Kült Kavramı ve Söz Kültü

Yıl 2020, Sayı: 95, 47 - 77, 19.10.2020

İbrahim Dilek

https://doi.org/10.12995/bilig.9503

Cited By: 8

Öz

“Kült”, günümüz bilim ve sanat dünyasının, özellikle mitoloji ve din araştırmalarının önemli kavramlarından biridir. Herhangi bir toplumun mitolojisini, inanç sistemini, hatta kültürünün doğasını ve temelini anlamak için o toplumun ortaya çıkardığı kült kavramını ve bu kavramın içeriğini bilme zorunluluğu öncelikli şartlardan biridir. Çünkü mitolojiler, inanç sistemleri ve kültürler, büyük ölçüde bu kültlerin etrafında oluşup şekillenmişlerdir. Mitik dönemlerde oluşup şekillenmeye başlayan kültlerin bireylerin ve toplumların üzerindeki etkisi günümüzde de devam etmektedir. Bu yazıda, mitik, dinî ve kültürel yapının temel taşları olan kült kavramı, Türk mitolojisi ve inançları bağlamında ele alınıp incelenerek tasnif edilmiştir. Yapılan tasnif içinde yer alan “söz kültü” kavramı ise, şamanik Türk mitolojisi merkeze alınarak değerlendirilmiş, yeri geldikçe başka mitolojiler, kültür ve inanç sistemleriyle karşılaştırmalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk, kült, söz, mitoloji, Şamanizm, ritüel, iye

The Concept of Cult and The Word Cult

Öz

“Cult” is one of the important concepts of contemporary science and art world, especially in mythology and the study of theology. It is necessary to know the cult culture and its scope of any society to understand the root and nature of its culture, belief, and mythology because mythologies, beliefs, and cultures have mostly been evolved and shaped around the cults. The effects of cults that came into existence in the mystic ages continue on today’s individuals and cultures. This paper examines the concept of cult - the cornerstone of mythic, religion, and culture – within the context of the mythology and belief of Turks. The concept of the “word cult” is assessed by placing the shamanic Turk mythology in the center, and comparisons with other mythologies, cultures and belief have been done when needed.

