Soğuk Savaş Başlangıcında Türk Dış Politikası

Yıl 2015, Sayı: 72, 197 - 222, 01.03.2015

Cihat Göktepe Süleyman Seydi

Öz

Türkiye, İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan iki kutuplu dünyada kendini demokratik blokta konumlandırma gayreti içerisine girdi. Bu gayret toprak bütünlüğüne yönelen Sovyet tehdidinin zorunlu bir sonucu olduğu kadar son bir asrı aşkındır takip ettiği batılılaşma politikasının da bir gereği idi. Ancak savaşta izlediği tarafsızlık politikasının ciddi anlamda eleştiriye maruz kalmasının yarattığı yalnızlık fobisi, ABD ve İngiltere’nin ilk başlarda gösterdiği soğuk tavırla zirve yaptı. Buna karşın Sovyet tehdidinin yarattığı güvenlik endişesi çerçevesinde Türk dış politika çıkarlarıyla ABD’nin bölgesel çıkarlarının uyuşması, Türkiye’nin Batı güvenlik sisteminde kendine yer bulmasını sağladı. Bu çalışmada öncelikle Türk dış politikasının Batı bloğunda kendine yer edinme gayretleri, sonrasında da ABD desteğinde bölgesel paktlara öncülük eden bölgesel bir Soğuk Savaş oyuncusu olma gayretleri ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, dış politika, Truman Doktrini, Demokrat Parti

Turkish Foreign Policy in the Early Cold War Era

Öz

After World War II, Turkey began to search for a place in the Western bloc in the bi-polar world. It might be said that this was the natural consequence of the westernization policy of Turkey starting from more than a century ago as well as the Soviet threat directed towards its territorial integrity. Turkey’s phobia for isolationism from the western world, which was a result of the criticism concerning the country’s neutral stance in the war, was escalated even further by the strong criticism and cold attitude demonstrated at the beginning by USA and Great Britain. However, the interests of Turkish foreign policy were compatible with US regional interests, which in turn helped Turkey to find a place in the Western security system. This study firstly focuses on the Turkish foreign policy makers’ efforts to find a ground in the western bloc; then it evaluates Turkey’s eagerness to become a regional Cold War player by leading the establishment of regional pacts with the support of USA.

