Kazak ve Türkiye Türkçesindeki Anlamca Kaynaşmış ve Deyimleşmiş Fiillerin Anlamsal Yapısı

Yıl 2018, Sayı: 85, 113 - 128, 30.04.2018

Amirzhan Rysbayev Gulzada Temenova

Öz

Deyimler, çeşitli kavram ve durumları özel bir yapı veya söz dizimi
içinde belirtmeye yarayan, çoğunlukla kalıplaşınca gerçek anlamlarını
yitiren kelimelerden oluşmuş ve kalıplaşmış sözcük topluluğu ya da
cümlelerdir. Bu yazıda, Türk lehçelerinde, özellikle Kazak ve Türkiye
Türkçesinde deyimleşmiş birleşik fiillerin dış ve içyapısındaki ortak
nitelikler karşılaştırmalı şekilde incelenmeye çalışılmıştır. Karşılaştırılırken bu iki lehçedeki deyimler deyimleşmiş fiillerin oluşmasına
ve kalıplaşmasına temel olan arkaik unsurlar ve kökü bir olan iki
lehçedeki deyim birimlerin benzeşen yönleri olmakla birlikte tamamen kendilerine has özellikleri de olduğu ortaya konulmuştur. Ayrıca
çalışmada, isim+fiil unsurlu deyimleşmiş fiillerin yapı özellikleri ve
onların oluşumunda yer alan ve değişik anlamlara gelen sözcüklerin
deyimin manasını oluşturmadaki rolü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Deyim, deyimleşmiş fiil, unsur/öğe, frazeolojik bütünlük, iç ve dış yapı

Kaynakça

• Ahanov, Kaken (1993). Til biliminin negizderi/Dil Biliminin Esasları. Almatı: Sanat Basım Evi.
• Aksoy, Ömer Asım (1978). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Bilgin, Muhittin (2002). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Bolğanbayulı, Aset ve Ğubaydulla Qalyulı (1997). Qazirgi Qazaq tilinin leksikologyası men frazeologyası. Almatı: Sanat Yay.
• Hasenova, Akkal (1971). Etistiktin leksika-grammatikalıq sipatı. Vlmatı: Ğılım Yay.
• Hertek, Yakov Şanmakoviç (1978). Frazeologya sovremennogo tuvınskogo yazıka. Kızıl: Tuvinskoye Knijnoye İzdatelstvo.
• Isqaqov, Ahmedi (1991). Qazirgi qazaq tili/Çağdaş Qazaq Dili. Almatı: Ana Tili Basım Evi.
• Kenesbayev, İsmet 1977. Qazaq tilinin frazeologiyalıq sözdigi/Kazak Dilinin Deyimler Sözlüğü. Almatı: Ğılım Basım Evi.
• Kenesbayev, İsmet ve Ğaynettin Musabayev (1988). Qazirgi qazaq tili/Çağdaş Qazaq Dili. Almatı: Ğılım Basım Evi.
• Öztürk, Deniz (2008). Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Filler. Ankara: TDK Yay.
• Sağındıqulı, Berikbay (1994). Qazaq tili leksikası damuının etimologyalıq negizderi. Almatı: Sanat Yay.
• Smağulova, Guldarhan (1996). Frazeologizmderdin variyanttılığı. Almatı: Sanat Yay.
• Uraksin, Zinnur Gazizoviç (1975). Frazeologya başkirskogo yazıka/Başkurt Dilinin Deyimleri. Moskova: Nauka Basım Evi.
• Türkçe Sözlük (1988). Ankara: TDK Yay.