Repairs to Hunat Hatun Mosque from the Ottoman Period to the Present

Yıl 2021, Sayı: 45, 379 - 426, 31.10.2021

Ayşegül Akşehirlioğlu Can Şakir Binan

https://doi.org/10.28949/bilimname.952124

Öz

Monumental structures that achieve continuity through traces from the past to the present should be carefully preserved and handed down to future generations because of their social, cultural, religious, economic, and historical values and symbolic meanings. The monumental buildings of the Seljuk Period, which constitute a significant part of Turkey's rich cultural heritage, are important landmarks that deserve to be preserved for their strong sense of place and context, as determinants of urban perception and urban identity, and as memorials. Although Turkey has an abundant monumental architectural heritage, the issue of preserving these structures with their original values and ensuring their sustainability is not the main topic of conversation often enough. The buildings should be preserved as a whole, together with all the historical layers gained after the additions and repairs.

In this study, the restoration processes of Hunat Hatun Mosque, an important structure of Hunat Hatun Complex, which is the first complex in the Seljuk Period in Kayseri, are discussed based on different periods from the Ottoman period to the present. In this context, first, the construction, development and change, and architectural features of the Complex are briefly explained. To evaluate the preservation and repair process of the mosque, a detailed literature review was made, and based on the data obtained, the maintenance and repair works of the building were noted chronologically. The understanding of preservation in Turkey regarding the repair and restoration of monumental structures, as well as the preservation activities are discussed, and the effect of important developments in the field of preservation on the change and transformation of Hunat Hatun Mosque is determined. In the conclusion section, which can be considered research on the history of restoration, the originality value of the building after the preservation, restoration practices and interventions is questioned. This study discussing a conservation approach to be implemented for similar cultural assets is expected to be a guide for further studies.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Arts, Seljuk architecture, Preservation, Hunat Hatun Mosque, Kayseri.

Hunat Hatun Cami’nin Osmanlı’dan Günümüze Geçirdiği Onarımlar

Öz

Geçmişten günümüze ilettikleri izlerle sürekliliği sağlayan anıtsal yapılar taşıdıkları sosyal, kültürel, dini, ekonomik, tarihsel değerler ve sembolik anlamlar nedeniyle özenle korunarak gelecek nesillere aktarılmayı hak etmektedir. Türkiye’nin zengin kültürel mirasının önemli bir kolunu oluşturan Selçuklu Dönemi Anıtsal Yapıları, güçlü yer ve bağlam duygusu barındıran, kentsel algı ve kent kimliğinin belirleyicisi olan ve hafıza noktaları oluşturarak röper niteliği taşıyan konumlarıyla korunması gereken önemli yapı gruplarındandır. Türkiye anıtsal mimari miras açısından çok zengin bir konumda olmakla birlikte, bu yapıların özgün değerleri ile korunarak yaşatılması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması konusu yeterince gündeme gelmemektedir. Yapıların süreç içinde yapılan eklemeler ve onarımlar sonrasında kazandığı tüm tarihsel katmanlar ile birlikte bir bütün olarak korunması gerekmektedir.

Çalışmada Kayseri’de Selçuklu Dönemi’ne ait ilk külliye olan Hunat Hatun Külliyesi’nin en önemli yapılarından olan Hunat Hatun Cami’nin Osmanlı’dan günümüze farklı dönemlerde geçirdiği onarım süreçleri ele alınacaktır. Bu kapsamda, ilk olarak külliyenin tarih içindeki yapım süreci, gelişim ve değişimi, mimari özellikleri kısaca anlatılmaktadır. Caminin koruma ve onarım süreç değerlendirmesi amacıyla detaylı kaynak taraması yapılmış, tespit edilen veriler ışığında, yapının geçirdiği bakım ve onarım çalışmaları kronolojik sırayla aktarılmıştır. Anıtsal yapıların onarım ve restorasyonu konusunda ülkedeki koruma anlayışı ve bu doğrultuda gerçekleştirilen koruma faaliyetleri tartışılmakta, koruma alanında farklı dönemlerde yaşanılan önemli gelişmelerin Hunat Hatun Cami’nin değişim ve dönüşümüne etkisi tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bir anlamda onarım tarihi araştırması olarak değerlendirilebilecek çalışmanın sonuç bölümünde ise yapının geçirdiği koruma, onarım uygulamaları ve müdahaleler sonrasında güncel durumdaki özgünlük değeri sorgulanacak, benzer nitelikteki kültürel mirasımız için koruma yaklaşımı önerisi getirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatları, Selçuklu Mimarisi, Koruma, Hunat Hatun Camii, Kayseri.

