Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi

Yıl 2020, Sayı: 93, 137 - 148, 06.04.2020
https://doi.org/10.12995/bilig.9306

Öz

Türkçedeki odaksıl şimdiki zaman -(ı)yor ekinin, yorı- “yürümek” tasvir fiilinin yorır geniş zaman çekiminden hece yutumu ile oluştuğu ve aslında ayrı bir kelime olan
bu ekin sonradan ekleştiği genel olarak kabul görmüştür. Lars Johanson, bu genel görüşe katılmaz ve Azerbaycan Türkçesindeki şimdiki zaman işaretleyicisi {(y)Ir}’ın, büyük bir ihtimalle zarf-fiil + er-ür (er- ‘olmak’) biçiminde bir tasvirî fiilden geliyor olması gerektiğini söyler. Bu çalışmada Lars Johanson’un “büyük bir ihtimalle” diyerek belirttiği, fakat tanıklayamadığı -A ėr- şimdiki zaman ekinin örnekleri verilmiştir. Verilen örnekler İbn Bezzâz’ın Farsça Safvetu’s-Safâ adlı eserinden XVI. yüzyılda Neşâtî tarafından Azerbaycan sahasında Türkçeye çevrilen “Tezkire-i Şeyh Safî”den alınmıştır. Böylelikle, -A ėr- yapısı, Azerbaycan Türkçesinde odaksıl şimdiki zaman işaretleyicisi olarak ilk defa tanıklanmış olacaktır.

Kaynakça

  • Alışık, Gülşen Seyhan (2002). “Azerbaycan Türjkçesi”. Türkler. C. 9. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 361-394.
  • Aslan, Üzeyir (2013). 14-16.YY. Çağatay ve Azeri Edebiyatı. İstanbul: Kriter Yay.
  • Aydemir, İbrahim Ahmet (2011). “Tuvacada Şimdiki Zaman”. bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 59: 53-66.
  • Aydemir, İbrahim Ahmet (2010). Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker Yay.
  • Banguoğlu, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yay.
  • Biray, Nergis (2007). “Şimdiki Zaman Ekinin Güney-Batı Türk Lehçelerinde Kullanılışı Üzerine”. Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi: 75-88.
  • Çelik, Neslihan (2019). Şeyh Safî Tezkîresinin Nişâtî Tercümesi (İnceleme-Edisyon Kritikli Metin- 1a-265b- Dizin-Tıpkıbasım). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Demir, Nurettin (1996). “Güney Batı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 7: 136-148.
  • Ergin, Muharrem (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yay.
  • Gül, Meltem (2015). “İran (Azerbaycan) Türkçesinde Şimdiki Zaman, Duyulan Geçmiş Zaman ve Geniş Zaman Kullanımları”. Turkish Studies 10 (4): 537-558.
  • Gülensoy, Tuncer (1985). “Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki”. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun Hatırasına Armağan XXIII (1-2): 281-295.
  • Johanson, Lars (2009). “Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği”. bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 49: 93-100.
  • Johanson, Lars (1994). “Türkeitürkische Aspektotempora”. Tense systems in European languages. Eds. Rolf Thieroff ve Joachim Ballweg. Tübingen. 247-266.
  • Kartallıoğlu, Yavuz ve Hüseyin Yıldırım (2012). Azerbaycan Türkçesi. Ed. A.B. Ercilasun. Ankara: Akçağ Yay.
  • Kononov, A. Nikolayevich (1956). Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka. Moskva.
  • Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
  • Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
  • Kutlu, Sönmez ve Nizamettin Parlak (2008). Maḳālāt: Şeyh Safi Buyruğu. İstanbul: Horasan Yay.
  • Nağısoylu, Möhsün (2003). XVI ǝsr Azǝrbaycan Tǝrcümǝ Abidǝsi “Şühǝdanamǝ”. Bakı.
  • Nağısoylu, Möhsün vd. (2006). Şeyx Sǝfi tǝzkirǝsi (“Sǝfvǝtüs-sǝfa”nın XVI ǝsr türk tǝrcümǝsi”). Bakı-Nurlan.
  • Neşâtî. Kitâb-ı Tezkire-i Şah Safî-i Türkî. Britanya Müzesi Add. 18548.
  • Öngören, Reşat (2008). “Safiyyüddîn-i Erdebîlî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 476-478.
  • Rieu, P. C. (1888). Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum. London.
  • Sarıkaya, Mahmut (2001). “Azerbaycan Türkçesinde Geniş Zaman ve Şimdiki Zaman Çekimleri ile Güney Azerbaycan Türkçesindeki Örnekleri”. TÜBİAR 10: 273-293.
  • Şah, Serap (2007). Safvetü’s-Safâ’da Safiyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menkıbeleri I-II. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Şahin, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yay.
  • Şçerbak, A.M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil). Çev. Yakup Karasoy, Naile Hacızade ve Mevlüt Gülmez. Ankara: TDK Yay.
  • Tokat, Feyza (2018). Tezkire-i Şeyh Safî Cilt I-II. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yay.
  • Türk, Vahit (1996). “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 44: 291-340.

