Deli Dumrul Mitosu Bağlamında Türk-İslam Özneliğinin Psiko-Mitolojik Çözümlenmesi

Yıl 2019, , 29 - 54, 30.04.2019

Efe Baştürk

https://doi.org/10.12995/bilig.8902

Cited By: 1

Öz

Her toplum, kendi kolektif örgütlenmesine uygun biçimde bir anlam dünyası kurgular. Mitos, bu anlam dünyasının toplumu ve benliği kurması üzerine tasarlanmış bir anlatıdır. Psiko-mitoloji ise, kolektif kültürün gelişimini ve etkisini, benliğin psişik dönüşümleri üzerinden tartışan bir yorumlama biçimidir. Türklerin İslamiyet’e geçişini konu alan Deli Dumrul efsanesi, Şamanist inancın içinde yetişen kahramanın, kendi ölümlülüğünü idrak etmesi karşısında girdiği travmayı konu alır. Bu travmanın kökeninde yatan etmen, Türklüğün doğacıl ve anahanlı örgütlenme psikolojisinin, İslamiyet’in normatif dizgesiyle karşılaşma anında sarsıntı geçirmesidir. Deli Dumrul efsanesi, Türklerin İslamiyet ile beraber edindikleri öznellik biçimine dahil olma sürecindeki deneyimleri içermesinden dolayı, psiko-mitolojinin sorunsal nesnesi olarak ele alınabilir.

Anahtar Kelimeler

Türklük, anahanlık, islamiyet, psiko-mitoloji, söylen (mit), Deli Dumrul

Psyco-Mythological Analysis of Turkish- Muslim Subjectivity in the Context of the Myth of Deli Dumrul

Öz

Any social structure does build a symbolic world in accordance with its collective organization. Myth is a narration designed about the establishment of the society and the ego of that symbolic world. The psycho-mythology is a kind of interpretation which argues the both evolution and effect of collective culture on transformation of the psyche of self. The myth of Deli Dumrul, based on Islamic transition of Turks, narrates a trauma of a hero living within a Shamanist religion when he just realized his mortality. The root of this trauma is the destabilization of the psychology before the normative sequence of Islam. The reason why that psychology experienced such a quake is because it had been established in a native and Shamanist organization to be alienated by Islamic normative order. The myth of Deli Dumrul could be handled as a problematic object of psycho-mythology as it includes the experiences in process of integration to subjectivity which Turks gained them with participation to Islamic order.

