Kur’ân Ayetlerinin Anlaşılmasında Tarihsel Arka Planın Önemi: Tefhîmü’l-Kur’ân Örneği

Yıl 2022, Sayı: 48, 291 - 323, 31.10.2022

Hasan İslam Sak

https://doi.org/10.28949/bilimname.1128925

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in indiği ortam hakkında bilgi sahibi olmak, ayetlerin daha iyi anlaşılmasına olanak sağlayacaktır. Zira Kur’ân; geleneği, göreneği olan bir topluma inmiş ve bu toplumu şekillendirmiştir. Kur’ân’ın, indiği toplumu şekillendirme biçimini anlayabilmek için ayetlerin tarihsel arka planı önem arz etmektedir. Böylece ayetler ile o günkü âdet ve alışkanlıklar arasındaki ilişkinin mahiyeti anlaşılabilecektir. Biz de bu çalışmamızda konunun önemine işaret etmeye gayret ettik. Bunu da tarihsel arka plan bilgisi bakımından zengin bir muhtevaya sahip olduğu için Mevdûdî’nin tefsiri “Tefhîmü’l-Kur’ân”daki örnekler üzerinden göstermeye çalıştık. Mevdûdî’nin eserinin bu husustaki farkını ortaya koymak amacıyla onun açıklamalarını diğer tefsirlerdeki izahlarla karşılaştırdık. Ayetlerin “tarihsel arka plan”ı denilince her ne kadar Ku’ân’ın nüzûl sürecinde toplumun içinde bulunduğu siyasî, sosyal, kültürel, ekonomik vb. durumlar anlaşılıyorsa da Mevdûdî bunu daha geniş anlamda kullanmış ve nüzûl öncesi döneme ait bilgileri de bu minvalde değerlendirmiştir. Yani o, ayetlerde yer alan nüzûl öncesi dönemlere müteallik bir olay yahut ifadenin nasıl ve ne zaman ortaya çıktığına, tarihî süreç içinde nasıl bir gelişim ve değişim gösterdiğine dair bilgilere de tarihî arka plan adı altında yer vermiştir. Mevdûdî’nin tarihî arka plan bilgisi verirken ayetlerin muhtevasından, sebeb-i nüzûl rivayetlerinden, tarih kitaplarından, Kitab-ı Mukaddes ve Talmud’dan, ansiklopedilerden, arkeolojik bilgi ve bulgulardan, Yahudi ve Hristiyan âlimlerin yazdığı günlüklerden istifade ettiği görülmüştür. Bu bilgileri paylaşırken zaman zaman haritalara ve krokilere de yer vermiştir. Onun eserinin bu yönüyle kendisinden önceki tefsirlerden ayrıldığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tarihsel Arka Plan, Mevdûdî, Tefhimü’l-Kur’ân

أهمية الخلفية التاريخية في فهم آيات القرآن: مثال تفهيم القرآن

Öz

إن الحصول على معلومات حول البيئة التي نزل فيها القرآن سيسمح بفهم الآيات بشكل أفضل. لأن القرآن نزل على مجتمع له تقاليد وعادات وشكل المجتمع إلى حد ما. تعتبر الخلفية التاريخية للآيات مهمة لفهم الطريقة التي شكل بها القرآن المجتمع الذي نزل فيه. وبالتالي ، سيتم فهم طبيعة العلاقة بين الآيات وعادات ذلك اليوم. حاولنا أن نشير إلى أهمية الموضوع في هذه الدراسة. لقد حاولنا إظهار ذلك من خلال الأمثلة الواردة في تفسير المودودي "تفسير القرآن" لأنه يحتوي على محتوى غني من حيث معلومات الخلفية التاريخية. من أجل الكشف عن الاختلاف في عمل المودودي حول هذه المسألة ، قمنا بمقارنة تفسيراته مع التفسيرات في التفسيرات الأخرى. عند ذكر "الخلفية التاريخية للآيات" ، على الرغم من فهم الأوضاع / الظروف السياسية والاجتماعية والثقافية والاقتصادية للمجتمع في عملية نزول القرآن في البداية ، استخدمها المودودي بمعنى أوسع وقيم المعلومات التي تعود إلى فترة ما قبل نزول القرآن بهذه الطريقة. بمعنى آخر ، قام بتضمين معلومات حول كيف ومتى حدث أو تعبير يتعلق بالفترة التي سبقت نزول القرآن في الآيات ، وكيف تطور وتغير في العملية التاريخية ، تحت اسم الخلفية التاريخية. بينما يقدم المودودي معلومات أساسية تاريخية عن فترة نزول القرآن ، فقد استخدم محتوى الآيات ، وأسباب النزول ، وكتب التاريخ التي كتبها علماء مسلمون. من ناحية أخرى ، استفاد من الكتاب المقدس والتلمود والموسوعات والمعلومات الأثرية والنتائج وكتب التاريخ واليوميات التي كتبها علماء يهود ومسيحيون في معلومات عن الفترة التي سبقت نزول القرآن. أثناء مشاركة هذه المعلومات ، قام أيضًا بتضمين الخرائط والرسومات من وقت لآخر. يمكن القول أن عمله يختلف عن الأعمال السابقة في هذا الجانب.

