İbn Tabâtabâ’ya Göre Şiirin Mahiyeti Ve Türleri

Yıl 2017, Cilt: 2017 Sayı: 33, 89 - 118, 29.05.2017

Mücahit Küçüksarı

https://doi.org/10.28949/bilimname.345563

Öz

Ebu’l-Hasen İbn Tabâtabâ edebî tenkit alanında
dikkat çeken isimlerden biridir. Zira klasik Arap şiirine yönelik yapıcı
eleştirileri, farklı meselelerdeki yenilikçi yaklaşımları ve aynı zamanda
geleneğe olan saygısı onu önemli bir isim haline getirmektedir. Edebi açıdan
çok canlı bir dönemde yaşamıştır. Bu dönemde pek çok eser kaleme alınmış ve
edebiyat alanında yenilik hareketleri hız kazanmıştır. İbn Tabâtabâ da eserleri
ile, bu alana katkı yapan edebiyatçılardandır. Kaynaklarda sekiz eserinden söz
edilmektedir. Günümüze de ulaşan ‘İyâru’ş-şi‘r adlı eserinde, edebî tenkit
alanındaki farklı meselelere dair görüşlerini görmek mümkündür. ‘İyâru’ş-şi‘r,
metodu ve konuları bakımından pek çok edebi tenkit eserinden farklı özelliklere
sahiptir. Kendisinden önce yazılmış bazı eserlerde olduğu gibi, sadece şiir
dili ve lahn gibi meselelere odaklanmamıştır. 
Asıl telif sebebi, şiir sanatını edebi kıstaslara göre ortaya koymaktır.
Bu bağlamda İbn Tabâtabâ, farklı edebiyatçıların görüşlerini kendi tecrübe ve
birikimleri ile birleştirerek, şiiri iyi-kötü şeklinde ayırt etmeyi
amaçlamıştır. Bir şair olmasının da avantajı ile şiir yazımında
karşılaşılabilecek güçlükleri ortaya koyarken bunların çözüm önerilerini de
sunmuştur. İbn Tabâtabâ’nın edebî tenkitçiliğini farklı yönleriyle görebilme
amacı taşıyan bu çalışma, şiirin mahiyeti ve türleri konuları ile sınırlandırılmıştır.
Bu sınırlandırma yapılırken, tenkitçiliğinin yanı sıra bir şair olması da göz
önünde bulundurulmuş ve şiir mefhumuyla ilgili fikirlerinin ayrıca önemli
olduğu düşünülmüştür. Bu bağlamda öncelikle şiirin tarifi ve ön şartlarıyla
ilgili olarak ortaya koyduğu düşünceler farklı edebiyatçıların görüşleri de
zikredilerek değerlendirilmiştir. Ardından da lafız ve anlam ögelerini merkeze
alınarak yapmış olduğu şiir tasnifi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

