The Role of Persian Language in Culture and History and Its Services in Prophetic Tradition (Hadith)

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 41, 1157 - 1204, 15.05.2020

Hedayatullah Modaqiq

https://doi.org/10.28949/bilimname.556497

Öz

Civilization is a social phenomenon which has been transferred from generation to generation and aims to clarify the truths, protect a certain society and aimes the civilized life style and the relationship dimension of society with human being.

Islam is a universal religion. The Islamic conquests have been caused the expansion of the Islamic realm for the servitude the of Allah and to achieve peace in the world. For this supreme purpose islamic invitation started from Arabian peninsula to the four corners of the World. 

Language and culture have their effect on everywhere and no matter who they are. For this reason, by the emergence and conquests of Islam, Arabic language has effected other languages as well as Persian language. Similarly, we witness that Arabic language has also been effected by the Persian language. Namely; The role of Persians and Persian speakers in carrying the burden of the Dawa; They undertook the stage from teaching to giving works and classifying in the Arabic language together with the Arabs. The Arabic language is the language of a heavenly religion, and it deserves to have a place with great care among Muslims. We never forget that the Arabic language is an occasion to understand religion and the purposes of religion. Since Arabic language is and the manifestation of belief and religiousness, so what reason can be for this language to not be that much effective? Because of this, people took care of learning Arabic and taking care of it.

As we have significant evidence, the purpose of the preparation of this article is to shed light on revealing the force limit of interaction and revealing the influence of the Arabic language on Persian and vice versa. It is also to shed light on the centuries of social and cultural relationship, and especially the depth of this relationship between the owners of both Persian and Arabic-speaking languages throughout Islamic history. This relationship also sheds light on the Quran the language of religion, sunnah (tradation), and other knoledge in the Islamic world, caused a reaction in the Persians other than the Arabs in accepting the Arabic language.

Based on this research, we have touched on the diligent work of Persians and Persian language speakers that they really made a big contribution by the using of many styles for copyrighting, work, and translation. In particular, it is appropriate to mention their copywrighting, monument writing, and explaination of sunnah and hadith in persian language. Role of the Persian language and the works of Persian scholars, writers and scientists on hadith or sunnah are valuable. In fact, the mention of this issue is the reflection of the effects of the wings against the historical dual. Although Arabic is the religion’ rich language, it is not the only language. Maybe Persian also continued as the living language of the environment with Arabic. Because Persian with its deepseated and strong history preserved itself throughout history. In Arabic and Persian, especially in the Islamic period, it is observed that the wealth of Arabic has increased with the transfer of words from Arabic to Persian beyond the ground of both language and cultural interaction. The Persian language is based on rich productive resource works in scientific fields. By comming of the process that started from the period of the Prophet (PBUH) to the Abbasid period, the influence of Persian culture is understood more effectively and clearly. Then it continued in that sense during the Seljuk empire period. As the heir of the Seljuk empire the Ottoman caliphet, we have been witnessing in the libraries the datas produced in the literary and poetry world in an effective way. Although Persian is one of the three indispensable languages in the Ottoman state, later on, during the 16th century translation movement, especially Mevlana’ Mesnevi increased the interest. Indeed, Persian is defined as the transmitter of the second Islamic education and cultural existence of the Far East, Turkish lands and India. The Turkish state has included Persian as the official language wherever it was founded. The number of academic works in persian language in the field of knowledge of Hadith is interesting. The Persian works written in the soil of India in the recent period have a significant and academic role. The conquerors of India interpreted and translated the hadith knowledge in Arabic and Persian languages in the 10th and 11th centuries during the Ghaznavids period. By the 12th century, Persian has become more common. In the period of Babur Temuri, Persian became the official language of the state. According to historical informations, while Turkish was the language of heads of state, Persian was known as the official language of the state and Arabic was the language of religion. It is also important to introduce Persian hadith works written in this period and after. Contemporary Persian hadith studies are rapidly on the agenda, whether at universities or on sites. We briefly informed about them. No wonder most of the writers of sunnah and language resources in the classical period were persians. This is exactly what the Prophet was talking about by putting his hand on the shoulder of Salman Farsi ans said: "Soon that will come out of these people that even if iman be in surayya star they will catch up it."

