Yaşlanmanın Fizyolojik Temelleri: Vücudun Zamanla Değişen Dengesi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 2, 282 - 294, 31.08.2025

Halil Şimşek , Fatih Çakar

https://doi.org/10.58605/bingolsaglik.1717558

Öz

Yaşlanma, organizmanın zamanla yapısal ve işlevsel değişiklikler geçirerek homeostazı sürdürme kapasitesinin azalmasıdır. Hücresel düzeyde DNA hasarı, mitokondriyal disfonksiyon ve telomer kısalması yaşlanmanın temel biyolojik nedenleri arasında yer alır. Bu süreçler, hücre yenilenmesini sınırlar ve doku onarımını zorlaştırır. Endokrin sistemdeki değişiklikler hormonal dengenin bozulmasına neden olurken; bağışıklık sistemindeki zayıflama enfeksiyonlara karşı duyarlılığı artırır. Kas kütlesinde azalma (sarkopeni), kemik yoğunluğunun düşmesi (osteoporoz) ve metabolizmanın yavaşlaması da yaşlanmanın belirgin fizyolojik sonuçları arasındadır. Sinir sistemi işlevlerinde azalma; bilişsel gerileme, reflekslerde yavaşlama ve duyusal algıların zayıflaması gibi etkiler yaratır. Kardiyovasküler sistemde damar elastikiyetinin kaybı ve kalp fonksiyonlarında yavaşlama gözlenir. Tüm bu değişiklikler, yaşlı bireylerde hastalıklara yatkınlığı artırır ve yaşam kalitesini etkiler. Ancak sağlıklı yaşam tarzı, düzenli egzersiz ve dengeli beslenme, yaşlanma sürecini yavaşlatabilir ve fizyolojik dengeyi korumaya yardımcı olabilir. Bu nedenle yaşlanma sürecinin anlaşılması, yaşlılıkta sağlıklı kalmanın anahtarıdır. Bu derleme, yaşlanma sürecine dair güncel bilimsel verileri bütüncül bir yaklaşımla sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Biyolojik teoriler , Fizyolojik değişiklikler , Sağlık , Telomer , Yaşlanma

The Physiological Foundations of Aging: The Body's Changing Balance Over Time

Öz

Aging is the gradual decline in an organism’s ability to maintain homeostasis due to structural and functional changes over time. At the cellular level, DNA damage, mitochondrial dysfunction, and telomere shortening are among the primary biological causes of aging. These processes limit cell renewal and hinder tissue repair. Changes in the endocrine system lead to hormonal imbalances, while a weakened immune system increases susceptibility to infections. A decrease in muscle mass (sarcopenia), reduced bone density (osteoporosis), and slowed metabolism are also prominent physiological outcomes of aging. The decline in nervous system function results in cognitive impairment, slower reflexes, and diminished sensory perception. In the cardiovascular system, loss of vascular elasticity and reduced heart function are observed. All these changes make elderly individuals more prone to diseases and negatively affect quality of life. However, a healthy lifestyle, regular physical activity, and balanced nutrition can slow the aging process and help maintain physiological balance. Therefore, understanding the aging process is key to staying healthy in old age. This review aims to present current scientific data on the aging process with a comprehensive and integrative approach.

Anahtar Kelimeler

Biological theories , Physiological changes , Health , Telomere , Aging.

