İslam ekonomisinde sosyal ve iktisadi bir faaliyet olarak girişimcilik: Betimsel bir analiz

Yıl 2020, Cilt: 2020 Sayı: 42, 63 - 87, 30.10.2020

Ümit Deniz İlhan , Zehra Nuray Nişancı

https://doi.org/10.28949/bilimname.704704

Cited By: 1

Öz

İslam dini kulun yüce yaratıcı Allah ile olan münasebetine ve yükümlülüğündeki ibadetlere işaret etmekle birlikte hayatın her alanını düzenleyici detayları da kapsamaktadır. Bu yönüyle İslamiyet insanlara yaşam biçimlerine hitap edecek şekilde rehberlik eden ve kapsamlı değerler sunan bir dünya görüşü olarak görülmektedir. Nitekim İslam dininin kutsal kitabı Kuran-ı Kerim, “mânâ, işaret veya hüküm içeren, kısa veya uzun cümleler” olarak ifade edilebilen 6000’den fazla ayet ve “ayetlerden oluşan belirli bölümler” olarak ifade edilebilen 114 sure halinde MS 600’lü yıllar boyunca 23 yılda Allah tarafından Cebrail adındaki melek aracılığıyla İslam dininin peygamberi Hz. Muhammed'e vahiyler halinde iletilmiştir. Hz. Muhammed'in davranışları ve sözleri olduğu iddia edilen Sünnet ise Hadisler aracılığıyla günümüze kadar ulaşmıştır. Daha açık bir ifadeyle Sünnet, Hz. Muhammed'in Müslümanlarca uyulması gerekli sayılan davranışları ve herhangi bir konuda söylemiş olduğu sözleri olup bir rivayet zinciri ile kendisine isnad edilen bu davranış ve sözler, sözlü kültür ürünleri olan Hadisler aracılığıyla aktarılagelmiştir. Bu nedenle İslam dininin referans kaynağı olarak Kur’an-ı Kerim’in ve Sünnetin hayatın her alanında olduğu gibi sosyal ve iktisadi faaliyetlere ilişkin İslami ekonomik yapının da çerçevesini çizmiş olduğunu söylemek doğru bir çıkarımdır.
Şu halde İslâm dininin ekonomi ile ilgili getirmiş olduğu emir, yasak ve tavsiyelerin Kur’an-ı Kerim ve Sünnet aracılığıyla ortaya konması ile teorik olarak ortaya çıkmış olan ve bugün İslam ekonomisi olarak adlandırılan bu yapının özelliklerini içinde bulunulan zamanın anlayışı ve gerekliliğine uygun olarak yorumlamak da ayrıca önem arz etmektedir. Bu nedenledir ki günümüzde ekonomi literatüründe sıklıkla İslam ekonomisinin kapsamını ele alan çalışmalara yer verilmekte, İslamiyetin sosyal ve iktisadi hayata dair bakış açısı ve sorunları ele alışı tartışılıp anlaşılmaya çalışılmaktadır.
