A Monument in the Shadow of the Taj Mahal: I'timād-ud-Daulah Tomb

Yıl 2024, Sayı: 52, 385 - 427, 31.10.2024

Fadime Özler Kaya

https://doi.org/10.28949/bilimname.1486635

Öz

I'timād-ud-Daulah (Mîrzâ Gıyâsüddîn Muhammed Tahrânî) is not from Iran, contrary to what is believed, but one of the Turks emigrated from Iran to India. The Tomb of I'timād-ud-Daulah is located in the center of the city of Agra in the state of Uttar Pradesh in India, in the north of the Agra Fort and in the east of the Yamuna River. In the inscriptions on the building, there are the dates of h. 1037 (g. 1627/28) and h. 1039 (g. 1629/30) and the signature of Abd al Nabi al-Qurashi, the calligrapher. Although there is not an inscription, endowment or official document about the founder, it is accepted that it was built by Nur Jahan, one of the important woman founders of the period, for her father Mîrzâ Gıyâsüddîn Muhammed Tahrânî and her mother Asmat Begum. The basis of this is the fact that the tombs she built for her husband Jahangir Shah and herself in Lahore are quite similar to I'timād-ud-Daulah in terms of architectural and decorative characteristics. The tomb is a pioneer in design in terms of architectural decorations of the Taj Mahal. However, although it is the source of inspiration for Taj Mahal’s designs, it is not as well-known as Taj Mahal. In addition to the fact that the building was the pioneer of many novelties among Turkish-Islamic buildings located in India that had not been seen before, it adhered to the Mughal tomb architecture tradition with its plan schema. Through this study, the location, history, founder and architectural and decorative characteristics of the tomb of I'timād-ud-Daulah have been examined, and it has been aimed at contributing the further studies on Mughal period architecture in India and introducing the building, which has not been emphasized so far, to the world of science.

Anahtar Kelimeler

India, Agra, Mughal Architecture, Tomb, Decoration, Nur Jahan.

Tac Mahal’in Gölgesinde Kalan Bir Eser: İtimadu’d-Devle Türbesi

Öz

İtimadu’d-Devle (Mîrzâ Gıyâsüddîn Muhammed Tahrânî), yaygın olarak bilinenin aksine İranlı değil, İran’dan Hindistan’a göç eden Türklerdendir. İtimadu’d-Devle Türbesi; Hindistan’da Uttar Pradeş eyaletine bağlı Agra şehrinin merkezinde, Agra Kalesi’nin kuzeyinde ve Yamuna Nehri’nin doğusunda yer almaktadır. Yapının üzerinde bulunan yazıtlarında hicrî 1037 (m. 1627/28) ve hicrî 1039 (m. 1629/30) yılları ile hattat Abd el Nabi el-Kureyşi’nin imzası bulunmaktadır. Türbenin banisi hakkında herhangi bir kitabe, vakfiye veya resmi bir belgeye ulaşılamamış olmakla birlikte dönemin önemli kadın banilerinden Nur Cihan Hatun tarafından babası Mîrzâ Gıyâsüddîn Muhammed Tahrânî ve annesi İsmet (Asmat) Begüm için yaptırıldığı kabul edilmektedir. Bunun en önemli dayanağı eşi Cihangir Şah ve kendisi için Lahor’da yaptırdığı türbelerin mimari ve süsleme özellikleri açısından büyük ölçüde İtimadu’d-Devle Türbesi ile benzerlik göstermesidir. Türbe, Tac Mahal’in mimari süslemeleri açısından tasarım öncüsü niteliğindedir. Bununla birlikte Tac Mahal’in tasarımlarının ilham kaynağı olmasına rağmen Tac Mahal kadar tanınmamaktadır. Hindistan'da var olan Türk-İslam yapıları içerisinde o güne kadar görülmemiş birçok yeniliğin öncüsü olmasının yanında, plan şeması ile Babürlü türbe mimari geleneğine de bağlılık arz eder. Bu makaleyle İtimadu’d-Devle Türbesi’nin konumu, tarihi, banisi, mimari ve süsleme özellikleri irdelenmiş, Hindistan’da Babürlü dönemi mimarisi ile ilgili yapılacak çalışmalara katkıda bulunulması ve üzerinde şimdiye kadar yeterince durulmamış olan yapının bilim dünyasına tanıtılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hindistan, Agra, Babürlü Mimarisi, Türbe, Süsleme, İtimadu’d-Devle, Nur Cihan Hatun.