Likewise, the role of education on this subject is the perfection, the maturity of the invitation to Islam, and the reaching of the Arabic language and manners all over the Islamic world. Undoubtedly, Persian played a significant role in the transfer of Islamic culture on the eastern front. academic assets in Turkish lands and in the India geography are especially valuable. In summary, let us add that cultural and academic assets in Persian language constitute a large scale and basic structure in the Ottoman Empire. Therefore, it is the debt of those who pay attention to history for their transfer, which is to reflect the necessary focuses to our current life for educational and cultural purposes. It is very important for everyone to contribute to these scientific heritages within the framework of the possibilities.

In the presentation of this article; we will try to use reliable texts, qualitative and analytical methods, and methods that enable this issue to be criticized from different directions.

Farsçanın Tarihsel Kültürel Rolü ve Nebevî Sünnete Hizmeti

Öz

Nesilden nesille geçen medeniyet; hakikatlerin netleşmesini, belirli bir toplumu korumayı, o toplumun medeni bir hayat tarzını; kültür ve medeniyeti öğrenmek için ilk çıkış aşamasında toplumun özellikleri hakkında inceleme ve araştırma yapıp toplumun insanla olan ilişki boyutunu hedefleyen toplumsal bir olgudur. 

İslam, evrensel bir dindir. İslami fetihler; sadece Allah’a kulluğu gerçekleştirmek ve bir arada yaşayarak dünya barışını sağlamak için İslami sahanın genişlemesine vesile olmuştur. İslam daveti bu yüce amaçla Arap yarımadasından başlamış ta ki dünyanın dört bir yerine kadar ulaşmıştır.

Dilin ve kültürün nerede olursa olsun ve kim olursa olsun bir etkisi vardır. Bu sebeple Arap dilinin, İslam’ın ortaya çıkışı ile ve İslami fetihlerle birlikte diğer dillere ve Farsça diline bir etkisi olmuştur. Benzer şekilde Arap dilinin, Farsça dilinden etkilenme konusunda bir payının olduğuna şahit oluyoruz. Şöyle ki; Farslar ve Farsça konuşanların davetin yükünü taşımadaki rolü; öğretimden eser vermeye ve Arap dilinde tasnif yapmaya kadar olan safhayı Araplarla birlikte üstlenmişlerdir. Arap dili semavi bir dinin dilidir ve Müslümanlar arasında son derece özen göstermeyi hak eden bir yeri vardır. Bizler Arap dilinin, dini ve dinin maksatlarını anlamada bir vesile olduğunu asla unutmayız. Arap dili Kur’an’ın dili, itikat ve dindarlığın tezahürü olduğuna göre böyle olmaması için sebep ne olabilir ki? Bundan dolayı insanlar, Arapçayı öğrenmekle ve ona özen göstermekle sahip çıktılar. 

Kayda değer kanıtlarımız bulunması sebebiyle bu makalenin hazırlanmasındaki amaç, etkileşimin kuvvet limitinin ortaya konulmasında ve hem Arap dilinin Farsça üzerine olan etkisinin ve hem de tam tersinin ortaya konulmasına ışık tutmaktır. Ayrıca toplumsal ve kültürel ilişkinin asırlarına ve özellikle İslam tarihi boyunca Farsça ve Arapça konuşan her iki dilin sahiplerin arasındaki bu ilişkinin derinliğine ışık tutmaktır. Bu ilişki, dinin dili olan Kur’an’ın, sünnetin ve İslam âlemindeki diğer ilimlerin Arap dilini kabullenmede Araplardan başka Faslılarda nasıl bir tepkiye yol açtığına da ışık tutar. 