Öte yandan sosyal ve iktisadi hayatın temel dinamiklerinden olan ve bu çalışmada “özel veya tüzel kişilik tarafından atıl veya kullanılmayan üretim araçlarının belli bir risk alınarak bir mal veya hizmet üretme kaygısıyla birleştirilmesi ve bilgi, teknoloji ve zaman da dâhil olmak üzere tüm kaynakların etkin bir biçimde örgütlenerek yönetilmesi ile bu süreç sonunda elde edilen mal veya hizmetin pazara arz edilmesi” olarak tanımlanabilen girişimcilik olgusu da İslam dininin girişimciliği teşvik etmesi bakımından İslam ekonomisi ile ilgilenen araştırmacıların ilgi odağında olan konulardandır. Daha geniş bir açıdan bakılacak olursa esasen genel olarak din olgusunun tüm kültürlerde ve inanç sistemlerinde adeta bir sosyal kurum niteliğinde hayatın geneline etki ettiği bilinmektedir. Bu bağlamda İslâmiyet’in insanlara yeryüzünde mevcut olan tüm kaynakları kullanmaları ve bu kaynaklarla fırsat oluşturmaları gerektiği önerisi kapsamında, sabit bir ücret karşılığında başkaları tarafından istihdam edilmenin yanı sıra girişimcilik faaliyetlerinde bulunmalarının da tavsiye edildiği göz ardı edilmemelidir. Öyle ki, İslam dini iktisadi gelişimde emeğin konumuna azımsanmayacak bir önem vererek çalışmanın öncelikli olarak Allah’a ibadet etme aracı olarak görülüp helal odağında gerçekleştirilmesini hükmetmektedir. Bu nedenle bu dünya ile birlikte ahirette de Allah'ın merhametini ve nimetini kazanmayı asıl amaç olarak görüp sadece kâr amacı gütmeyerek girişimcilik faaliyetlerinde bulunmak da helal bir çalışma olarak görülmüştür. Hatta girişimcilik bireyin hem kendisinin hem de çalışanlarının rızkına kaynak olması ve Allah’ın bir Müslüman olarak bireye yüklemiş olduğu zekât, sadaka, yardım gibi sorumlulukları yerine getirmeye vesile olabilmesi açısından ayrıca değerli görülmektedir. Ancak şüphesizdir ki, İslâmiyet Müslüman girişimciyi yalnız ahlaki ve dini bakımdan kabul gören iş faaliyetlerinde bulunması yönünde teşvik etmekte ve bu doğrultuda girişimciliği yönlendirici bir takım ilke ve esaslar sunmaktadır. Bu şekilde İslâmiyet getirdiği sınırlamalar ile topluma zarar verebilecek faaliyetleri azaltırken hem dünyevi hayat hem de ahiret hayatı için bütüncül faydayı amaçlamaktadır.
Bu çalışmada öncelikle literatür taraması kısmında İslâm ekonomisi kavramının çerçevesi çizilmekte, daha sonra girişimcilik olgusuna değinilmekte ve nihayetinde İslâm ekonomisinde girişimcilik olgusu ortaya konarak açıklanmaktadır. Araştırma kısmında ise nitel analiz yöntemi benimsenip, betimsel analiz tekniği kullanılarak İslam ekonomisinde girişimciliğe ait ilke ve esaslar İslam dininin üzerinde inşa edildiği temel değerleri içermeleri bakımından Kur’an-ı Kerim ve Sünnet aracılığıyla analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Dini, İslam Ekonomisi, Girişimcilik

