According to nuhbetü’l-asar and gül-deste-i riyaz-ı irfan aesthetics of death

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 44, 389 - 423, 30.04.2021

Kenan Mermer

https://doi.org/10.28949/bilimname.812314

Cited By: 1

Öz

Confronting death and the talent to express it can be accepted as an important value that shows the life-reading levels of nations. Tradition is the higher value defining frames and basic codes of life. Because of being both layered and cumulative, tradition makes seeing easier the presumptive temporal lifeline. Since Ottoman tradition is a product of a long and complicated historical adventure, the way of comprehending the life has different colors and tastes. First nd foremost, there is holy war and therefore the term martyrdom stands out. From that day forth, deaths have gone into a certain and uncombinable division: Just dying or so to speak taking wings to immortality. Additionally, even just dying is a matter that drastic, serious, and yet tragic. Accepting death is directly related to the faith for hereafter. However, it is impossible to ignore the sorrow inside it. Because, Prophet Mohammad (pbuh) said that: “Sleep is the brother of death”. It is not quite possible that a perspective which ignores the tradition and following the clues about the truth for being merely scientific, in other words Faustian confrontation, has define death and hereafter. While perceiving death is concerning a more spiritual and conscientious field, expressing it needs sensual talent and aesthetical judging quality. In this concept, it is needed firstly the knowledge to make aesthetical judgement and an artistic tendency by nature.
Aesthetical subject, in other words the subject that can discriminate beauty, dissimilarity, and the epigrammatic one, senses the aesthetical object. The aesthetical object is that passes over the mediocre and that steps up on other things via its several features. An artist can find the aesthetical object even inside a simplicity drawing nobody’s attention. We notice that we have less opportunity to express the lexical and semantic richness than the Ottoman tradition, when we consider the fluency of Turkish language in today’s scale. Because it is valid to use less words, finalize faster, and prioritize a quicker life fluency that this era has brought behind. Likewise, to reach an aesthetical style of wording while expressing death, an aesthetical sensitivity searching this is needed firstly. At the present time, these expressions spoken of a dead person: Died, passed away, transmigrated, walked to the God, shuffled off this mortal coil, departed, retrieved mercy of the Compassionate, closed his eyes to the world, has gone to eternity, said farewell to life etc.
Our method is shaping a semantic frame by holding to Ismael Belig’s these two outstanding works that is outstanding in terms of both quality and quantity, and can show his aesthetical concern and intellection in the most explicit way: 1. Gül-Deste-i Riyāż-ı Ǿİrfān ve Vefeyāt-ı Dānişverān-ı Nādiredān, 2. Nuħbetü’l-Āŝār li-Zeyl-i Zübdetiǿl-EşǾār. Even the name of Gül-Deste-i Riyāż-ı Ǿİrfān ve Vefeyāt-ı Dānişverān-ı Nādiredān is a product of an aesthetical consideration: A Bunch of Roses of Wisdom Gardens and The Deaths of Scholars That Have Esoteric Knowledge. The same consideration has allowed Ismael Belig to search an expression of death that is epigrammatic on pseudonyms and names. This can be related to empathy (/einfühlung) mentioned in aesthetics. Empathy has a further meaning than superficially seeing the phenomenon surrounding us. It is associated with attributing an emotive meaning to everything seen. Recording an expression of death give good or bad clues in the dead person. Briefly, the concern can be either aesthetical, or moral and critical. For instance, for the poet named Nâmî (Reputed) he said: became notorious (kem-nām oldı), for Mahvî (Agone) he said: he is destroyed (maĥv-ı vücūd eyledi), for Sıdkî (Faithful) he said his faithful life has been converted into inaccuracy (śıdķ-ı ĥayātı kiźbe tebdįl oldı), etc. Besides, the expressions like absence, evanished life, falling into disrepute may have some implicit meaning rather than obvious keening. Expressing death in other words aesthetics of death can serve an ironic purpose as well as have an aesthetic concern. For example while mentioning an accountant he says he cashed in (Muĥāsebe-i Ǿömri defteri ŧayy oldı). Similarly, saying he sneezed the smell of life (ǾAtse-zen-i būy-ı ĥayāt oldı) have a further meaning than recording deaths.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Death, Collection of Death Dates, Aesthetics, Identification, Aesthetics of Death, Ismael Beli, Ismael Belig