Kaynakça

• ALLAMI, A.-F. (1997). The A-in-i Akbari (Cilt 1). H. Blochmann (Çev.). Delhi: Low Price Publications.
• ANSARI, A. S. (2001). "İ’timâdüddevle" . TDV İslam Ansiklopedisi. 23/460-461. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• ARIK, M. O. (1967). "Erken Devir Anadolu-Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri". Ankara Anadolu (Anatolia) Dergisi. 11, (1967). 57-100.
• BEKSAÇ, E. (2010). "Tac Mahal". TDV İslam Ansiklopedisi. 39/337-339. İstanbul:TDV Yayınları, 2010.
• BIYIKTAY, H. (1989). Timurlular Zamanında Hindistan Türk İmparatorluğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• BOSTAN, İ. (1988). "Agra". TDV İslam Ansiklopedisi, 1/450-451. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• CİHANGİR. (1999). The Jahangirnama Memoirs of Jahangir Emperor of India. W. M. Thackston (Çev.). New York: Oxford University Press.
• CLARK, E. (2017). İslam Medeniyetinde bahçe Sanatı. İstanbul: İnkılap.
• GÜN, Y. C. (2017). İslâm Sanatına Giriş. İstanbul: Dem Yayınları.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Mirza_Ghiyas_Beg#/media/File:A_portrait_of_Mirza_Ghiyas_Beg_aka_'I'timād-ud-Daulah',_18th_century.jpg, son erişim tarihi: 05.01.2024.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Tomb_of_Mariam-uz-Zamani#/media/File:Plan_of_Mariam-uz-Zamani_Tomb.jpg, son erişim tarihi: 06.02.2024
• https://www.orientalarchitecture.com/sid/569/pakistan/lahore/jahangirs-tomb, son erişim tarihi: 06.02.2024.
• KENEDY, T. (2007). The Notıon of Hıerarchy: The ‘Parchın Karı’ Programme t The Taj Mahal. Archnet-IJAR, International Journal of Architectural Research(1), 106-121.
• KOCH, E. (2007). The Complate Taj Mahal ant the Riwerfront Gardens of Agra. New Delhi: Bookwise.
• KOCH, E. (2012). The Complete Taj Mahal. London : Thames&Hudson.
• KUŞ BÜYÜKTAŞ, C. & Karataş Yozgat, S. (2020). İktidar ve Aşk: Cihangir Şah’ın Nur Cihan Begüm’e Olan Aşkının Tüzük-I Cihângîrî’deki Yansımaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(4), 1591-1615.
• MERÇİL, E. (2006). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• NATH, R. (1994). History of Mughal Architecture (Cilt 3). New Delhi: Abhinav Publications.
• ORMAN, İ. (2012), "Türbe". TDV İslam Ansiklopedisi. 41/464-466. İstanbul: TDV Yayınları.
• ÖNKAL, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÖZLER, F. (2018). The Figurative Decorations of the Tombs in the İtimad-ud Daulah (1622-28). Seniye Vural, Erdem Erinç, Ali Küçükler (Ed.), Understanding Culture through Language and Literature içinde (s.163-191). Newcastle Upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
• ÖZTUNA, Y. (1996). Devletler ve Hanedanlar İslâm Devletleri (Cilt 1). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• RUGGLES, D. F. (2017). İslâmi Bahçeler ve Peyzajlar. İstanbul Koç Üniversitesi Yayınları.
• STEFANOVIC, A. "The Tomb of I'timad ud Daula at Agra: Architecture, Decoration and Inscriptional Program". Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. University of Belgrade: Belgrad. 2012, Mayıs.
• YETKİN, S. K. (1965). İslâm Mimarisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• YILDIZ, H. D. (1988). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi (Asyadaki Türk-İslâm Devletleri). İstanbul: Çağ Yayınları