Is Transcendentalization Possible without Anthropomorphization?

Yıl 2021, Sayı: 45, 121 - 153, 31.10.2021

Muhammet Çiftçi

https://doi.org/10.28949/bilimname.761197

Cited By: 1

Öz

Teşbihsiz Tenzih Mümkün Müdür?: Salt Tenzihî Dilin İmkânı ve Tenkidi

Öz

Allah hakkında kullandığımız terimler zorunlu olarak gücümüzün ve ifadelerimizin sınırlılığıyla ilişkilidir. Bunun en önemli sebebi sözcüklerimizin dünyaya ve tecrübelerimize ait olmasıyla ilgilidir. Dolayısıyla O’nun hakkında yaptığımız nitelemeler gerçekte O’nun isimleri değil, anlayışımızı yükseltmeyi kamçılayan sözcüklerdir denilebilir. Beşerî düzlemde dahi objesini tam olarak temsil edemeyen sözcükler Aşkın olana transfer edildiğinde/tatbik edildiğinde bu “eksiklik/kusur” tebellür etmektedir.
Din dilinin kendine has sorularının ve sorunlarının olması oldukça tabiidir. Hususiyetle konuşulanın Aşkın, konuşanın ve sözün sınırlı olduğu gerçeği dikkate alındığında Tanrı hakkında konuşmanın çeşitli çıkmazları/sorunları/zorlukları muhtevi olduğunu söylemek işten bile değildir. Hal böyle olunca düşünce geleneğinde O’nun hakkında konuşmaya dair tenzih, teşbih, temsil, tenzih-teşbih cemi gibi pek çok yaklaşımlar/teklifler geliştirilmiş ve özellikle de felsefe, Kelam ve tasavvuf alanlarında kaleme alınmış eserlerde bu konular etraflıca tartışılmıştır.
Makalemizde ise biz, din dili veya teolojik dil diye isimlendirilen mevzu hakkında ortaya konulmuş önerilerden biri olan ve başta Felsefe ve Kelam geleneğinin benimsediği tenzihi dilin ne olduğuna kısaca değindikten sonra, tenzihî dile yöneltilen tenkitleri ele almaya çalışacağız. Bu çalışmanın asıl meselesi ise teşbihten bütünüyle ayrı bir tenzihi dilin mümkün olup olmadığı hakkında birkaç soru ortaya atmak ve bu sorulara cevap bulmaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Tenzihî dil, tanrı hakkında konuşmak, temsil, teşbih

Kaynakça

• Affifi, Ebü’l-Alâ. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1975.
• Arabi, Muhyiddin İbn. Marifet Kitabı. Trc. Hüseyin Şemsi Ergüneş. II. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Bor, İbrahim. İlahi Kelam’ın İmkân ve Tabiatı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Chittick, William. Varolmanın Boyutları. Trc. Turan Koç. III. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b Abdullâh b Yûsuf. el-Akidetü’n-Nizâmiyye. Trc. Muhittin Bağçeci. Ankara: Kitabe Yayınları, 2016.
• Demirli, Ekrem. “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hükümlerinin Birleştirilmesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 19 (2008).
• Eş’arî, Ebû’l-Hasen el-Eş’arî. İlk Dönem İslam Mezhepleri-Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. Trc. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
• Evkuran, Mehmet. “Vahiy Teolojisi Açısından Tanrı-İnsan İlişkisi”. Eskiyeni Dergisi. 19 (2010): 47-54.
• Ferre, Frederick. Din Dilinin Anlamı. Trc. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
• Gazzali, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b Muhammed. el-Maksadü’l-esna fî şerhi esmaillahi’l-hüsna. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2003.
• İbn Meymûn. Delâletu’l-Hâirîn. Trc. Osman Bayder - Özcan Akdağ. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2019.
• İbn Sînâ. En-Necât (Felsefenin Temel Konuları). Trc. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. İhlâs Sûresi Tefsiri. Trc. Ahmet Hamdi Akseki. İstanbul: DİB Yayınları, 2014.
• İbn Sînâ. Metafizik. Trc. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Teymiyye. Tevhid Risalesi. Trc. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• İbnu’l- Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2008.
• İbnu’l- Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. Trc. Ahmed Avni Konuk. 4 Cilt. İstanbul, 2010.
• İsferâyînî, Ebu’l-Muzaffer. et-Tebsîru fî’d-Dîn ve Temyîzü’l-Firkati’n-Nâciyeti ani’l-Firaki’l-Hâlikîn. Mısır: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, 2012.
• Kenny, Anthony. “Bilinmeyen Bir Tanrıya İman”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Trc. Fatih Topaloğlu 13/2 (2013): 229-241.
• Koç, Turan. Dilin Ötesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Konevî, Sadreddin. Sadredin Konevî ile Nasireddin Tûsî arasında Yazışmalar- el-Mürâselât. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Konevî, Sadreddin. Tasavvuf Metafiziği. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kutluer, İlhan. İbn Sina Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Kuvancı, Cenan. Gazzâlî’ye Göre Din Dili. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2016.
• Kuvancı, Cenan. “Sadreddin Konevî’ye Göre Tanrı Hakkında Konuşmanın İmkanı”. Bilimname. XXXVIII (Şubat 2019): 103-124.
• Macit, Nadim. Kuran’ın İnsan-Biçimci Dili. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Nablusî, Abdulganî. Âriflerin Tevhidi. Trc. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Plantinga, Alvin. Tanrı’nın Bir Tabiatı Var Mı? Trc. Mehmet Sait Reçber. III. Baskı. Ankara: Elis Yayınları, 2016.
• Plotinus. Enneadlar. Trc. Zeki Özcan. Bursa: Asa kitabevi, 1996.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b Ömer Fahreddin. İ’tikâdâtü Firaki’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabiyyi, 1986.
• Reçber, Mehmet Sait. “Plotinus: Tanrı’nın Birliği ve Basitliği Üzerine”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2010): 59-78.
• Reçber, Mehmet Sait. “Tanrı’nın Sıfatları”. Din Felsefesi El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Reçber, Mehmet Sait. Tanrı’yı Bilmenin İmkânı ve Mahiyeti. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.
• Shehadi, Fadlou. Ghazali’s Unique Unknowable God. Leiden: Brill, 1964.
• Şehristani, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b Abdilkerîm b Ahmed. Milel ve Nihal- Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Tatar, Burhanettin. “Din Dilinin Ontolojik-Tarihsel Karakteri Üzerine Notlar”. Din Dili. İstanbul: Kur’an Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2015.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Farukî el-Hanefî. Keşşafu Istılahati’l-Fünûn. Beyrut: Mektebetü Lübnan Naşirûn, 1996.
• Tuğlu, Nuri. “Teşbih ifade Eden Rivayetler ve Ehl-i Sünnet Yorumu Bağlamında İmam Maturîdî’nin Yaklaşımı”. Dinî Araştırmalar Dergisi 8/24 (t.y.): 203-217.
• Türker, Ömer. “Eş’arî Kelâmının Kırılma Noktası: Cüveynî’nin Yöntem Eleştirileri”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 19 (2008): 1-23. Uslu, Ferit. “Agnostisizm”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/21 (Ocak 2012): 5-28.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Teşbih”. DİA. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Yavuz, Zikri. “Din Dili”. Din Felsefesi El Kitabı. 3. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Yeşilyurt, Temel. Söz’ün Anlamı Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Yeşilyurt, Temel. Tanrı’nın Aşkınlığı Bağlamında Ru’yetullah Sorunu. Malatya: Kubbe6 Yayınları, 2001.