Antik Yunan'dan İslam Düşüncesine: Ölçülülük/İffet Erdemi Merkezli Bir Karşılaştırma

Yıl 2019, Cilt: 2019 Sayı: 38, 389 - 420, 31.10.2019

Emine Taşçi Yıldırım

https://doi.org/10.28949/bilimname.563208

Cited By: 1

Öz

Namus, safiyet, temizlik gibi manalara gelen iffet, genel olarak filozoflar tarafından kabul görmüş dört temel erdemden biridir. İnsan nefsinin şehevî gücünün itidal düzeyinde tutulması ve aklın kontrolünde hareket etmesi sonucu hasıl olan bu erdem, Antik Yunan'da çoğunlukla ölçülülük anlamına gelen sôphrosûne kelimesiyle karşılanırken; İslam ahlak felsefesinde iffet terimiyle ifade edilmiştir. Bu çalışmayla, şehevî gücün itidalinden doğan bu erdemin, Antik Yunan'dan İslam düşüncesine tarihi süreç içerisinde nasıl ele alındığını ve bu konuya İslam düşünürlerinin ne şekilde bir katkılarının olduğunu karşılaştırma yapmak suretiyle ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu makalede Antik Yunan'da Eflatun ve Aristoteles'in ölçülülüğe, İslam düşüncesinde ise İlk İslam filozofları ile ahlaka dair görüşleriyle ön plana çıkmış olan bazı düşünürlerin iffete ilişkin fikirleri onların temel eserlerine başvurulmak suretiyle ele alınmıştır. Antik Yunan'daki ölçülülük ile İslam düşüncesindeki iffet erdemi arasında tanımlar, bu erdemin ifrat ve tefritleri noktasında benzerliklerin mevcut olduğu görülmüştür. Bu benzerliklerle birlikte İslam düşüncesinde iffetin, onun altında yer alan erdemler ile ifrat ve tefridinin doğurabileceği kötülüklere de işaret edilerek geniş bir perspektifle işlendiği tespit edilmiştir. İslam düşünürlerinin bu konudaki katkıları, ayrıntılarda ortaya çıkmaktadır. İffet erdeminin İslam düşüncesi içerisindeki bu kapsamlı ele alınışının, erdemli olmak için öncelikli olarak erdemin bilgisine sahip olunmasının gerekliliği noktasında bu erdemin bilgi boyutunun sağlam bir zemine oturtulmasını sağlayacak bir nitelikte olduğu söylenebilir. Bu çalışmada, İslam ahlakçılarının iffet erdemine dair tespitleri temel hareket noktası olarak alınarak iffetin bilgi boyutunu ayrıntılarıyla ortaya koymak hedeflenmektedir. Sosyal ilişkilere bakan yönü ağır basan bu erdemin, doğru bir şekilde anlaşılması, yokluğunda ortaya çıkan reziletler dikkate alındığında sağlıklı bir toplumun inşası açısından mühim bir yere sahiptir. Nitekim sosyal birçok sorunun, şehevî gücün ifrat ve tefridinden doğan reziletlerden yani iffet erdeminin yokluğundan kaynaklandığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla bu sorunlardan bir kısmının, iffet erdeminin toplumda yer edinmesiyle çözüme kavuşturulabilme imkanından bahsedilebilir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Ahlak, Erdem, Şehvet, İffet

A Comparison On The Virtue Of Temperance/Iffah (Chastity) From Ancient Greek To Islamic Thought