Kaynakça

• AHMED NAZİF EFENDİ. (1987). Mir’ât-ı Kayseriyye. M. Palamutoğlu (Haz.). Kayseri: Kayseri İli Özel İdare Müdürlüğü ve Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları.
• AKGÜNDÜZ, A., (1994). XI. vakıf Haftası Kitabı, İbrahim Ateş, Sadi Bayram, Mehmet NARİNCE (Ed.) Eski Hukukumuzda Vakıf Malların Tamiri ve Muhafazası (s.115-122). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• AKOK, M. (1967). Kayseri Hunad Mimari Külliyesinin Rölövesi. Türk Arkeoloji Dergisi, XVI-I, 5-44.
• AKOZAN, F. (1969).Türk Külliyeleri, Vakıflar Dergisi, VIII, 303-308.
• ASLANAPA, O. (1990). Türk Sanatı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ASÜA,TASUDOC0062004, Anadolu Abidelerinin Onarımı Hakkında Rapor.
• ASÜA. TASUDOC1146010, Sivas, Akşehir, Diyarbakır, Niksar, Kayseri, Konya, Tokat, Kastomunu, Amasya Ve Niğde'de Bulunan Camii Ve Medreseler Hakkında Notlar.
• AYDIN, R. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Onarım Faaliyetleri: Kayseri Örneği, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• BAKIRER, Ö. (1973). Vakfiyelerde Binaların Tamiratı İle İlgili Şartlar Ve Bunlara Uyulması. Vakıflar Dergisi, X, 113-126.
• BCA. Fon Kodu: 030.10, Kutu: 213, Gömlek: 445, Sıra: 12.
• BİNAN, C. (1994). Türkiye’de Koruma Konusundaki Temel Çelişkiler ve Toplumsal Yansımaları Üzerine Saptamaları, Ulusal Koruma Planlaması Semineri II, ICOMOS Türkiye Milli Komitesi, YTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, İstanbul.
• BİNAN, D. (2007). Kültür Varlıklarının Koruma ve Onarımlarına Mimar Sinan Dönemi Bağlamında Bakış, Uluslararası Mimar Sinan'ı Anma Günleri- Mimar Sinan Konferansları , 10 Nisan 2007, Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Erciyes Üniversitesi ve Mimarlar Odası Kayseri Şubesi, Kayseri.
• BOA., Fon Kodu: Dosya İ. MVL. 119 Gömlek: 2942-1.
• BOA., Fon Kodu: İ. MVL. Dosya:119 Gömlek: 2942-2
• BOA., Fon Kodu: İ. MVL. Dosya: 119 Gömlek: 2942-3
• BOA., Fon Kodu: İ. MVL. Dosya: 119 Gömlek: 2942-4.
• BOA., Fon Kodu: İ. MVL. Dosya: 119 Gömlek: 2942-5.
• BOA., Fon Kodu: DH. MKT. Dosya:2316 Gömlek: 60.
• DURUKAN, İ. (2004). Türkiye’de Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Sonrası Kültür Mirası Korumasının Gelişimi ve Uygulama Sorunları, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• DÜNDAR, A. (2001). Osmanlılarda Tamir Süreci, Çeşitleri ve Bazı Selçuklu Yapılarındaki Uygulamalar, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler, C.1, Selçuklu Araştırmaları Merkezi. Konya.
• EDHEM, H. (1334). Kayseriyye Şehri. İstanbul: Matbaa-i Orhaniye.
• EDHEM, H. (1982). Kayseri Şehri. Kemal Göde (Haz.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• GABRİEL, A. (1954). Kayseri’de Türk Anıtları, Ahmed Akif Tütenk (Çev.). Ankara: Güneş Maatbası.
• KAHRAMAN, S. A., DAĞLI, Y. (2006). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Konya-Kayseri-Antakya-Şam-Urfa-Maraş-Sivas-Gazze-Sofya-Edirne. İstanbul: YKY.
• KARAMAĞRALI, H. (1976). Kayseri Hunad Camii Restitüsyonu ve Huand Manzumesinin Kronolojisi Hakkında Bazı Mülâhazalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 199-245.
• KAYMAZ, N. (2009). Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Gıyasü’d-DînKeyhüsrev ve Devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KŞS., 147/79-2- Kayseri Şer’iyye Sicil Defterleri
• KUBAN, D. (2002). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• KURAN, A. (1969). Anadolu Medreseleri. I. Cilt. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• MADRAN, E. (2002). Tanzimat’tan Günümüze Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını.
• MADRAN, E. (2004). Osmanlı İmparatorluğu'nun Klasik Çağlarında Onarım Alanının Örgütlenmesi. 16.-18. Yüzyılla, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• ÖMER HİLMİ EFENDİ, (1977). İthaf-ül-Ahlâffi Ahkâm-il-Evkaf, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• SÖNMEZ, F. (2012). Kayseri Barınma Kültüründe Değişim: 1930-1970. Yıldız Teknik Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• SÖZEN, M. (1970). Anadolu Medreseleri I; Selçuklular ve Beylikler Devri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• TEXİER, C. (1835). Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi: Cilt 3. Ali Suat (Çev.), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• URL 1: Havadan Kayseri, http://www.havadankayseri.net/portfolio/hunat-hatun-camii-ve-kulliyesi/ . Erişim tarihi: 30.05.2021
• URL 2: Faruk Yaman Eski Kayseri Fotoğrafları, Erişim Tarihi: 30.05.2021 https://www.otuzsekiz.org/nostalji/faruk-yaman-eski-kayseri-fotograflari-95 Erişim Tarihi: 30.05.2021
• URL 3: Getrudebell Arşivi http://gertrudebell.ncl.ac.uk/photo_details.php?photo_id=3953 Erişim Tarihi: 30.05.2021
• URL 4: Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü / Kurul Gündemleri https://korumakurullari.ktb.gov.tr/TR-89400/kurul-gundemleri.html Erişim Tarihi: 13.06.2021
• URL 5: Venedik Tüzüğü (1964). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr024360300 1536681730.pdf Erişim tarihi: 03.06.2021
• URL 6: Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası. (1983). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf Erişim tarihi: 03.06.2021
• URL 7: Nara Özgünlük Belgesi. (1994). Erişim tarihi: 03.06.2021 http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf
• VGM Arşivi: Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Hunat Hatun Külliyesi Genel İdari, Fotoğraf ve Teknik Klasörleri.
• VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1973). Cumhuriyetimizin 50. Yılında Vakıflar, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.