Anahtar Kelimeler

Turk, cult, word, mythology, Shamanism, ritual, nature spirit

Kaynakça

• Abdullah, Kamal (1997). Gizli Dede Korkut. Çev. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Yay.
• Afanasev, Anreeviç Lazar (2018). Tanrı Öğretisi. Akt. Hüseyin Yıldırım-Nigâr Kalkan. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Alimbay, Nursan (2014). Kazaktıñ Etnografiyalık Kategoriyalar Ugımdar Men Atavlarınıñ Desturlı Jüyesı Entsiklopediya. Almatı: 5 Tom.
• Babil Yaratılış Destanı –Enuma Eliş- (2018). Çev. F. Adalı ve Alu T. Görgü. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Battéro, Jean, Marc Ouaknin ve Alain, Monight, Joseph (2017). İnancın En Güzel Tarihi. Çev. İsmet Berkan. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Bedurov, B. ve V. E. Kıdıyev (1996). Gorno-Altaysk. Altay Cañ.
• Beydili (Memmedov), Celal (2003). Türk Mifoloji Sözlüyü. Bakı.
• Candan, Ergun (2005). Antik Mısır Sırları. İstanbul: Sınır Ötesi Yay.
• Cassirer, Ernst (2016). Sembolik Formlar Felsefesi II. Ankara: Hece Yay.
• Cassirer, Ernst (2017). Dil ve Mit. Çev. Onur Kuzgun. İstanbul: Pinhan Yay.
• Dilek, İbrahim (2014). Resimli Türk Mitoloji Sözlüğü Altay/Yakut. Ankara: Grafiker Yay.
• Durkheim, Emile (2018). Dinsel Yaşamın İlk Biçimleri. Çev. Özer Ozankaya. İzmir: Cem Yay.
• Eliade, Mircea (2007). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. C. I. Çev. Ali Berktay. Ankara: Kabalcı Yay.
• Eliade, Mircea ve Ioan P. Couliano (1997). Dinler Tarihi Sözlüğü. Çev. Ali Erbaş. İstanbul: İnsan Yay.
• Eliade, Mircea ve Ioan P. Couliano (2009). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul.
• Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın (2003). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yay.
• Frazer, James G. (1991). Altın Dal. İstanbul: Payel Yay.
• Freud, Sigmund (1971). Totem ve Tabu. Çev. Niyazi Berkes. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Goody, Jack (2017). Mit, Ritüel ve Söz. İstanbul: Küre Yay.
• Göka, Erol, Abdullah Topçuoğlu ve Yasin Aktay (1999). Önce Söz Vardı. İstanbul: Vadi Yay.
• Gömeç, Sadettin (1998). “Şamanizm ve Eski Türk Dini”. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi 4: 38-51.
• Hararı, Yuval Noah (2018). Hayvanlardan Tanrılara Sapiens. İstanbul: Kolektif Kitap Yay.
• Harva, Uno (2014). Altay Panteonu. Çev. Ömer Suveren. İstanbul: Doğu Batı Kütüphanesi Yay.
• Hegel, G.F.W. (2016). Din Felsefesi Dersleri. Çev. Doğan Naci Kadıoğlu. İstanbul: Pinhan Yay.
• Hoppál, Mihály (2016). Şamanlar ve Semboller. Çev. Fatih Sel. İstanbul: YKY.
• Katanov, N. F. (2000). Bilimsel Eserlerinden Seçmeler, Hakas Folkloru ve Etnografyası Metinleri. Ankara: TÜRKSOY Yay.
• Killi, Gülsüm (2006). “Hakas Türkçesinde Tabu Sözler ve Örtmece”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 3(3): 50-65.
• Koçak, Aynur (2009). “Türk Mitolojisinde Söz ve Adlandırma Üzerine”. Uluslar Arası Türklük Bilimi Sempozyumu. 25-27 Nisan 2007. Erzurum.
• Koçak, Aynur (2013). “Yunus Emre’nin Şiirlerinde Yaratılış ve Varoluş Üzerine Bir Değerlendirme”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 5: 1-10.
• Koçakoğlu, Bedia (2018). Söz ve Büyü. Konya: Palet Yay.
• Kramer, Samuel Noah (1999). Tarih Sümer’de Başlar. Çev. Muazzez İlmiye Çığ. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Lvova, E. V. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri. C. I. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yay.
• Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din. Çev. Saadet Özkal. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Palmer, Robert B. (1941). Dionysus Myth and Cult. Bloomington and London: Indiana University Press.
• Pıcq, Pascal ve diğerleri (2013). Dilin En Güzel Tarihi. İstanbul: İş Bankası Yay.
• Reznikoff, I. (1995). “On the sound dimension of prehistoric painted caves and rocks.” Musical Signification: Essays in the Semiotic Theory and Analysis of Music. Ed. E. Tarasti. Berlin-New York: Mounton de Gruyter. 541-557.
• Richardson, James T. (1993). “Definitions of Cult: From Sociological-Technical to Popular-Negative”. Review of Religious Research 34 (4): 348-356.
• Sinanoğlu, Mustafa (2002). “Kelime”. İslam Ansiklopedisi. C. 25. Ankara: TDV Yay. 212-214.
• Strauss, Claude Lévi (2010). Yaban Düşünce. İstanbul: YKY.
• Surazakov, Sazon Saymoviç (2015). Altay Folklor. Gorno-Altaysk.
• Tevrat (2017). Ankara: Yason Yay.
• Urmançi, Fatih (2011). Tatar Mifologiyası Ensiklopedik Süzlik. 3 Cilt. Kazan.
• Van Gennep, Arnold (1920). L’Etat Actuel du Probléme Toémique. Paris. Alıntılayan: Strauss, Claude Lévi (2010). Yaban Düşünce. 216.
• Verbitskiy, Vasili İvanoviç (1877). Otçego Trava Sohnet, Ogon’ Gasnet, Çelovek Umirayet, Tomskoye Gub, Vedomosti, 1. Alıntılayan: Lvova, E.V. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri. C. I. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yay.
• Walker, Marilyn (2003). "Music as Knowledge in Shamanism and Other Healing Traditions of Siberia". Arctic Anthropology 40 (2): 40-48. Yamayeva, E. E.ve İ. B. Şincin, İ. B. (1994). Altay Kep-Kuuçındar. Gorno-Altaysk: Ak Çeçek Yay.