Anahtar Kelimeler

تفسير, خلفية تاريخية, المودودي, تفهيم القرآن

The Importance of the Historical Background in Understanding the Verses of the Qur'an: The Example of Tefhîm al-Qur'an.

Öz

Having information about the environment in which the Qur'an was revealed will allow the verses to be understood better. Because the Qur'an it was revealed to a society with tradition and custom and shaped the society to a certain extent. The historical background of the verses is important in order to understand the way the Qur'an has shaped the society in which it was revealed. Thus, the nature of the relationship between the verses and the customs and habits of that day will be understood. We tried to point out the importance of the subject in this study. We have tried to show this through the examples in Mawdudi's tafsir "Tafhim al-Qur’an" since it has a rich content in terms of historical background information. In order to reveal the difference of Mawdudi's work on this issue, we compared his explanations with the explanations in other tafsirs. When the "historical background of the verses” is mentioned, although the political, social, cultural, economic situations/conditions of the society in the process of the revelation of the Qur'an are understood at first, Mawdudi used it in a broader sense and evaluated the information belonging to the period before the revelation of the Qur'an in this way. In other words, he included information about how and when an event or expression related to the period before the revelation of the Qur'an in the verses, how it developed and changed in the historical process, under the name of historical background. While Mawdudi gives historical background information about the period of the revelation of the Qur'an, he made use of the content of the verses, the asbab al-nuzul, the history books written by Muslim scholars; On the other hand, he benefited from the Bible, Talmud, encyclopedias, archaeological information and findings, history books and diaries written by Jewish and Christian scholars in information about the period before the revelation of the Qur'an. While sharing this information, he also included maps and sketches from time to time. It can be said that his work differs from the previous works in this aspect.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Historical Background, Mawdudi, Tafhim al-Qur’an

