Malatya Kırklar Mezarlığı Mezar – Mezar Taşlarında Bezeme

Yıl 2020, Sayı: 94, 159 - 187, 20.07.2020

Halit Çal

https://doi.org/10.12995/bilig.9408

Cited By: 4

Öz

Malatya Kırklar Mezarlığı 2011-2012 yılları kazılarında 312 envanterlik mezar - mezar parçası belirlenmiştir. Mezar ve mezar taşı tipi hakkında fikir vermeyen, ancak bezemeli 14 parça da eklendiğinde toplam 326 örnekteki bezemeler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bezemeler bitkisel, geometrik, nesneli ve figürlü diye dört tiptir. Bitkisel bezeme 30 örnekte yer alır. İki ana, üç alt tipi vardır. Yatay ve düşey eksende aynı birimin tekrarlandığı rumi, palmet, lotuslardan oluşurlar. Tarihi bilinen ikisi 14. yüzyıldandır. Kalanları 14-15. yüzyıllarda yapılmış olmalıdır. Benzer motifler Türkiye’de 13-15. yüzyıl mimarisinde ve mezarlarında görülür. Geometrik bezeme 17 ana, 5 alt tiptir. 111 örnekten tarihli 18 tanesi 14. yüzyıldandır. Nesneli bezeme olarak 25 tanesinde kandil ve şamdan işlenmiştir. Tarihi bilinenlerden dördü 14. yüzyıldandır,
biri 1436 tarihlidir. Kalanlarını 14-15. yüzyıllara tarihliyoruz. Kazıda figürlü örnek bulunamamıştır. Yayınlara geçmiş bugün kayıp üç örnekten birinde burçları gösterdiği düşünülen balık, oğlak ve boğa, diğerinde insan yüzlü güneş işlenmiştir. Üçüncüsü bir insan heykelidir.

Anahtar Kelimeler

Malatya, mezar – mezar taşı, bitkisel, geometrik, nesneli, insan– hayvan figürü

Decoration on the Tombstones of Kırklar Cemetery in Malatya

Öz

312 inventory tomb-tombstones pieces were determined during the 2011-2012 excavations at the Kırklar Cemetery in Malatya. Including 14 decorated pieces, which doesn’t give any clues for the tomb or tombstone type, this number increases to 326, and the ornaments on these pieces are studied. There are four types of
ornaments floral, geometric, with objects and with figures. The floral ornaments appear on 30 samples. There are two main and three sub types of it. They are composed of the repetitive units of rumi, palmette, and lotuses in vertical and horizontal axes. Two of them are dated to 14th century. The remaining others might
have been made in 14th-15th centuries. Geometric decoration has 17 main, 5 sub types. 18 out of 111 samples with dates are from 14th century. The 25 samples decorated with an object have oil lamp and candlestick motifs. 4 of the samples are from 14th century, and one has the date of 1436. We date the others to 14th-
15th centuries. No samples with figures were found during the excavation. The 3 samples formerly published are lost today, and on one of them there are fish, Capricorn, and bull figures which are associated with zodiac signs, while one has a human face. The third one is a human statue.