Anahtar Kelimeler

Cold War, foreign policy, Truman Doctrine, Democrat Party

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• İngiltere Milli Arşivi NA PREM3/447/9; NA FO 371/48697
• Amerikan Milli Arşivi US NA RG 273 Box: 53
• Foreign Relations of United States (FRUS) (1944). ‘The Near East, South Asia and Africa, the Far East’, Vol. V. Kitap ve Makaleler
• Abadi, Jacob (1982). Britain’s Withdrawal from the Middle East 1917-1971: The Economic and Strategic Imperatives. Princeton: The Kingston Press.
• Albayrak, Mustafa (2002). “DP Hükümetleri’nin Politikaları (1950-1960). Anka- ra: Yeni Türkiye Yay. C. 16. 855-877.
• Ali Rıza, Bülent (1982). Turkish Participation in Middle East Defence projects and its İmpact on Turco-Arab Relations, May 1950 - June 1953. PHD thesis. St. Anthony’s College.
• Ayabakan, Levent (2009). Fatin Rüştü Zorlu’nun hayatı ve Kıbrıs Meselesi. Yüksek Lisans tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi.
• Bağcı, Hüseyin (2001). Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar. Ankara: METU press.
• Bölükbaşı, Süha (1988). The Superpowers and the Third World, Turkish-American Relations and Cyprus. University of Virginia.
• Cumalıoğlu, Yakan (2001). “Kıbrıs Türklerinin Bağımsızlık ve Özgürlük Mücadelesi”. Der. İrfan Kaya Ülger & Ertan Efegil. Avrupa Birliği Kıskacında Kıbrıs Meselesi (Bugünü ve Yarını). Ankara: Ahsen Yay. 16-19.
• Devereux, David R. (1990). The Formulation of British Defence Policy towards Middle East, 1948-56. London: Macmillan.
• Erol, M. Seyfettin (2009). “1946-1950 Dönemi Türk Dış Politikası”. Eds. Adem Çaylak ve Cihat Göktepe . Türkiye’nin Politik Tarihi. Ankara: Savaş Yay. 345-358.
• Forum (1959). “Eisenhower’ın Gezisi ve Dünya Politikası”. 15 Aralık 1959. Cilt 12 (138): 6-9.
• Friedman, Norman (2007). Fifty year War: Conflict and Strategy in the Cold War. Annapolis: Naval Institute Press.
• Göktepe, Cihat (1999). “The ‘Forgotten Alliance’? Anglo-Turkish Relations and CENTO, 1959-65” Middle Eastern Studies 35 (4): 103-129.
• Gönlübol, Mehmet vd. (1991). Olaylarla Türk Dış politikası. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Harris, George (1972). Troubled Alliance: Turkish-American Problems in historical Perpective, 1945-197. Stanford: American Enterprise Institute for Public Policy Research.
• Isaacs, Jeremy ve Taylor Downing (1998). Cold War. London: Bantam Press.
• İnce, Nurhan (1974). Problems and Politics in Turkish Foreign Policy, 1960-1966: With Emphasis on Turkish-United States Relations, the Cyprus Question, and the Leftists Movemenets. Doktora Tezi. Kentucky.
• Kuniholm, Bruce R. (1984). The Near East Connection: Greece and Turkey in the Reconstruction and Security of Europe, 1946-1952. Brookline: Hellenic Col- lege Press.
• Kuneralp, Zeki (1999). Sadece Diplomat, Diplomat. İstanbul: Isis.
• Kürkçüoğlu, Ömer E. (1972). Türkiye’nin Arap Orta Doğusu’na karşı Politikası (1945-1970). Ankara: Sevinç Matbaası.
• LaFeber, Walter (1980). America, Russia and the Cold War 1945-1980. New York. John Wilery and Sons.
• Mütercimler, Erol ve Mim Kemal Öke (2004). Düşler ve Entrikalar: Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası. İstanbul: ALFA Yay.
• Oran, Baskın (2002). “Savaş Kaosunda Türkiye: Göreli Özerklik-2”. Türk Dış Politikası. Ed. Baskın Oran. C. I. İstanbul: İletişim Yay.
• Sever, Ayşegül (1997). Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu 1945-1958. İstanbul: Boyut Kitapları.
• Seydi, Süleyman (2003a). “Sovyetler Birliği'nin Ermeniler İçin Başlattıkları 'Ana- vatana Dönüş Projesi'”. Ermeni Araştırmaları Enstitüsü (8): 96-113.
• _____, (2003b). The Turkish Straits and the Great Powers: From the Montreaux Convention to the Early Cold War, 1936-1947. İstanbul: the Isis Press.
• _____, (2005). “On İki Adaların Yunanistan'a Devrinde İngilizlerin Rolü”, Top- lumsal Tarih (140): 50-57.
• _____, (2006). “Making a Cold War in the Near East: Turkey and the Origins of the Cold War, 1945-1947”. Diplomacy & Statecraft 17(1): 126-127.
• _____, (2011). “Demokrat Parti’nin Dış Politikada Alternatif Arayışı (1957- 1960)”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14(2): 1-16.
• Yılmaz, Levend (2004). Barışın Büyükelçisi Mahmut Dikerdem. Ankara: Bileşim Yay.
• Yüceer, Saime (2002). “Tarihsel Perspektif İçerisinde Türkiye’nin NATO’ya Girişi ve Meclisteki Yankıları”. Atatürkçü Bakış (I): 71-89.
• WINTER 2015 / NUMBER 72 197-222
• Turkish Foreign Policy in the
• Early Cold War Era Cihat Göktepe Süleyman Seydi