Nuhbetü’l-asar ve gül-deste-i riyaz-ı irfan’a göre ölüm estetiği

Öz

Kalıplaşmış ifadelerin, klişenin biteviye tekrarı; bir işin, sözün, ameliyenin ruhunu yok edebilir. Ölüm, aynı doğum gibi milyonlarca tekrara rağmen her kişi için biricik ve orijinal kalabilen bir yüze sahiptir. Bu sebepten ölümü ifade ederken başvurulan dil mantığı, nükteli söylemek arzusu, ölen kişinin siyasî-sosyal ağırlığını karşılamak gayreti aynı anda işlevsel hâle gelir. Varlığın kıymeti, ölümü fark edebilmekle doğru orantılı düşünülebilir. Öyleyse insan için, yalnızca dışsal unsurlarla hayatı kurtarmak mümkün değildir; mezâhiri aşan estetik bir kaygıyı gözeterek son ana kadar düşünmek ve yaşamak durumu ortaya çıkar. İslâmî gelenekte ihsân kavramıyla da karşılanan estetik bilinç, sadece hayatın temel güzergâhını değil; aynı zamanda ölüm ve ötesine dair inancı ve düşünüşü de hesaba katar. Dolayısıyla ölürken, öldürürken, ölümü karşılarken ve ölümün ardından kayıt düşerken de estetik bir kaygı söz konusu olur. İnsanın mayasında bu tarz bir iddiayı realize edebilecek donanım ve kabiliyetler vardır. İslâmi gelenekte gözetilen estetik kaygı ve görgü, salt iman merkezli anlaşılmaması gereken bir husustur; kültürel bir çevresi, beynelmilel bir cephesi de vardır. Nesne odaklı olmak yerine fikir odaklı hareket eden Müslüman sanatkârın ödevi, dış âlemin nesnelerini tümeli yansıtacak bir biçime sokmaktır. Mezar taşlarının dili, kitabelere kazınan şiir ve inşâ, ontolojik bir tabandan ziyade estetik bir tabana yaslanır. Bu meyanda yalnızca öldü gitti demenin ötesine geçmek fikri, öncelikle estetik bir kaygıdan beslenir. Bahsi geçen iddialarımızı temellendirmek maksadıyla bizim gözettiğimiz metot, İsmail Belîğ’in vefeyât ve tezkire türünde yazdığı iki mühim eserdeki kayıtları bir araya getirmek, dönemin inşâ özelliklerine uygun olarak ağır denilebilecek bir dille yazılan ölüm kayıtlarını dil-içi çeviri yoluyla göstermeye matuftur. Böylece gelenekten moderne estetik kaygının ve dil hassasiyetinin ne kadar daraldığı da gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslâm Edebiyatı, Ölüm, Vefeyat, Estetik, Ölüm Estetiği, Özdeşleyim, İsmail Belîğ

Kaynakça

• ABDÜLKADİROĞLU, Abdülkerim. Bursalı İsmail Beliğ. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1985.
• ALTUNER, Nuran (Üzer). Safai ve Tezkiresi : İnceleme - Tenkitli Metin - İndeks. İstanbul : İstanbul Üniversitesi, 1989.
• ARİSTOTELES. Poetika –Şiir Sanatı Üstüne-. çev. Ari Çokona-Ömer Aygün. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
• AYVAZOĞLU, Beşir. Aşk Estetiği İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1995.
• CEVİZCİ, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2. Basım, 2003.
• CEYHAN, Adem. “TARİHÎ MANZUM METİNLERİ NESRE ÇEVİRME MESELESİ: BELÎĞ’İN GÜL-İ SAD-BERG’İ ÖRNEĞİ”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (01 Mart 2011), 103-140.
• DONUK, Suat. “İsmail Belîğ’in Gül-deste-i Riyâz-ı İrfân Adlı Eseri Hakkında Yeni Bigiler”. Akademik Bakış Dergisi Uluslararası Sosyal Bilimler E-Dergisi 55 (Haziran 2016), 465-478.
• DONUK, Suat. Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı. Ankara : Gece Kitaplığı, 2016.
• EFENDİOĞLU, Mehmet. “Vefeyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• GAZZALİ, Ebu Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. İĥyāu ’ulūmi’d-dįn. çev. Ahmed Serdaroğlu. İstanbul : Bedir Yayınevi, 1975.
• GRABAR, Oleg. The Formation of Islamic Art. USA: Yale University Press, 3. Basım, 1978.
• HAKİM, Suad el-. İbnü’l Arabi sözlüğü. İstanbul : Kabalcı Yayınları, 2005.
• HEGEL, Georg Wilhelm Friedrich. Estetik. İstanbul : Say Kitap Pazarlama, 1982.
• HÜCVİRİ, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Hakikat Bilgisi = Keşfü’l-maĥcūb. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 6. Basım, 2018.
• İSMÂÎL BELÎĞ. Gül-deste-i riyāż-ı ’irfān ve vefeyāt-ı dānişverān-ı nādiredān. haz. Bursalı Eşref b. Ali. Bursa: Hudâvendigâr Matbaası, 1287.
• İSMÂÎL BELÎĞ. Nuhbetü’l-Āsār Li-Zeyl-i Zübdeti’l-Eş’ār. nşr. Abdülkerim Abdülkadiroğlu. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, 1985.
• KOÇ, Turan. İslam Estetiği. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• LIVINGSTON, Ray. Geleneksel Edebiyat Teorisi. çev. Necat Özdemiroğlu. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
• LUKACS, Georg Szegredi. Estetik. İstanbul : Payel Yayınları, 1985.
• OKUYUCU, Cihan vd. Klasik Dönem Osmanlı Nesri. İstanbul : Kesit Yayınları, 3. Basım, 2014.
• SAMSAKÇI, Mehmet. Ölüme Açılan Estetik Kapı Türk Mezar Taşı Edebiyatı. İstanbul: Kİtabevi, 2015.
• SCHUON, Frithjof. İslam’ın Metafizik Boyutları. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2010.
• SOLL, Ivan. Ölüm ve felsefe. ed. Malpas - Solomon. İstanbul : İthaki Yayınları, 2006.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi. Beş Şehir. İstanbul : Dergah Yayınları, 1987.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• TİMUÇİN, Afşar. Estetik. İstanbul : Süreç Yayıncılık, 1987.
• TUNALI, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Basım, 2002.
• TUNALI, İsmail. Estetik Beğeni. İstanbul: Say Kitap Pazarlama, 1983.
• TUNALI, İsmail. Sanat Ontolojisi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2002.
• WORRINGER, Wilhelm. Soyutlama ve Özdeşleyim. çev. İsmail Tunalı. İstanbul : Remzi Kitabevi, 1985.
• YETKİN, Suut Kemal. Estetik. İstanbul: Devlet Basımevi, 1938