Entrepreneurship as a social and economic activity in the islamic economy: a descriptive analysis

Öz

The religion of Islam not only points to the relationship of the devotee with the Almighty Creator Allah and the worships that the devotee is obliged to, but also includes the regulatory principles for all aspects of life itself. Therefore, it would be a correct inference to say that the verses in the Holy Qur’an as the source of the religion of Islam, and the Sunnah which are thought to expresses the actions and sayings of the Prophet Muhammad as the prophet of the religion of Islam have drawn the framework of Islamic economic structure for social and economic activities as well. On the other side, the phenomenon of entrepreneurship, which is one of the fundamental dynamics of social and economic life, is among the subjects of interest of researchers interested in Islamic economy as Islam encourages entrepreneurship. In this context, in the study, where qualitative analysis method was adopted and descriptive analysis technique was used, since they contain the basic values on which the religion of Islam has built, the principles of entrepreneurship in Islamic economy are interpreted on the basis of the Holy Qur'an and the Sunnah. According to the findings, which are detailed under the predetermined themes as i) supply, finance, and accounting ii) production and service iii) marketing iv) human resources v) research and development vi) social responsibility vii) consumption, saving, and investment, it is concluded that the religion of Islam has some binding principles on entrepreneurship regarding all these themes.

Anahtar Kelimeler

The Religion of Islam, Islamic Economy, Entrepreneurship

Kaynakça

• Altuntepe, N. (2019). İslam ekonomisinde kadın girişimciliğinin yeri ve önemi: Teorik bir yaklaşım. Sakarya İktisat Dergisi, 8(2), 100-130.
• Anderson, A. R., Dodd, S., & Scott, M. G. (2000). Religion as an environmental influence on enterprise culture. International Journal of Entrepreneurial Behaviour and Research, 6(1), 5-20.
• Audretsch, D. B., Bonte, W., & Tamvada, J. P. (2007). Religion and entrepreneurship. Jena: University of Jena.
• Binks, M., & Vale, P. (1990). Entrepreneurship and economic change. New York: McGraw Hill Book Company.
• Bogenhold, D. (2019). From hybrid entrepreneurs to entrepreneurial billionaires: Observations on the socioeconomic heterogeneity of self-employment. American Behavioral Scientist, 63(2), 129-146.
• Boone, L. E., & Kurtz, D. L. (2013). Contemporary marketing. Canada: Cengage Learning.
• Brockhous, R. H. (1980). Risk taking propensity of entrepreneurs. Academy of Management Journal, 23, 509-520.
• Canan, İ. (2009). Kütüb-i Sitte hadis ansiklopedisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çayıroğlu, Y. (2014). İslâm iktisadının karakteristik özellikleri. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi., 24, 149-183.
• Davidson, E., & Vaast, E. (2010). Digital entrepreneurship and its sociomaterial enactment. 43rd Hawaii International Conference on System Sciences (s. 1-10). Hawaii: University of Hawaii.
• Dilek, E., Küçük, O., & Özdirek, S. (2017). Homo economicus mu? İslami insan mı? Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Dodd, S. D., & Seaman, P. T. (1998). Religion and enterprice: An introductory exploritaion. Entrepreneurship: Theory and Practice, 23(1), 71-87.
• Efe, A. (2017). İslam ekonomisi perspektifiyle bir büyüme modeli çerçevesinde üretim ve sosyal refah fonksiyonu. 67(2), 31-58.
• Eren, İ. (2012). Girişimcilik ve din: Temel kaynakları çerçevesinde İslam’ın girişimciliğe bakışına yönelik bir değerlendirme. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 7(1), 49-68.
• Ertuğrul, M. (2020). Maddi olmayan duran varlıkların değer ilişkisi. Muhasebe ve Denetime Bakış, 19(59), 213-232.
• Eskicioğlu, O. (1999). İslam ve ekonomi. İzmir: Çağlayan Matbaası.
• Faizal, P. R., Rıdhwan, A. A., & Kalsom, A. W. (2013). The entrepreneurs characteristic from al-Qur’an and al-Hadis. International Journal of Trade, Economics and Finance, 4(4), 191-196.
• Hamid, S. A., & Saari, C. Z. (2011). Reconstructing entrepreneur’s development based on al-Qur’an and al-hadith. International Journal of Business and Social Science, 2(19), 110-116.
• Haneef, M. A., & Furgani, H. (2009). Developing the ethical foundations of islamic economics: Benefiting from Toshihiko Izutsu. Intellelctual Discourse, 17(2), 173-199.