Focal Present Continuous Tense Marker -A ėr- in Tezkire-i Sheikh Safî

Yıl 2020, Sayı: 93, 137 - 148, 06.04.2020
https://doi.org/10.12995/bilig.9306

Öz

There is a generally accepted argument which states that the Turkish present continuous time suffix -(ı)yor has occured by the haplology of descriptive verb yorı- “to walk” from present tense form yorır and that this suffix which is actually a separate word has become a suffix later. Lars Johanson does not agree with this general argument and said that the present continuous time marker in Azerbaijan Turkish {-(y)Ir}, probably should be going through a descriptive verb in the form of an verbal adverb + erür (er- ‘to be’).In this study, samples of the present continuous time marker -A ėr-, which Lars Johanson presumed to be “of great possibility”, will be given. The related samples are taken from “Tezkire-i Sheikh Safî” that is translated by Nashatî into Azerbaijan Turkish in the 16th century from the Persian “Safvetu’s-
Safâ” of Ibn Bezzâz. Thus, the -A ėr- marker was firstly witnessed as a focal present continuous tense marker in Azerbaijan Turkish.

Kaynakça

  • Alışık, Gülşen Seyhan (2002). “Azerbaycan Türjkçesi”. Türkler. C. 9. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 361-394.
  • Aslan, Üzeyir (2013). 14-16.YY. Çağatay ve Azeri Edebiyatı. İstanbul: Kriter Yay.
  • Aydemir, İbrahim Ahmet (2011). “Tuvacada Şimdiki Zaman”. bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 59: 53-66.
  • Aydemir, İbrahim Ahmet (2010). Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker Yay.
  • Banguoğlu, Tahsin (1995). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yay.
  • Biray, Nergis (2007). “Şimdiki Zaman Ekinin Güney-Batı Türk Lehçelerinde Kullanılışı Üzerine”. Karaman Dil-Kültür ve Sanat Dergisi: 75-88.
  • Çelik, Neslihan (2019). Şeyh Safî Tezkîresinin Nişâtî Tercümesi (İnceleme-Edisyon Kritikli Metin- 1a-265b- Dizin-Tıpkıbasım). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Demir, Nurettin (1996). “Güney Batı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 7: 136-148.
  • Ergin, Muharrem (1981). Azeri Türkçesi. İstanbul: Ebru Yay.
  • Gül, Meltem (2015). “İran (Azerbaycan) Türkçesinde Şimdiki Zaman, Duyulan Geçmiş Zaman ve Geniş Zaman Kullanımları”. Turkish Studies 10 (4): 537-558.
  • Gülensoy, Tuncer (1985). “Anadolu Ağızlarında Şimdiki Zaman Eki”. Türk Kültürü Araştırmaları, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun Hatırasına Armağan XXIII (1-2): 281-295.
  • Johanson, Lars (2009). “Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçesinde Eksikliği”. bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 49: 93-100.
  • Johanson, Lars (1994). “Türkeitürkische Aspektotempora”. Tense systems in European languages. Eds. Rolf Thieroff ve Joachim Ballweg. Tübingen. 247-266.
  • Kartallıoğlu, Yavuz ve Hüseyin Yıldırım (2012). Azerbaycan Türkçesi. Ed. A.B. Ercilasun. Ankara: Akçağ Yay.