Öz

Chastity means such as honor, purity, cleanliness, is one of the four cardinal virtues that are generally accepted by philosophers. This virtue is obtained as a result of keeping the desire power (al-quwwah al-shahwiyyah) of the human soul in level of moderation and acting under the control of the intellect. Iffah was used as the correspond of word of sôphrosûne in Ancient Greek, which often meant temperance. It is translated as "temperance" or "moderation" in English although not an exactly correspondance. Temperance is also seen as an aristocratic virtue and emerges that people don't use while they can be abused their power. With this virtue, one can control his/her passion and restrain self. It is also seen as a feminine virtue by the Greeks and it is mentioned that there is a power that is praised as a partner. Together with Socrates, it found a place in the moral philosophy. Together with Plato, it began to be counted as the cardinal virtues. It is seen as a rein that restrains desires and passions by Plato. With this virtue which is also identified as self-restraint, the person is able to control his/her bad side with good side. It is a virtue that must be seen at all levels of society in the eye of Plato. It is necessary to establish the order of society. In short, Plato considers temperance as a virtue belongs to both human being and the state. Aristotle, on the other hand, prefers to define temperance as the moderation of the willer part of the person, especially as touching desire, rather than the social dimension. When it comes to Islamic moral philosophy, this virtue is expressed as the term of iffah (chastity). Kindi sees chastity as a virtue that helps restraining passions originate from sexual intercourse, eating and drinking, and for over-valuation something. According to him, adultery, gluttony, excessive jealousy, and ambition are vices which emerge as a result of absence of virtue of chastity. In addition to giving similar thoughts, Fârâbî distinguishes between one who is chaste and one who restrains her/his desires. He expressed that who is chaste makes acting in peace but other feels pain when becomes chaste. İbn Miskeveyh, the leading name of moral philosophers, points out the constructive direction of this virtue in the society's establishment by giving place to twelve virtues under chastity (embarrassment, serenity, patience, generosity, being free, satisfaction, tender-mindedness, regularity, good situation, pacifism, dignity, avoidance of evil). Although Ibn Sînâ gets together on Ibn Miskeveyh at some points, he increases the number of sub-virtues to sixteen. With making additions, Ibn Sina brings the virtue of chastity regulative dimension in the social relations into forefront in this classification. In addition this, he treats vices which arise from the absence of the virtue of chastity (insolence, extravagance, stinginess, two facedness, babbling, fawning, etc.) in detail. While Ibn Sînâ points out ways to get rid of vices, he also stated how to achieve the virtue of chastity implicitly. Ghazali, on the other hand, by benefitly from both Ibn Miskeveyh and Ibn Sînâ to express his views on the chastity. The main points of action of the Islamic scholars in addressing this virtue is keeping the pleasures under the control of the intellect to catch moderation. In this study, the comparison of the virtue of chastity from the Ancient Greek to the Islamic thought in the process of history will be revealed by refering to the basic works of the leading philosophers and scholars. In addition, it will be tried to determine the scope of this virtue by pointing out the similarities and differences between thoughts of philosophers and scholars about chastity. Also it is touched on the significance of addressing the chastity which has been narrowed in the frame of meaning nowadays in the manner that it was processed by the Islamic scholars and becoming an skill in the field of practice. Understanding correctly this virtue which dominates the direction of onlooking at social relations, has an important place considering the vices that occur in the absence of chastity in the construction of a healthy society. Just as many philosophers say, it is not enough to have the knowledge of virtue, it is necessary to perform virtuous behaviors. Starting from the thought that one will be virtuous when he goes on behaving virtuous, individuals with the virtue of chastity and sub-virtues may be raised. At this point, the determinations of Islamic moralists can be taken as the main starting point. As a matter of fact, many social problems arise from vices which were born the excess and deficiency of power of desire. Therefore, the solution of these problems may also be possible by placing the virtue of chastity at society. For this reason, it is important to present the basic framework of this virtue in detail. A virtuous society can be constructed if the knowledge dimension of virtue is set on a strong ground.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Ethic, Virtue, Desire, Chastity