Bu araştırmaya dayanarak, Farslar ve Farsça konuşan dil sahiplerinin telif yaptıkları, eser ortaya koyma ve tercüme yapmada birçok üslupları kullanmadaki gayretli çalışmalarına değindik; gerçekten büyük katkıda bulunmuşlardır. Özellikle onların telif ettikleri, eser yazdıkları, sünnet ve hadis konusunda şerh yazdıkları şeylerin Farsça dili olduğundan bahsetmek uygun olur. Farsça dilinin rolü ve Fars âlimlerin, yazar ve bilim insanlarının hadis veya sünnet üzerindeki çalışmaları değerlidir. Aslında bu konudan söz etmemiz tarihi ikili etkinin karşılılık kanatların yansımalarıdır. Arapça zengin din dili olmasına rağmen tek dil olarak kalmamıştır. Belki Farsça da o, ortamın canlı dili olarak Arapçayla beraber devam etmiştir. Çünkü Farsça köklü ve güçlü geçmişe sahip olduğu için kendisini tarih boyunca korumuştur. Arapça ve Farsça özellikle İslami dönemde ikili dil ve kültürel etkileşim zemini ötesinde Arapçadan Farsçaya sözcük aktarılması ile Arapçanın zenginliğinin daha da arttığı izlenmektedir. Farsça dili bilimsel alanlarda zengin verimli kaynak eserlere dayanmaktadır. Peygamber(sav) döneminden başlayan süreç Abbasi dönemine gelince Fars kültürünün etkisi daha etkin ve net anlaşılmaktadır. Daha sonra Selçuklu döneminde de o manada devam etti. Osmanlı hilafeti Selçuklu devletinin varisi olarak edebi ve şairlik dünyasında etkin manada kullanarak üretilen verisini kütüphanelerde bugüne kadar şahit olmaktayız. Farsça Osmanlı devletinde üç olmazsa olmaz dillerinden olmasıyla birlikte, daha sonra etkinliğini 16. asır tercüme hareketi sırasında özellikle Mevlana’nın Mesnevi eseri ilgiyi artırdı. Gerçekten Farsça uzak doğu ve Türk topraklarının ve Hindistan’ın ikinci İslami eğitimi ve kültürel varlığını aktarıcısı olarak tanımlanmaktadır. Türk devleti, kurulduğu her yerde Farsçayı resmi dili olarak yer vermiştir. Hadis ilminde Farsça üzerinde bilimsel eserlerin sayısı ilgi çekicidir. Hindistan toprağındaki son dönemlerde yazılan Farsça eserler kayda değer ve bilimsel rolü de önem arz etmektedir. Hindistan fatihleri Gazneliler döneminde 10. ve 11. asırlarda Arapça ve Farsçada hadis ilmini şerh ve tercüme etmişler. 12. asra gelince Farsça daha yaygın hale gelmiştir. Babur Temuri döneminde Farsça devletin resmi dili olmuştur. Tarihi verilere göre Türkçe devlet başkanlarının diliyken, Farsça devletin resmi dili ve Arapça ise din dili olarak bilinmektedir. Bu dönemde ve sonrasında Hindistan’daki Farsça yazılan hadis eserlerin tanıtmak da önemlidir. Çağdaş Farsça hadis çalışmaları Üniversitelerde olsun veya sitelerde hızla gündeme çıkmaktadır. Biz onlardan kısaca bilgi verdik. Hayret yok ki klasik dönemde sünnet ve dil kaynakları yazarlarının çoğu Farslar ve acemler olmuştur. Peygamber’in bahsettiği şey de tam buydu. Peygamber Efendimiz (sav)’in elini onun omzuna koyarak: “Bunlardan öyle erler çıkacak ki iman Süreyya yıldızında olsa muhakkak ona yetişir” buyurup adeta Selmân el-Fârisî (ra) için bir hedef göstermiştir.