  • Kononov, A. Nikolayevich (1956). Grammatika sovremennogo turetskogo literaturnogo yazıka. Moskva.
  • Korkmaz, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
  • Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yay.
  • Kutlu, Sönmez ve Nizamettin Parlak (2008). Maḳālāt: Şeyh Safi Buyruğu. İstanbul: Horasan Yay.
  • Nağısoylu, Möhsün (2003). XVI ǝsr Azǝrbaycan Tǝrcümǝ Abidǝsi “Şühǝdanamǝ”. Bakı.
  • Nağısoylu, Möhsün vd. (2006). Şeyx Sǝfi tǝzkirǝsi (“Sǝfvǝtüs-sǝfa”nın XVI ǝsr türk tǝrcümǝsi”). Bakı-Nurlan.
  • Neşâtî. Kitâb-ı Tezkire-i Şah Safî-i Türkî. Britanya Müzesi Add. 18548.
  • Öngören, Reşat (2008). “Safiyyüddîn-i Erdebîlî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 476-478.
  • Rieu, P. C. (1888). Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum. London.
  • Sarıkaya, Mahmut (2001). “Azerbaycan Türkçesinde Geniş Zaman ve Şimdiki Zaman Çekimleri ile Güney Azerbaycan Türkçesindeki Örnekleri”. TÜBİAR 10: 273-293.
  • Şah, Serap (2007). Safvetü’s-Safâ’da Safiyüddîn-i Erdebîlî’nin Hayatı, Tasavvufî Görüşleri ve Menkıbeleri I-II. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
  • Şahin, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yay.
  • Şçerbak, A.M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil). Çev. Yakup Karasoy, Naile Hacızade ve Mevlüt Gülmez. Ankara: TDK Yay.
  • Tokat, Feyza (2018). Tezkire-i Şeyh Safî Cilt I-II. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yay.
  • Türk, Vahit (1996). “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 44: 291-340.
Toplam 29 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Feyza Tokat Bu kişi benim 0000-0002-6394-8996

Yayımlanma Tarihi 6 Nisan 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020 Sayı: 93

Kaynak Göster

APA Tokat, F. (2020). Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi. Bilig(93), 137-148. https://doi.org/10.12995/bilig.9306
AMA Tokat F. Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi. Bilig. Nisan 2020;(93):137-148. doi:10.12995/bilig.9306
Chicago Tokat, Feyza. “Tezkire-I Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi”. Bilig, sy. 93 (Nisan 2020): 137-48. https://doi.org/10.12995/bilig.9306.
EndNote Tokat F (01 Nisan 2020) Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi. Bilig 93 137–148.
IEEE F. Tokat, “Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi”, Bilig, sy. 93, ss. 137–148, Nisan 2020, doi: 10.12995/bilig.9306.
ISNAD Tokat, Feyza. “Tezkire-I Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi”. Bilig 93 (Nisan 2020), 137-148. https://doi.org/10.12995/bilig.9306.
JAMA Tokat F. Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi. Bilig. 2020;:137–148.
MLA Tokat, Feyza. “Tezkire-I Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi”. Bilig, sy. 93, 2020, ss. 137-48, doi:10.12995/bilig.9306.
Vancouver Tokat F. Tezkire-i Şeyh Safî’deki -A ėr- Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi. Bilig. 2020(93):137-48.

Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı