Bir Osmanlı ve Bir Çerkes: Sergüzeşt Romanında Özgürlüğün Bedeli*

Yıl 2018, Sayı: 86, 45 - 64, 30.07.2018

Emine Tuğcu

Öz

Tanzimat yazarlarının üzerinde durduğu konulardan biri olan esaret
sorunu, Osmanlı modernleşme sürecini anlamak ve yorumlamak için
önemli veriler sunmaktadır. Osmanlı Devleti’nin esarete yönelik izlediği politikanın Namık Kemal, Ahmet Midhat Efendi, Recaizâde
Mahmut Ekrem ve Samipaşazâde Sezai gibi dönemin yazarlarının
edebi anlatılarıyla pekiştirildiği görülmektedir. Bu yazıda Samipaşazâde Sezai’nin Sergüzeşt romanından hareketle esaret sorununa
odaklanılarak Osmanlı modernleşme süreci tartışmaya açılacaktır.
Bu çerçevede Sergüzeşt’in ön sözünün okura verdiği mesaj tarihsel bir
perspektifle değerlendirilecek; Tanzimat döneminde esarete yönelik
devletin yaptırımlarına dair genel bir çerçeve çizildikten sonra anlatıda, Çerkes temsillerinin nasıl kurgulandığı sorusu ve bu kurguda üst
sınıf Batılılaşmış Osmanlı aydınının yaşadığı çatışma ele alınacaktır.
Esaret sorununun Osmanlı modernleşme sürecinde nasıl tanımlandığı
ve bu soruna yönelik nasıl bir çözüm üretildiği; romanın karakterleri
incelenerek cevap aranacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Samipaşazâde Sezai, Türk romanı Osmanlı modernleşmesi, esaret, özgürlük, Çerkes, Osmanlı aydını

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Akyüz, Kenan (1956). “Sergüzeşt RomanıÜzerine”. Türk Dili 55 (5).
• Çoruk, Ali Şükrü (2007). “Oryantalizmin Sergüzeşti”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 36: 79-100.
• Dino, Güzin (1952). “Samipaşazâde Sezai Bey’in Sergüzeşt İsimli Romanında Gerçekçiliğin Payı”. A.Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi X (1-2).
• Dols W. Michael (2013). Mecnun: Ortaçağ İslam Toplumunda Deli. Çev. Didem Gamze Dinç. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Erdem, Hakan (2013). Osmanlıda Köleliğin Sonu 1800-1899. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gürbilek, Nurdan (2004). “Erkek Yazar, Kadın Okur”. Kör Ayna, Kayıp Şark Edebiyat ve Endişe. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kerman, Zeynep (1998). “Tanzimat Devri Türk Edebiyatında “Esaret” Temi ve Sergüzeşt Romanı”. Yeni Türk Edebiyatı İncelemeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kerman, Zeynep (2003). Samipaşazade Sezai Bütün Eserleri. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Mardin, Şerif (1991). “Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma”. Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları. 21-76.
• Parla, Jale (2009). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parlatır, İsmail (1987). Tanzimat Edebiyatında Kölelik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sazyek, Hakan ve Esra Sazyek (2008). Yeni Türk Edebiyatında Önsözler: Bir 19. Yüzyıl Seçkisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Schick, İrvin Cemil (2004). Çerkes Güzeli Bir Şarkiyatçı İmgenin Serüveni. İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2001). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Timur, Taner (1991). Osmanlı Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kültür. İstanbul: Afa Yayınları.
• Toledano, Ehud. R (1994). Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.