Anahtar Kelimeler

Turkishness, maternality, Islamism, psycho-mythology, mythos, Deli Dumrul

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yay.
• Bayat, Fuzuli (2007a). Türk Mitolojik Sistemi I Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi. İstanbul: Ötüken Yay.
• Bayat, Fuzuli (2007b). Türk Mitolojik Sistemi II Kutsal Dişi-Mitolojik Ana-Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji. İstanbul: Ötüken Yay.
• Belek, Kayrat (2015). “Eski Türklerde At ve At Kültürü”. Gazi Türkiyat: 111-128.
• Berktay, Fatmagül (2012). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın Hıristiyanlıkta ve İslamiyette Kadının Statüsü Üzerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. İstanbul: Metis Yay.
• Bonnefoy, Yves (Yay. haz.) (2000). Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. Çev. Levent Yılmaz. Ankara: Dost Yay.
• Campbell, Joseph (2006). İlkel Mitoloji/Tanrı’nın Maskeleri. Çev. Kudret Eminoğlu. Ankara: İmge Yay.
• Cassirer, Ernst (1997). Devlet Efsanesi İnsan Üstüne Bir Deneme. Çev. Necla Arat. İstanbul: Say Yay.
• Divitçioğlu, Sencer (1987). Kök Türkler Kut, Küç ve Ülüg. İstanbul: Ada Yay.
• Durkheim, Emile (2011). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. Çev. Fuat Aydın. Ankara: Eski Yeni Yay.
• Duymaz, Ali (2008). “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı”. Bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 45: 1-22.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. Çev. Tuncay Birkan. Ankara: İmge Yay.
• Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: OM Yay.
• Eliade, Mircea (2015). Doğuş ve Yeniden Doğuş İnsan Kültürlerinde Erginlenmenin Dini Anlamları. Çev. Fuat Aydın. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Ergin, Muzaffer (2003). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Hisar Yay.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Günay, Ünver ve Harun Güngör (2015). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. Ankara: Berikan Yay.
• Gürel, Emet ve Canan Muter (2007). “Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması”. Sosyal Bilimler Dergisi 1: 537-569.
• Hassan, Ümit (1984). “Evrim Teorisi ve Anahanlık Tartışmaları”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 39 (1): 157-166.
• Hassan, Ümit (2011). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Ankara: Doğu Batı Yay.
• Homer, Sean (2013). Lacan. Çev. Abdurrahman Aydın. Ankara: Phoenix Yay.
• İnan, Abdulkadir (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: MEB Yay.
• İnan, Abdulkadir (1986). Tarihte Ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yay.
• İnan, Abdulkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: TTK Yay.
• Johnson, Robert (1992). Erkek Psikolojisini Anlamak. Çev. K. Kutlu. İstanbul: Gül Yay.
• Jung, Carl Gustav (2005). Dört Arketip. Çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yay.
• Jung, Carl Gustav (2009). Anılar, Düşler, Düşünceler. Çev. İris Kantemir. İstanbul: Can Yay.
• Kohut, Heinz (1998). Kendiliğin Yeniden Yapılanması. Çev. Oğuz Cebeci. İstanbul: Metis Yay.
• Lacan, Jacques (2013). Psikanalizin Dört Temel Kavramı Seminer 11. Kitap. Çev. Nilüfer Erdem. İstanbul: Metis Yay.
• Leeming, David Adams (1990). The World of Myth. New York: Oxford University Press.
• Neumann, Erich (1963). The Great Mother An Analyses of the Archetype. Çev. Ralph Manheim. New Jersey: Princeton University Press.
• Neumann, Erich (1989). The Origins and History of Consciousness. London: Maresfield Library.
• Niles, John (1999). Homo Narrans: The Poetics and Anthropology of Oral Literature. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• Noland, Richard W. (2010). “Psikotarih: Teori ve Pratik”. Çev. Mustafa Alican. Tarih Okulu 6: 95-123.
• Obeyesekere, Gananath (2011). Kültürün İşleyişi Psikanaliz ve Antropolojide Sembolik Dönüşüm. Çev. Jale Ergelen. İstanbul: Doruk Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1989). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1995). Türk Mitolojisi II. Ankara: TTK Yay.
• Özdarıcı, Öznur (2011). “Anlatı Tekniği Açısından ‘Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Destanı’nı Bir Çözümleme Denemesi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4 (16): 371-380.
• Rank, Otto (2016). Kahramanın Doğuş Miti. Çev. Gökçe Yavaş. İstanbul: Pinhan Yay.
• Roux, Jean Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yay.
• Roux, Jean Paul (2000). “Ağaç: Türklerde ve Moğollarda Hayat Ağacı ve Kozmik Eksen”. Der. L. Yılmaz. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü I-II. Ankara: Dost Yay. 27-28.
• Roux, Jean Paul (2011). Eski Türk Mitolojisi. Çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yay.
• Saydam, M. Bilgin (2011). Deli Dumrul’un Bilinci Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yay.
• Strauss, Claude Levi (2013). Mit ve Anlam. Çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: İthaki Yay.
• Tura, Saffet Murat (2014). Şeyh ve Arzu. İstanbul: Metis Yay.
• Voloşinov, Valentin Nikolayeviç (2016). Freudculuk Eleştirel Bir Taslak. Çev. Cem Soydemir. Ankara: Doğu Batı Yay.
• Winnicot, Donald (1998). Oyun ve Gerçeklik. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yay.
• Zupancic, Alenka (2011). Neden Psikanaliz? Üç Müdahale. Çev. Barış Engin Aksoy. İstanbul: Metis Yay.