Horse Carts in Turkish Culture (Language Of Horse Carts)

Yıl 2005, Sayı: 32, 165 - 178, 01.06.2005

Şayan Ulusan Şahin

Öz

Turks are known for their interest and ability in horse riding. Turks found harness, stirrup, saddle and rein used horse as
a means of transportation and fig.
Turks, together with horse, began to use ‘carts’. In the fourth century B.C. , Turks certainly used carts. Oğuz Destanı mentions not the use of , but discovery of horse carts.
Carts developed in time in Turkish culture. Cart, (ox-cart with two solid wooden wheels), phaeton were all used exchangeably for ‘cart’. However, due to technologies developments, horse carts are used for decoration purposes. Phaetons are used in touristic places. While carts turned into miniature objects that artists produce and sell people who use them for decaration purposes.

Anahtar Kelimeler

Horse, cart, phaeton, Turkish, culture

Türk Kültüründe At Arabası (At Arabalarının Dili)

Öz

Türkler tarih sahnesinde atlara olan ilgileri ve at yetiştirici özellikleriyle tanınırlar. Türkler, koşum takımlarını, üzengi, eğer ve dizgini keşfederek ata binmek ve ona hakim olmak sayesinde hızlı bir nakil ve muharebe aracı elde etmişlerdir. Dolayısıyla, Türklerin bu at sevgisi, atlı araba kültürünü de beraberinde getirmiştir. At ile birlikte araba da Türklerde kullanılmaya başlanmıştır. M.Ö.IV.yüzyılda Türkler arabayı kesinlikle kullanmışlardır. Oğuz Destanı’nda kağnının kullanılmasından değil, bizzat icadından bahsedilmektedir. Araba, Türk kültürü içinde çeşitli gelişmeler göstermiştir. Araba, kağnı, fayton isimleri zaman içerisinde ‘atlı araba’ için kullanılmıştır. Ancak günümüzde artık teknoloji karşısında at arabaları sadece, süs aracı olarak kullanılmaktadır. Faytonlar, turistik mekânlarda kullanılmakla beraber, at arabası ve kağnıların artık minyatürleri yapılmaktadır. Günümüzdeki at arabası ustaları da, gelişen teknoloji karşısında kaybolmakta olan sanatlarını, minyatürlerini yaparak devam ettirme gayretindedirler.

Anahtar Kelimeler

At, araba, at arabası, kağnı, fayton, Türk kültürü

Kaynakça

• AKAR, Hüseyin; GÜLER, Faik; ŞİMŞEK, Hasan, 31.05.2003 tarihli görüşmeden. “Araba”, (1949), M.E.B. Türk Ansiklopedisi, c.3, Ankara. “ Araba”, (1976), Azerbaycan-Sovyet Ansiklopedisi, c.1,Bakü. “Arabacılar”, (1993), Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.1, İstanbul.
• BAN, Gu, (1992), Han Shu (Han Hanedanı Kitabı), c.XI, bölüm.94-c.XI, bölüm.87-B, Zhonghua Yayınevi, Pekin. ( Çince kaynakların çevrilmesinde yardımını esir- gemeyen, Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü’nde Araştırma Görevlisi Eyüp Sarıtaş’a teşekkür ederim).
• BAYKARA, (1997), Tuncer, Türk Kültürü Araştırmaları, Akademi Kitabevi, İzmir.
• BEİHAİ, Su, (1994), Xinjiang Yanhua (Doğu Türkistan Kaya Resimleri), Doğu Tür- kistan Güzel Sanatlar ve Fotoğrafçılık Yayınevi, Urumçi.
• ÇINAR, Ali Abbas, (1993), Türklerde At ve Atçılık, Kültür Bakanlığı yay., Ankara.
• ÇINAR, Ali Abbas, (1996), Türk Dünyası Halk Kültürü Üzerine Araştırma ve İncele- meler, Muğla Üniversitesi Matbaası, Muğla.
• EBERHARD, Wolfram, (1995), Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yay., 3.baskı, Ankara.
• ESİN, Emel, “Türk Sanatında At”, (2002), Türkler, c.4, Yeni Türkiye Yay., Ankara.
• GUMİLËV, Lev Nikolayeviç, ( 2002), Hunlar, (çev.D.Ahsen Batur) , Selenge yayınla- rı, İstanbul.
• GÜLERSOY, Çelik, “Arabalar”, (1993), Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.1, İstanbul.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Araba”, (1991), T.D.V. İslam Ansiklopedisi, c.3, İstanbul.
• İZGİ, Özkan, (1989), Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
• JİANG YİNGLİANG , (1990), Zhongguo Minzu Shı (Çin Milletler Tarihi), c.1, Millet Yayınları, Pekin.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1986), Türk Milli Kültürü, Boğaziçi yay., 4.baskı, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet, (1979), Oğuz Kağan Destanı, Dergah Yay., İstanbul.
• LİGETİ, L., (1986), Bilinmeyen İç Asya, (çev.Sadrettin Karatay), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• NÉMETH, Gyula, (1962), Attila ve Hunları, (çev: Şerif Baştav), (bk:Peter Vaczy, Hunlar Avrupa’da; Lajos Ligeti, Asya Hunları bölümleri ), A.Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fak.Yay., İstanbul.
• ÖGEL, Bahaeddin, (1978), Türk Kültür Tarihine Giriş, c.1, Kültür Bakanlığı yay., Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin, (1988), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi ( Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre), Türk Tarih Kurumu yay., 3.baskı, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin, (1988), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştır- maları Vakfı yayınları, 3.baskı, İstanbul.
• RÁSONYI, László, (1971), Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• RÜSTOW, A., “At ve Araba Kullanmanın Tarih ve Sosyoloji Bakımından Ehemmiye- ti”, (1943), II.Türk Tarih Kongresi, (İstanbul, 20-25 Eylül 1937), İstanbul.
• SI, Maqian, (1992), Shı Ji (Tarih Kayıtları), c.IX, bölüm.110, Zhonghua Yayınevi, Pekin.
• SÜMER, Faruk, (1983), Türkler’de Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yay., b.y.y.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• TURAN, Osman, (1979), Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, c.I-II, Nakışlar Yayınevi, İstanbul.
• TURAN, Şerafettin, (2000), Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, 3.baskı, Ankara.
• (1992), Türk Dünyası El kitabı c.1, (Coğrafya-Tarih), İkinci Baskı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara.
• YAZICI, Erdal, “Bursa’nın ‘Araba Ressamı’ ”, (1993), Yaz, İlgi, sayı.74, İstanbul.
• bilig Ê Winter / 2005 Ê Number 32: 165-178
• © Ahmet Yesevi University Board of Trustees