Aynı şekilde bu konudaki eğitimin rolü, mükemmelliğe, İslam davetinin olgunlaşmasına ve Arapça dilinin ve adabının İslam âleminin dört bir tarafına ulaştırmasıdır. Kuşkusuz Farsça İslam doğu cephesinde İslam kültürünü transferine kayda değer rol oynadı. Özellikle Türk topraklarında ve Hindistan coğrafyasındaki bilimsel varlıkları değerlidir. Özet olarak şunu ekleyelim ki, Osmanlı imparatorluğunda Farsça dille kültürel ve bilimsel varlıklar büyük çapta ve temel bünyeyi teşkil etmektedir. Dolayısıyla transferi için tarihe özen gösterenlerin borcudur ki gereken odaklanmaları eğitim ve kültür amaçlı bugünkü hayatımıza yansıtmaktır. Elbetteki imkânlar çerçevesinde o bilimsel miraslar katkılar sağlar ve değerlendirilmesi herkes için çok önemlidir. 

Bu makalenin takdiminde; güvenilir metinlere, niteleyici ve analitik yöntemlere ve önünüzdeki bu konunun farklı yönlerden tenkit edilmesini sağlayan yöntemlere başvurmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Farsça, Kültürel etki, Medeniyet, İslam fetihleri, eser tasnifi, Farsça Hadis eserleri

اللغة الفارسية ودورها التاريخي والثقافي و خدمتها للسنة النبوية

Öz

المدنية الموروثة ظاهرة إجتماعية تهدف لبلورة حقائق وحماية المجتمع ونمط حياته الحضاري ومدى علاقته بالإنسان، البحث والتعرف حول خصائص المجتمعات أول منطلق لمعرفة الحضارات والمدنيات. الإسلام دين عالمي وفتوحاته الإسلامية وسيلة لتوسعة رقعة الإسلام لأجل تحقيق العبودية لله وحده والسلام العالمي للتعايش ، والدعوة الإسلامية لهذا الغرض النبيل بدأت من الجزيرة العربية حتي وصلت أقصى أنحاء المعمورة.

اللغة والثقافة لها تأثيرها مهما كانت ومن أي كان ،فلذلك اللغة العربية مع ظهور الإسلام وفتوحاته كانت لها تأثيرها على سائر اللغات وخاصة اللغة الفارسية ،وكما نشاهد أن اللغة العربية لها حضها من التأثير باللغة الفارسية ،حيث ساهم الفرس و الناطقين بالفارسية بدورهم لحمل العبء من الدعوة و التعليم إلى التأليف والتصنيف في اللغة العربية، كونها لغة دين سماوي ولها مكانتها بين المسلمين حظيت بالإهتمام البالغ ، ولن ننسى أن اللغة العربية وسيلة لفهم الدين ومقاصده وكيف لا وهي لغة القرآن ومظهر الإعتقاد والتدين ،لذلك أولوها بالتعلم والإهتمام.

والهدف من عرض هذه المقالة لقرائنا الأعزاء هو إلقاء الضوء في إبراز مدى قوة التأثير والتأثر اللغة العربية على الفارسية والعكس و أواصر العلاقة الإجتماعية والثقافية وعمقها بين أهل اللغة الناطقين باللغة الفارسية والعرب، خاصة على مدى تاريخ الإسلام. وكيف لعبت هذه العلاقة في تلبية غير العرب من الفرس في قبول اللغة العربية كلغة دين القرآن والسنة وسائر العلوم في العالم الإسلامي. وفي نهاية هذا البحث اتضح أن اللغة الفارسية لقدامتها بين الأجيال بثقافتها وشؤون سياسة إدارة الدولة وبآثار وكتب و عمران لعبت دورها على الرغم ما واجهت في المجتمعات ، لأنها موروثة قديمة جذورها تنتمي إلى عهد بعيد.