Kaynakça

• ADAMS, Charles J. “Ebu’l-A’lâ Mevdûdî’nin Tefhîmü’l-Kur’ân’ı”. çev. Ömer Baskan. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi VII/4 (2007), 463-482.
• ÂLÛSÎ, Ebu’l-Fazl Şihabüddîn es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-Me‘ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• ANIS AHMAD. “Mevdûdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/432-437. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• BAŞKAN, Ömer. Kur’an Yorumunun Politik Bağlamı -Mevdûdî Örneği-. Ankara: Berikan Yayınevi, 2010.
• BEĞAVÎ, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd el-Ferrâ’. Me‘âlimü’t-Tenzîl. thk. Muhammed Abdullâh en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409.
• BEYZÂVÎ, Nâsırüddîn Ebî’l-Hayr Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. nşr. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
• BİRIŞIK, Abdülhamit. “Ebü’l-A’lâ Mevdûdî’nin Kur’ân Yorumunu Şekillendiren Temel Dinamikler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XX/2 (2011), 1-20.
• BİRIŞIK, Abdülhamit. “Mevdûdî’nin Hayatı ve Eserleri”. Mevdûdî -Hayatı, Görüşleri ve Eserleri-. 13-42. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• CERRAHOĞLU, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• ÇETİN, Abdurrahman. Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerîm Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2. Basım, 2012.
• DEMİRCİ, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2003.
• DİNDİ, Emrah. Kur’an’da İslam Öncesi Kültür. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• ELMALILI, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, 2001.
• GÖKKIR, Necmettin. Kur’an Dilinin Sosyo-Kültürel Bağlamı. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• GÜVEN, Şahin. Kur’ân’ın Anlaşılması ve Yorumlanmasında Çokanlamlılık Sorunu. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 2017.
• HAMİRA MEVDÛDÎ. Babam Mevdûdî. çev. Hülya Afacan. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• İBN ATIYYE, Ebû Muhammed Abdülhak b. Ğalib. el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. nşr. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İBN EBÎ HÂTİM, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Riyad: Mektebtü Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1997.
• İBN EBÎ ZEMENÎN, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîz. thk. Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ukkâşe, Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tabâati ve’n-Neşr, 2002.
• İBN KESÎR, Ebu’l-Fidâ’ ‘İmâdü’d-Dîn İsmâîl ed-Dimeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebu’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Zâdü’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2002.
• KARAGÖZ, Mustafa. Sözlükbilim ve Tefsir -Tehzîbü’l-Lüga-. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• KATTÂN, Mennâ‘ Halîl el-. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2000.
• KIŞLAKÇI, Turan. Çağa İz Bırakan Önderler: Mevdûdî. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2013.
• KOÇ, Zafer. Ebu’l-A’lâ el-Mevdûdî (1903-1979) ve Tefsirdeki Metodu. Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• KOTAN, Şevket. Kur’an, Yorum ve Tarih -Tarihselci Okumanın Çıkmazları-. İstanbul: Hikav Yayınları, 2018.
• KURTUBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’u li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmihsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne Tefsîru’l-Mâtürîdî. thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• MÂVERDÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘Uyûn -Tefsîru’l-Mâverdî-. nşr. Abdülmaksûd b. Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• MEVDÛDÎ, Ebu’l-A‘lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• MUKÂTİL B. SÜLEYMÂN. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-‘Arabî, 2002.
• ÖZEL, Mustafa. “Bir Yirminci Yüzyıl Müfessiri: Mevdûdî”. Mevdûdî -Hayatı, Görüşleri ve Eserleri-. 43-61. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• ÖZEL, Mustafa. Elmalılı ve Mevdûdî’nin Tefsirlerine Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 1999.
• RÂZÎ, Ebû Abdillâh Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• SA‘LEBÎ, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• SEMERKANDÎ, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî: Bahru’l-‘Ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvız vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• SERİNSU, Ahmet Nedim. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Rolü. İstanbul: Şûle Yayınları, 1994.
• SÖYLEMEZ, M. Mahfuz (ed.). Kur’ân ve İslamî İlimlerin Anlaşılmasında Tarihin Önemi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• SUBHÎ SÂLİH. Mebâhis fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1977.
• SÜYÛTÎ, Celâlüddîn Abdirrahmân. ed-Dürru’l-Mensûr fî’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmihsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti ve’l-İslâmiyyeti, 2003.
• ŞEVKÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr el-Câmiu Beyne Fenneyyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min ‘İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrahman Amîra. 5 Cilt. Lecnetü’t-Tahkîk ve’l-Bahsi’l-İlmî bi Dâri’l-Vefâ, 1994.
• TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• TABERSÎ, Ebû Alî Emînü’l-İslam el-Fazl b. el-Hasen. Mecme‘u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘Ulûm, 2006.
• TİYEK, Fatih. Kur’ân’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• TOPALOĞLU, Bekir. “Müstekbir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/138-139. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• TÛSÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali. et-Tıbyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-‘Âmilî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• YUSUF EL-KARADAVÎ. Bir Düşünür Olarak Mevdûdî. çev. Ekrem Çavuş. İstanbul: Ekin Yayınları, 2017.
• YÜKSEK, Muhammed İsa. Kur’an’ın Anlaşılmasında Bağlam Bilgisi. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• ZECCÂC, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve İ‘râbühû. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavviz. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Abîkân, 1998.
• ZERKÂNÎ, Muhammed Abdü’l-Azîm. Menâhilü’l-‘İrfân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1990.