Kaynakça

• Adeel, M. Ashraf. “Moderation in Greek and Islamic Traditions and a Virtue Ethics of the Qur’an”. The American Journal of Islamic Social Sciences [AJISS] 32/3 (Summer 2015): 1-28.
• Aristoteles. Eudemos’a Etik. Trc. Saffet Babür. Ankara: Dost Kitabevi, 1998.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. Trc. Saffet Babür. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Helenistik Dönem Felsefesi Epikurosçular Stoacılar Septikler. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2008.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Dini ve Felsefi Ahlak Lügatçesi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Canbulat, Mehmet. “İffet”. Dini Kavramlar Sözlüğü. 295-296. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Cicero. Devlet Üzerine. Trc. C. Cengiz Çevik. İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
• Cicero. On Moral Ends. Trc. Raphael Woolf. United Kingdom: Cambridge University Press, 2004.
• Curzer, Howard J. Aristotle and the Virtues. New York: Oxford University Press, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlak. İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
• Çelebi, Kınalızâde Ali. Ahlâk-ı Alâî. Ankara: Fecr yayınları, 2016.
• Çelebi, Kınalızâde Ali. Ahlâk-ı Alâ’î. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Dalkılıç, Bayram. “Doğallık, Yasallık ve Yasaklılık Bağlamında Bir (Ahlakî) Eylem ve Orta Erdem Olarak İffet(lilik) Kavramsal ve Kuramsal Bir Çözümleme”. I: 77-85. Samsun, 2016.
• Demirkol, Murat. “Mahremiyet Algısının Oluşumunda İffet Erdeminin Rolü”. II: 195-204. Samsun: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1999.
• Din ve Hayat: İffet Özel Sayısı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Dölek, Adem. “Ayetlerde ve Hadı̇slerde İnsan Onurunu Koruyan Önemlı̇ Vasıflardan: İffet”. 617-634. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Durak, Nejdet. Aristoteles ve Fârâbî’de Etik. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2009.
• Epikür. Mektuplar ve Maksimler. Trc. Hayrullah Örs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1962.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Lûgatçe-i Felsefe [Felsefe Terimleri Sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
• Fârâbî. Arau Ehli’l-Medîneti’l-Fazıle. Thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Dârü’l-Meşrik (Dar el-Machreq), 1986.
• Fârâbî. Fusûl al-Madanî Aphorisms of the Statesman. Trc. D. N. Dunlop. Cambridge: Cambridge University, 1961.
• Fârâbî. “Fusûlü’l-Medenî (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler)”. Fârâbî’nin İki Eseri. Trc. Hanifi Özcan. 47-127. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
• Fârâbî. Kitâb et-Tenbîh Alâ Sebîl As-Sa’âde. Thk. Cafer Al-i Yasin. Beyrut: Dârü’l-Menahil, 1985.
• Fârâbî. “Tenbîh ’Ala Sebîli’s-Sa’âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”. Fârâbî’nin İki Eseri. Trc. Hanifi Özcan. 145-170. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
• Farabi, Ebu Nasr el-. İdeal Devlet: el-Medinetü’l-Fâzıla. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Kitap, 2013.
• Farabi, Ebu Nasr Muallim-i Sani Muhammed b Muhammed b Tarhan. es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. Trc. Mehmet S. Aydın - Abdülkadir Şener - M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2012.
• Gafarov, Anar. “Râgıb El-İsfahânı”. TDV İslam Ansiklopedisi. 34: 401-403. İstanbul, 2007.
• Gazzâlî, İmam. Amellerde İlahi Saadet : Mizanü’l-Amel. Trc. Ömer Dönmez. İstanbul: Hisar Yayınevi, t.y.
• Gazzâlî, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. 1-4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gazzâlî, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
• Gazzâlî, İmam. Mizanü’l-Amel. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1964.
• Gülçür, Musa Kazım. “Dil ve Düşüncenin İffeti”. Din ve Hayat. 19 (Haziran 2013): 52-55.
• İbn Miskeveyh. Tehzîbu’l-Ahlak: Ahlâk Eğitimi. Trc. Abdulkadir Şener - Cihat Tunç - İsmet Kayaoğlu. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
• İbn Miskeveyh. Tehzibü’l-Ahlâk li’İbn Miskeveyh fi’t-Terbiye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Sînâ. “el-Ahlak”. İbn Sînâ’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Bir Ahlak Risalesi. Trc. Bekir Karlığa. y.y., t.y.
• İbn Sînâ. “Risale fi’l-Birr ve’l-İsm”. eş-Şeyhu’r-Reis İbn-i Sînâ. Trc. Gürbüz Deniz. 363-376. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• İbrahim Maraş. “Mutluluk”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi El Kitabı. Ed. Müfit Selim Saruhan. 245-264. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• İsfahanî, Ebü’l-Kasım Hüseyin b Muhammed b Mufaddal Ragıb el-. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• İsfahânî, Râgıb el-. Erdemli Yol: ez-Zeria ila Mekarımi’ş-Şeria. Thk. Ebu’l-Yezid el-Acemi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Karaman, Hüseyin. “İslâm Ahlâkında Temel Erdemler”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi. 197-213. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Kindî. “Tarifler Üzerine”. Felsefi Risaleler. Trc. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Köse, Saffet. “Nefse Karşı Onurlu Duruş: İffet”. Din ve Hayat. 19 (2013): 5-9.
• Ma’arif-i Umûmiyye Nezâreti Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Kâmûs-ı Felsefe Istılâhâtı Mecmû’ası (Rıza Tevfik’in Notlarıyla). Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
• MacIntyre, Alasdair. Erdem Peşinde Ahlak Teorisi Üzerine Bir Çalışma. Trc. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Mustafa Çağrıcı. “İffet”. İslâm Ansiklopedisi. 21: 506-507. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Naci, Muallim. Lügat-ı Naci. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü: Tarihsel Bir Okuma. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.
• Piepper, Josef. The Four Cardinal Virtues Prudence, Justice, Fortitude, Temperance. United States: Helen and Kurt Wolf Book, 1964.
• Platon. Politeia/ Devlet. Trc. Sabahattin Eyüpoğlu - M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
• Râzî, Ebu Bekir er-. Felsefe Risaleleri. Trc. Mahmut Kaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Sami, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
• Sarp Erk Ulaş Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2002.
• Saruhan, Müfit Selim. “Ahlak ve Erdemin İnşası”. İslam Felsefesi Tarihi. Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1: 329-359. Ankara: Grafiker, 2012.
• Serinsu, Ahmet Nedim, ed. Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Tûsî, Nasîrüddin. Ahlâk-ı Nâsırî. Trc. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
• Yaran, Cafer Sadık. İslam’da Ahlakın Şartı Kaç: Dört Temel İslami Erdem. İstanbul: Elif Yayınları, 2005.