: İbn Tabâtabâ, Edebî Tenkit, Şiir, Lafız, Anlam

Kaynakça

• ‘ABBÂS, İhsân, Târîhu’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-‘Arab, 4.bs., Dâru’s-Sekâfe, Beyrut, 1983.
• ‘ABDUL‘ÂL, ‘Abdusselâm ‘Abdulhafîz, Nakdu’ş-şi‘r beyne İbn Kuteybe ve İbn Tabâtabâ el-‘Alevî, Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, Kahire, 1978.
• ABDUDDÂYİM, Sâbir, Mûsîka’ş-şi‘ri’l-‘Arabî, 2.bs., Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1993.
• ‘ASKERÎ, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl, Kitâbu’s-Sınâ‘ateyn, el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, Beyrut, h. 1419.
• BAĞDATLI İSMAİL PAŞA, İbn Muhammed Emin b. Mîr Selîm, Îdâhu’l-meknûn fî’z-zeyli ‘alâ Keşfi’z-zunûn, thk. Şerafettin Yaltkaya-Rıfat Bilge, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• BAĞDATLI İSMAİL PAŞA, Hediyyetu’l-‘ârifîn esmâu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn, Vekâletu’l-Me‘ârif, İstanbul, 1951.
• BEKKÂR, Yûsuf Huseyn, Binâu’l-kasîde fi’n-nakdi’l-‘Arabiyyi’l-kadîm, Dâru’l-Endelus, Beyrut, 1982.
• BENLİ, Mehmet Sami, “İbn Tabâtabâ, Ebü’l-Hasan” DİA, İstanbul, 1999.
• BESYÛNÎ, Ahmed Mansûr, el-Husûme beyne’l-kadîm ve’l-cedîd fi’n-nakdi’l-‘Arabiyyi’l-kadîm, 1.bs., Mektebetu’l-Fellâh, Kuveyt, 1981.
• BUNDÂRÎ, Hasen, es-San‘atu’l-fenniyye fi’t-turâsi’n-nakdî, 1.bs., Merkezu’l-Hadârati’l-‘Arabiyye, Kahire, 2000.
• CÂHIZ, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî, el-Hayevân, 2.bs., Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, h. 1424.
• CÂHIZ, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kinânî, el-Beyân ve’t-tebyîn, Dâru Mektebeti’l-Hilâl, Beyrut, 1983.
• CURCÂNÎ, Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed, Delâilu’l-i‘câz, thk. Mahmûd Muhammed Şâkir, Matba‘atu’l-Medenî, Kahire, 1992.
• DAYF, Şevkî, Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-‘Abbasî es-sânî, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, ty.
• DAYF, Şevkî, Fi’n-nakdi’l-edebî, 9.bs., Dâru’l-Me‘ârif, Beyrut, 2004.
• DURMUŞ, İsmail, “Şiir”, DİA, İstanbul, 2010.
• EMÎN, Ahmed, en-Nakdu’l-edebî, Matba‘atu Lecneti Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, Kahire, 1952.
• EMÎN, Muhsin, A‘yânu’ş-şî‘a, thk. Hasen el-Emîn, Dâru’t-Te‘âruf, Beyrut, 1983.
• HEDDÂRE, Muhammed Mustafa, Muşkiletu’s-serikât fi’n-nakdi’l-‘Arabî, Mektebetu’l-Anclû, Kahire, 1958.
• İBN ABDURABBİH, Ebû Ömer Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed, el-‘İkdu’l-ferîd, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, h. 1404.
• İBN HALDÛN, Ebû Zeyd Veliyyuddîn Abdurrahmân b. Muhammed, Mukaddime, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, 1.bs., Dâru’l-Belhî, Dimaşk, 2004.
• İBN MÜNKIZ, Ebu’l-Muzaffer Mecduddîn Usâme b. Mukallid b. Nasr, el-Bedî‘ fî nakdi’ş-şi‘r, thk. Ahmed Ahmed Bedevî, Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, by., ty.
• İBN RAŞÎK, Ebû Ali el-Hasen el-Kayravânî el-Ezdî, el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‛r ve âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, 5.bs., Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1981.
• İBN SELLÂM EL-CUMAHÎ, Ebû Abdillâh Muhammed, Tabakâtu fuhûli’ş-şu‘arâ, thk. Mahmûd Muhammed Şâkir, Dârul’l-Medenî, Cidde, ty.
• İBN SİNÂN EL-HAFÂCÎ, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muhammed, Sirru’l-fesâha, 1.bs., Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1982.
• İBN TABÂTABÂ, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm el-Hasenî el-Alevî, ‘İyâru’ş-şi‘r, thk. Abbâs Abdussâtir, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2005.
• İBNU’L-ESÎR, Nasrullâh b. Muhammed Ziyâuddîn, el-Meselu’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâir, thk. Ahmed el-Hûfî, Bedvî Tıbâne, Dâru Nahda, Kahire, ty.
• İBNU’N-NEDÎM, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk, el-Fihrist, thk. İbrahim Ramazan, Dâru’l-Me‘ârif, Beyrut, 1997.
• KALKAŞENDÎ, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Alî, Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ty.
• KATİB ÇELEBİ, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdillâh, Keşfu’z-zunûn ‘an esâmi'l-kutub ve’l-funûn, Mektebetu’l-Mesnâ, Bağdat, 1941.
• KARTÂCENNÎ, Ebu’l-Hasen Hâzim b. Muhammed, Minhâcu’l-bulagâ ve şerhu’l-udebâ, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrût, 1986.
• KEHHÂLE, Ömer b. Rızâ b. Muhammed, Mu‘cemu’l-muellifîn, Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• KUDÂME B. CA‘FER, Ebu’l-Ferec el-Bağdâdî, Nakdu’ş-şi‘r, Matba‘atu’l-Cevâib, İstanbul, h. 1302.
• LEBÎD B. REBΑA, Ebû Akîl b. Mâlik b. Ca‘fer el-Âmirî, Dîvân, Dâru Sâdir, Beyrut, ty.
• MATLÛB, Ahmed, Mu‛cemu’l-mustalahâti’n-nakdi’l-‘Arabiyyi’l-kadîm, 1.bs., Mektebetu Lubnân Nâşirûn, Beyrût, 2001.
• MERZUBÂNÎ, Ebû ‘Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Mûsâ b. Saîd el-Horasânî el-Bağdâdî, el-Muvaşşah fî meâhizi’l-‘ulemâ ‘ala’ş-şu‘arâ, thk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1995.
• ÖZNURHAN, Halim, “Ebû Hilâl el-‘Askerî’ye Göre Lafız ve Anlam”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/2006 (141-157).
• SAFEDÎ, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnavût-Turkî Mustafa, Dâr-u İhyâi’t-Turâs, Beyrut, 2000.
• SE‘ÂLİBÎ, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed, Yetîmetu’d-dehr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1983.
• SELLÂM, Muhammed Zağlûl, Târîhu’n-nakdi’l-edebî ve’l-belâga hattâ karni’r-râbi‘i’l-hicrî, Munşe’etu’l-Me‘ârif, İskenderiye, ty.
• ŞANTÎ, Muhammed Sâlih, Fennu’t-tahrîri’l-‘Arabî, Dâru’l-Endelus, 5.bs., Hail, 2001.
• TÂHÂ, Hind Huseyn, en-Nazariyyetun’n-nakdiyye ‘inde’l-‘Arab, Dâru’r-Raşîd, Bağdat, 1981.
• TAĞLEBÎ, Ömer b. Şuyeym b. ‘Amr b. ‘İbâd el-Kutâmî, Dîvânu’l-Kutâmî, thk. Mahmûd er-Rabî‘î, el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-‘Âmme, Kahire, 2001.
• TÂÎ, et-Tırimmâh b. Hakîm, Divân, 2.bs., Dâru’ş-Şarki’l-‘Arabî, Beyrut, 1994.
• YÂKÛT EL-HAMEVÎ, Mu‘cemu’l-udebâ, thk. İhsân Abbâs, Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, Beyrut, 1993.
• YÂKÛT EL-HAMEVÎ, Mu‘cemu’l-buldân, Dâru Sâdir, Beyrut, 1995.
• ZİRİKLÎ, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed ed-Dımaşkî, el-A‘lâm, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, by., 2002.