• Hassan, M. K., & Hippler, W. J. (2014). Entrepreneurship and Islam: An Overview. Econ Journal Watch, 11(2), 170-178.
• Iannaccone, L. R. (1998). Introduction of economics of religion. Journal of Economic Literature, 36(3), 1465-1495.
• İbn Mâce. (1982). Sünen-i İbni Mâce tercemesi ve şerhi. Çev. Fethullah Kahraman. Ticârât, 6. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• İlhan, Ü. D. (2019). Kuşaklar açısından çalışma değerleri ve örgüsel bağlılık. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• İlter, B. (2016). Perception of entrepreneurial culture in the Islamic marketing. IOSR Journal of Business and Management, 18(9), 29-35.
• Kazancı, F. (2016). Serbest piyasa ekonomisi ve islam ekonomisi üzerine karşılaştırmalı bir analiz. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 2(3), 161-178.
• Köse, S. (2015). İslâm iş ve ticaret ahlâkı (3. Baskı). İstanbul: İgiad Yayınları.
• Kutub, M. (1989). Komünizm (Çev. B. Eryarsoy). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Küçük, O. (2017). İslâm ekonomisi penceresinden temel iktisadi kavramlar, sorunlar ve öneriler. Uluslararası İslam Ekonomisi, Finans ve Etik Kongresi, (s. 1-10). İstanbul.
• Marx, K. (2003). 1844 el yazmaları (Çev. M. Bilge). İstanbul: Birikim Yayınları.
• McCleary, R. M., & Barro, R. (2006). Religion and economy. Journal of Economic Perspectives, 20(2), 49-72.
• McClelland, D. (1961). The Achieving society. Princeton: NJ: Princeton University Press.
• Mebroi, T., & Mosbah, A. (2020). Islamic entrepreneurship: Issues and debates. International Journal of Management and Commerce Innovations, 7(2), 461-468.
• Mevdudi, E. A. (1996). Tefhimu’l Kur’an. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nişancı, Z. N., Oğrak, A., & Özmutaf, N. M. (2015). Amerika’da yaşayan Türk kökenli girişimcilerin girişimcilik nitelikleri kapsamında algıları: Pittsburgh gıda sektöründe bir araştırma. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 28-44.
• Nyborg, K. (2000). Homo economicus and homo politicus: Interpretation and aggregation of environmental values. Journal of Economic Behavior & Organization, 42, 305-322.
• Ongan, N. T. (2008). İslam ekonomisinde bölüşüm. 213-238.
• Perkins, J. L. (2003). Islam and economic development. (http://www.faithfreedom.org/Articles/perkins30410.htm). Date of access: 12.02.2020
• Rashidi, R., Yalda Sani, S. Y., & Rezael, S. (2013). Presenting a butterfly ecosystem for digital entrepreneurship development in knowledge age. Application of Information and Communication Technologies, (s. 1-4). Baku.
• Ratten, V., Ramadani, V., Dana, L. P., & Gerguri-Rashiti, S. (2017). Islamic entrepreneurship and management: Culture, religion and society. (In Entrepreneurship and management in an Islamic context, pp. 7-17). Cham: Springer.
• Rûdânî (2007). Büyük hadis külliyatı (Çev. Naim Erdoğan). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sahîh-i Buharî (2004). Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh (Çev. Abdullah Feyzi Kocaer). Konya: Hüner Yayınları.
• Sahîh-i Müslim (2008). Sahîh-i Müslim Muhtasarı (Çev. Hanefi Akın). İstanbul: Karınca & Polen Yayınları.
• Schumpeter, J. A. (1949). Economic theory and entrepreneurial history. change and the entrepreneur postulates and patterns for entrepreneurial history. Cambridge: Harward University Press.
• Smith, A. (1904). An ınquiry into the nature and causes of the wealth of nations (Ed. D. Cannan). London: Methuen and Co., Ltd.
• Tabakoğlu, A. (2005). İslam iktisadı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Weber, M. (1963). The sociology of religion. Boston: MA: Beacon Press.
• Wilson, R. (2006). Islam and business. Thunderbird International Business Review, 48(1), 109-123.
• Yaghoubi, N. M., Salehi, M., Eftekharian, A., & Samipourgirl, E. (2012). Identification of the effective structural factors on creating and developing digital entrepreneurship in the agricultural sector. African Journal of Agricultural Research, 7(6), 1047-1053.
• Zaim, S. (1995). İslam-insan-ekonomi. İstanbul: Yeni Asya Yayınları.
• Zaim, S. (2014). İslam ekonomisinin temelleri. (Der. A. Esen, T. Koç, & M. Y. Çakır). İstanbul: Sebahattin Zaim Üniversitesi Yayınları.
• Zapalska, A., Brozik, D., & Shuklian, S. (2005). Economic system in Islam and its effect on growth and development of entrepreneurship. Problems and Perspectives in Management, 5-10.
• Zuhayli, V. (1994). İslam fıkhı ansiklopedisi. İstanbul: Feza Yayınları.