من خلال هذا البحث سنتطرق لجهود ما بذله أهل اللغة الناطقين بالفارسية من أساليب متعددة من التأليف والتصنيف والترجمة وخاصة يقتضي التنويه ذكر ما ألفوا وصنفوا وترجموا في السنة و الحديث باللغة الفارسية، وقد لمسنا من خلال هذا البحث أن الفرس والعجم كما أنهم أناروا بثقافتهم العالم وهكذا دورهم في تنوير الحضارة الإسلامية بعد إسلامهم مشاهد محسوس. عصر الخلافة العباسية من أبرز وجوه الأخذ والعطاء العلمي والأدبي بين العرب والفرس نهضة الترجمة ،حيث عنوا بترقية العلوم والأدب عناية تضاءلت بجانبها عناية من سبقهم. وهكذا نتأكد عن دور التعليم مما أدى إلى كمال ونضج الدعوة الإسلامية ولغتها العربية وآدابها في أنحاء العالم الإسلامي آنذاك. 

فلا عجب إذ نقرأ أكثر المصنفين لكتب السنة ومصادر قواعد اللغة العربية من العجم أو الفرس مصداق ما تفضل به النبي صلى الله عليه وسلم حيث قال:" لَوْكَانَ الإِيمَانُ عِنْدَ الثُّرَيَّا، لَنَالَهُ رِجَالٌ مِنْ هَؤُلاَء" هو كما قال فقد تحقق تنبئ النبي صلى الله عليه وسلم في ذلك ، فترى أن كتاب التاريخ ومترجمي كتب العلمية إلى اللغة العربية من هذه العلاقات والتعايش في ظل الإسلام تأثروا فتراهم أكثر مؤلفاتهم بالعربية وهم عجم ، مثل الطبري نسبه من أهل طبرستان فلا خلاف عليه، وطبرستان ولاية كبيرة في بلاد فارس. فهو فارسي الأصل والنشأة والمولد كما يلمح به كارل بروكلمان. الإمام أبو حنيفة النعمان فهو من أبناء فارس الأحرار كما ذكره حفيده إسماعيل. الدينوري فإنه من نوادر الرجال جمع بين حكمة الفلاسفة وبيان العرب ، المسعودي ، طاووس بن كيسان ، ليث بن سعد ، محمد بن اسماعيل البخاري ومسلم بن الحجاج وأصحاب السنن الأربعة كما نوه به صاحب كتاب أطلس الحديث النبوي ، أبو عبيدة معمر بن المثنى ،أخفش، سيبويه ،كسائي ،فراء وأمثالهم ، هذا بمعنى أن هولاء الكتاب أصلهم الفرس أو العجم ، ولكنهم حسب ما إقتضت الظروف كتبوا بالعربية. وهناك عدد غير قليل من شارحي السنة بعد القرن العاشر محدثي الهند جل كتاباتهم بالفارسية. وقبل أولئك فلا نكاد نجد من كتب الحديث وشروح السنة بالفارسية ، و أخيرا ما نشاهد في شبه القارة الهندية عدد غير قليل شروحات السنن ألف بالفارسية مثل المحدث عبدالحق الدهلوي وإبنه نور الحق وتلامذتهم ، والشاه ولي الله الدهلوي وأبناءه مثل الشاه عبد العزيز وأمثالهم ، ومساعي أولئك في نشر وإحياء السنة مشهود وملاحظ في ديار الهند وما جاورها كما توصلنا عليه.

سنحاول في عرض هذه المقالة أن نستند بالمتون الموثقة وأساليب الوصفي والتحليلي والنقد إن تيسر من زوايا هذا الموضوع بين يديكم. وبالله التوفيق.

Anahtar Kelimeler

اللغة الفارسية، الحضارة الفارسية والعرب ، التأثير والتأثر اللغتين ، التصنيف ، مؤلفات الفارسية

Kaynakça

• المراجع والإحالات : 1 - ابن كثير، ابو الفداء اسمعيل بن عمر بن كثير القرشي الدمشقي (1411 هـ ). السيرة النبوية لابن كثير بيروت لبنان : دار الجيل