Hukuki ve Ekonomik Bir Araç Olarak Çevre Vergileri: Türkiye’nin Deneyimi

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 21 - 39, 23.03.2025

Seyfi Yıldız , Kübra Aydınlı

Öz

Bu çalışma, çevre koruma vergilerinin hukuki temellerini ve Türkiye'deki uygulamalarını analiz etmektedir. Çevre vergileri, çevre kirliliğinin azaltılması ve doğal dengenin korunması amacıyla geliştirilen önemli mali araçlar arasında yer almaktadır. Türkiye’de çevre koruma vergileri doğrudan tanımlanmış bir çerçeveye sahip olmamakla birlikte, dolaylı vergiler aracılığıyla çevre politikalarına destek sağlandığı gözlemlenmiştir. Özellikle Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) ve Çevre Temizlik Vergisi gibi uygulamalar, çevre dostu davranışları teşvik etmektedir. Bunun yanında, sıfır atık yönetim sistemleri, plastik poşetlerin ücretlendirilmesi ve elektrikli araçların desteklenmesi gibi teşvik mekanizmaları da çevresel farkındalığı artırmaya yönelik önemli adımlardır.
Çalışmada, çevre koruma vergilerinin etkinliğini artırmak için hukuki altyapının güçlendirilmesi, uluslararası standartlara uyum sağlanması ve toplumsal bilinçlendirme çalışmalarının yaygınlaştırılmasını önermektedir. Çevre vergileri, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada ve çevresel zararların en aza indirilmesinde kilit bir araç olarak öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çevre, Çevre Vergisi, Çevre Hukuku

ENVIRONMENTAL TAXES AS A LEGAL AND ECONOMIC TOOL: TURKEY’S EXPERIENCE

Öz

This study analyzes the legal basis of environmental protection taxes and their applications in Turkey. Environmental taxes are among the important financial instruments developed to reduce environmental pollution and protect the natural balance. Although environmental protection taxes in Turkey do not have a directly defined framework, it has been observed that environmental policies are supported through indirect taxes. In particular, practices such as Special Consumption Tax (SCT), Motor Vehicle Tax (MTV) and Environmental Cleaning Tax encourage environmentally friendly behaviors. In addition, incentive mechanisms such as zero waste management systems, charging for plastic bags and supporting electric vehicles are also important steps towards increasing environmental awareness. The study recommends strengthening the legal infrastructure, ensuring compliance with international standards and expanding social awareness activities in order to increase the effectiveness of environmental protection taxes. Environmental taxes stand out as a key tool in achieving sustainable development goals and minimizing environmental damage.

Anahtar Kelimeler

Environment, Environmental Tax, Environmental Law.

Kaynakça

• Aytaç, D. (2011). Türkiye’de Enerji Etkinliğini Sağlama ve Çevresel Kirlenmeyi Engellemede Enerji Üzerindeki Zımni Vergi Oranlarının Etkisi. Maliye dergisi. 16,392-410.
• Bayraç, N.H., Doğan, E. (2016). Türkiye’de İklim Değişikliğinin Tarım Sektörü Üzerindeki Etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Nisan 11(1), 23-48.
• Çelik, Y., Sofracı, İ.E. (2022). Sürdürülebilir Kalkınma Politikası Aracı Olarak Çevre Vergileri: Türkiye ve Seçilmiş Ülkelerde Çevre Vergilerinin Değerlendirilmesi. Bulletin Of Economic Theory and Analysis, 7(1). 1-31.
• Demir, A. (2017). Türkiye’de Çevre Vergisi Uygulaması, Ekonomik Etkileri ve Dünya Uygulamalarıyla Karşılaştırması, Mali Hizmetler Uzmanlık Tezi, Ankara.
• DPT, Devlet Planlama Teşkilatı. (2000). İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara.
• DPT, Devlet Planlama Teşkilatı, (2023). On İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Ankara. Eurostat (2024). Environmental taxes, a ststistical guide. https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-manuals-and-guidelines/w/environmental-taxes-a-statistical-guide-2024-edition Erişim Tarihi: 20.08.2024.
• Fındık, M.S. (2007). Türkiye’de Çevre Kirliliğine Yol Açan Unsurların Önlenmesi Çerçevesinde Yeşil Vergi. Yüksek lisans tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ferhatoğlu, E. (2003). Avrupa Birliği’nde Ortak Çevre Politikası Çerçevesinde Çevre Vergileri. E – Yaklaşım Dergisi, Ekim (3), 1-7.
• Güven, A, Bozdoğan, D. (2018). Küresel Bir Kamu Malı Olarak Çevre ve Türkiye’de Küresel Çevre Politikası Araçlarından Vergilerin Etkinliğinin Değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi, 13(1), 1-18.
• Grubb, M., Vrolijk, C., Brack, D. (1999). The Kyoto Protocol: A Guide and Assessment. Royal Institute of International Affairs, 3-26.
• Kargı, V., Yüksel, C. (2010). Çevresel Dışsallıklarda Kamu Ekonomisi Çözümleri. Maliye Dergisi, 159, 183-202. Kayaer, M. (2013). Bir Çevre Koruma Aracı Olarak Çevre Vergilerin Sübvansiyon ve Teşviklerin ve Dış Yardımların Kullanılması. Azerbaycan Vergi Journal. 129-142.
• Kaplan, R. (2012). Motorlu Taşıtlar Vergisinde Otomobillerin Tarife Yapısının Vergi Adaleti ve Çevre Politikaları Açısından Değerlendirilmesi. Vergi Sorunları Dergisi, 289, 211-218.
• Kuşat, N. (2013). Yeşil Sürdürülebilirlik İçin Yeşil Ekonomi: Avantaj ve Dezavantajları- Türkiye İncelemesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8(29), 4896-4916.
• OECD, (2012). Development Co-Operation Report 2012 Lesson in Linking Sustainability and Development. https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/dcr-2012en.pdf?expires=1725477346&id=id&accname=guest&checksum=F18319AE68F4A5188C28EB78D621444C.
• Okumuş, İ. (2013). Yeşil Ekonomi Göstergeleri Açısından Türkiye’nin Sürdürülebilir Kalkınma Performansı. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep .
• Tanrıvermiş, H. (1997). Çevre Kirliliğinin Vergilendirilmesi: İlkeler Uygulamaları ve Türkiye Açısından Genel Değerlendirme. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 8(27), 303-328.
• Taşkan, Y.Z. (2022). Vergi Hukuku Genel Hükümler ve Türk Vergi Sistemi. Adalet Yayınevi, Ankara. TUSIAD (2020). Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/10633-ekonomik-gostergeler-merceginden-yeni-i-klim-rejimi-raporu .
• TUIK, Çevre ve Enerji İstatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Cevre-ve-Enerji-103 . Ulueren (2001). İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ve Kyoto Protokolü. https://iklim.gov.tr/bm-iklim-degisikligi-cerceve-sozlesmesi-i-332872 .
• United Nations. (1992). United Nations Framework Convention on Climate Change. Retrieved from https://unfccc.int/resource/docs/convkp/conveng.pdf.
• Vergi Konseyi (2023). Yeşil Vergileme: Uluslararası Gelişmeler Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalışma Grubu Raporu, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ankara.
• Yıldız, H. (2006): Kirliliğin Önlenmesinde Çevre Vergilerinin Rolü, İktisat İşletme Finans Dergisi, 21 (245): 103-122.