Anahtar Kelimeler

Malatya, tomb-tombstone, floral, geometric, objects, humananimal figure

Kaynakça

• Aslan, Aslı (2010). “Kayseri Mezartaşlarında Kadın İmgesi”. 2. Uluslararası Bir Bilim Kategorisi Olarak Kadın Edebiyat Dil ve Kültür Çalışmalarında Kadın Sempozyumu. 65-73.
• Aydoğdu, Günnur (2018). “Şahideli Ve Şahidesiz Prizmal Sembolik Sandukaların 14. ve 15. Yüzyıl Amasya Örnekleri”. Geleneksel Türk Mezar Taşları 1. Ulusal Sempozyumu 24-26 Mart 2017. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay. 89-136.
• Bağcı, Yeliz (2005). Niğde Şehrinde Bulunan Beylikler Dönemi Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Baş, Gülsen (2007). “İran Azerbaycanı'ndan Türk Dönemine Ait Taş Sandukalar”. ICANAS 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül 2007. Ankara: 609-633.
• Başak, Meltem (2008). Gevaş Mezartaşları. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Başkan, Seyfi (1996). Karamanoğulları Dönemi Konya Mezartaşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Bayram, Sadi (1993). “Mühr-i Süleyman ve Türk Kültüründeki Yeri”. Sanat tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan. Ankara. 61-72.
• Çal, Halit (1987). “Şeyh Nasreddin (Nusret) Türbesi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986. Ankara. 427-462.
• Çal, Halit (2007a). “Erzincan Çayırlı Eşmepınar Köyü Mezar Taşları”. Prof. Dr. Haşim Karpuz Armağanı. Konya. 125-154.
• Çal, Halit (2007b). “Kastamonu Müzesindeki Türk Mezar Taşları”. İpekyolu Konya Ticaret Odası Dergisi Konya Kitabı, X, Prof. Dr. Rüçhan Arık-Prof. Dr. Oluş Arık'a Armağan. Konya: Konya Ticaret Odası Yay. 199-224.
• Çal, Halit (2007c). “Göynük (Bolu) Şehri Mezar Taşları”. Vakıflar Dergisi 30: 307-395.
• Çal, Halit (2008). Kastamonu Atabey Gazi Camisi ve Türbesi Hazirelerindeki Mezar Taşları. Ankara: Kastamonu Belediye Başkanlığı Yay.
• Çal, Halit (2014). “Kırklar Mezarlığı 2011 Yılı Kazısı”. XVI. Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2012. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yay. 213-226.
• Çal, Halit (2017). “Malatya Kırklar Mezarlığındaki Mezar-Mezar Taşı Tipleri”. Milli Folklor 115: 63-78.
• Çal, Özlem (2008). “Kastamonu Evlerinde Süsleme”. Üsküdar’a Kadar Kastamonu. İstanbul: Yapı Kredi Yay. 157-178.
• Çam, Nusret (1993). “Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman)”. Yılmaz Önge Armağanı . Konya: Selçuk Üniversitesi Yay. 207-230.
• Çaycı, Ahmet (2002). Anadolu Selçuklu Sanatı’nda Gezegen ve Burç Tasvirleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Çayırdağ, Mehmet (1984).”Kayseri’de Selçuklu ve Beylikler Dönemi Bazı Kitabe Ve Mezar Taşları”. Tarih Dergisi 34: 495-532.
• Çerkez, Murat (2000). “Eyüpsultan Mezartaşlarında Kandil Motifi”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler 28-30 Mayıs 1999. İstanbul: Eyüpsultan Belediyesi Yay. 338-365.
• Erdem, Tuğba (2009). Akhisar Ulu Camii ve Paşa Camii Hazirelerindeki Mezartaşları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Göktürk, Mehmet (2008). Tarih ve Anıtları Işığında Kırşehir Mezar Taşları. Ankara: Kırşehir Belediyesi Yay.
• Görür, Muhammet (2002). “Beylikler Dönemi Yapılarında Taş Süslemede Görülen Geçme Geometrik Kompozisyonlar”. Ortaçağ’da Anadolu Prof. Dr. Aynur Durukan’a Armağan. Ankara. 269-290.
• Gülgen, Hicabi (2009). Osmanlı Mezar Taşlarının Bursa ve Civarındaki İlk Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Güven, Alım (1995). XV. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• İgit, İlter (2012). Tunceli’deki Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• İnci, Veysi (2008). Cizre Mezar Taşları (18-19.YÜZYIL). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Karamağaralı, Beyhan (1971). “Sivas ve Tokat’taki Mezar Taşlarının Mahiyeti Hakkında”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi 2: 75-104.
• Karamağaralı, Beyhan (1992). Ahlat Mezar Taşları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kunt, İbrahim.vd. (2014). “Beyşehir’de Moğol Emiri İsmail Ağa Dönemine Ait Farsça Arapça Sandukalar”. Turkish Studies 9: 367-386.
• Küçükahmet, Lülüfer (2009). Ankara Etnografya Müzesinde Bulunan Mezar Taşlarındaki Süslemeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Meriç, Rıfkı Melül (1936). “Anadolu Türk Tarihi Vesikaları: Akşehir Türbe ve Mezarları”. Türkiyat Mecmuası 5: 141-212.
• Özkan, Haldun (2002). “Erzincan/Çayırlı ve Çevresinde Heykel Biçimli Mezar Taşlarından Birkaç Örnek”. VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu Bildiriler 8-10 Nisan 2002. Kayseri. 611-620.
• Özkarcı, Mehmet (2001). “Sinop’ta Candaroğulları Beyliği Dönemi Sandukaları”. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları. Kayseri. 435-461. Rüstem Bozer ve Muharrem Çeken (2016). Anadolu Selçuklu Çağı Mirası Müze Eserleri. Selçuklu Belediyesi Yay.
• Schneider, Gerd (1989). Pflanzliche Bauornamente Der Seldschuken In Kleinasien. Wiesbaden.
• Tevhid Kekeç ve Hüseyin Şahin (2013). “Malatya Battalgazi İlçesi Kırkkardeşler Mezarlığı Kümbetler 2012 Yılı Sondaj ve Temizlik Çalışmaları”. 22. Müze
• Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 14-17 Kasım 2013 Adana. Ankara: Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü Yay. 85-98. Türeli, İdil (2006). Türk Sanatında Altı Köşeli Yıldız. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Uluçam, Abdüsselam (2000). Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Yarar, Sibel (2001). Geleneksel Akseki Evlerinde Tavan Süslemeleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yavuz, Selim (2019). Malatya Kırkkardeşler Mezarlığındaki Mezar Taşları. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.