Kaynakça

• Kaya O. Yaşlanma fizyolojisi ve geriatrik sendromlar. Nobel Tıp Kitabevleri. 2021.
• Guyton AC., & Hall JE. Tıbbi fizyoloji (13. Baskı, Çev. Editörü: Prof. Dr. Ayhan Tekat). Nobel Tıp Kitabevleri. 2016.
• Preston J, Biddell B. The physiology of ageing and how these changes affect older people. Medicine in Older Adults. 2021; 49(1): 1-5.
• Arpacı F. Yaşlılığa genel bakış. “Farklı boyutlarıyla yaşlılık”. (Ed) Arpacı F. Türkiye İşçi Emeklileri Eğitim ve Kültür Yayınları. 2005.
• Dziechciaż M, Filip R. Biological, psychological and social determinants of old age: Bio psycho social aspects of human aging. Ann Agric Environ Med. 2014; 21(4): 835-838. doi: 10.5604/12321966.1129943.
• Erdil F, Çelik SŞ, Baybuğa MS. Yaşlılık ve hemşirelik hizmetleri. “Yaşlılık gerçeği” içinde. Hacettepe Üniversitesi GEBAM Yayınları. 2004.
• Demir YP. Kendi evinde yaşayan ve huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerin günlük yaşam aktivitelerinin, depresyon düzeylerinin ve sosyal izolasyon durumlarının karşılaştırılması. Ankara Sağlık Hizmetleri Dergisi. 2017; 16(1): 19-28.
• United Nations. World Population Ageing 2019. Department of Economic and Social Affairs, Population Division. ST/ESA/SER.A/348. New York: United Nations. 2020. Erişim Tarihi: 10.06. 2025.
• Karakuş E. Evde yaşayan yaşlılarda sosyal katılım: Kırsal ve kent farklılıklar [Yüksek lisans tezi]. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2017.
• López-Otín C, Blasco MA, Partridge L, Serrano M, Kroemer G. The hallmarks of aging. Cell. 2013; 153(6): 1194-1217. doi: 10.1016/j.cell.2013.05.039.
• Campisi J. Aging, cellular senescence, and cancer. Annu Rev Physiol. 2013; 75: 685-705. doi: 10.1146/annurev-physiol-030212-183653.
• Childs BG, Durik M, Baker DJ, van Deursen JM. Cellular senescence in aging and age-related disease: from mechanisms to therapy. Nat Med. 2015; 21(12): 1424-1435. doi: 10.1038/nm.4000.
• Blackburn EH. Telomeres and telomerase: Their mechanisms of action and the effects of altering their functions. FEBS Lett. 2005; 579(4): 859-862. doi: 10.1016/j.febslet.2004.11.036.
• Lombard DB, Chua KF, Mostoslavsky R, Franco S, Gostissa M, Alt FW. DNA repair, genome stability, and aging. Cell. 2005; 120(4): 497-512. doi: 10.1016/j.cell.2005.01.028.
• Sun N, Youle RJ, Finkel, T. The mitochondrial basis of aging. Molecular Cell. 2016; 61(5): 654-666. doi: 10.1016/j.molcel.2016.01.028.
• Horvath S. (2013). DNA methylation age of human tissues and cell types. Genome Biology. 2013; 14(10): 3156.
• Labbadia J, Morimoto RI. (2015). The biology of proteostasis in aging and disease. Annu Rev of Biochem. 2015; 84: 435-464. doi: 10.1146/annurev-biochem-060614-033955.
• Talarska D, Kropinska S, Strugała M, Szewczyczak M, Tobis S, Wieczorowska-Tobis K. The most common factors hindering the independent functioning of the elderly at home by age and sex. Eur Rev Med Pharmacol Sci, 2017; 21(4): 775-785.
• Strait JB, Lakatta EG. Aging-associated cardiovascular changes and their relationship to heart failure. Heart Fail Clin. 2012 Jan; 8(1): 143-64. doi: 10.1016/j.hfc.2011.08.011.
• Biçer S. Yaşlı bireylerde görülen sağlık sorunları ve hemşirelik yaklaşımları. Ovayolu, N, Ovayolu, Ö. (Ed), Temel İç Hastalıkları Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıyla Kronik Hastalıklar. 2. Baskı. Nobel Tıp Kitabevi. s.355-365. 2016.
• Özbek Z, Öner P. Geriatrik fizyolojik ve biyokimyasal değişiklikler. Türk Klinik Biyokimya Derg. 2008; 6(2): 73-80.
• Fleg JL, Strait J. Age-associated changes in cardiovascular structure and function: A fertile milieu for future disease. Heart Fail Rev. 2012; 17(4-5): 545-554. doi: 10.1007/s10741-011-9270-2.
• Kera T, Kawai H. (2020). Aging and respiratory function. Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, 2020; 23(1): 19-24. doi:10.1097/MCO.000000000000061.
• Janssens JP, Pache JC, Nicod LP. Physiological changes in respiratory function associated with ageing. Eur Respir J. 1999; 13(1): 197–205. doi: 10.1034/j.1399-3003.1999.13a36.x.
• Kaptan G, Dedeli Ö. Teoriden uygulamaya temel iç hastalıkları hemşireliği kavram ve kuramlar, 1. Baskı, İstanbul Tıp Kitabevi. s.121-135. 2012.
• Bailey K.L. Aging diminishes mucociliary clearance of the lung. Adv Geriatr Med Res. 2022; 4(2): e220005. doi: 10.20900/agmr20220005.
• Valenti WM, Trugell RG, Bentley DW. Factor predisposing to oropharengeal colonisatin with gram-negative bacilli in the aged. N Engl J Med .1978; 298: 1108-1111. doi: 10.1056/NEJM197805182982002.
• Meyer KC. The role of immunity in susceptibility to respiratory infection in the aging lung. Respir Physiol. 2001; 128(1): 23-31. doi: 10.1016/s0034-5687(01)00261-4.
• Tails CR, Fillit MH. Geriatric medicine and gerontology. 6th ed. By Churchill Livingstone, 2003.
• Nagaratnam N, Nagaratnam K, Cheuk G. Gastrointestinal system. In: Diseases in the elderly. Springer.p. 53-79. 2016.
• Grosman Y, Kalichman L. The intersection of sarcopenia and musculoskeletal pain. Int J Environ Res Public Health. 2025; 22(4): 547. doi: 10.3390/ijerph22040547.
• Abrams WB, Bears M. The Merc Manual of Geriatrics. 2nd ed. Published By Merck Research Laborotiers. 1995.
• Küçük U, Karadeniz H. (2021). Yaşlanmaya bağlı bireylerde görülen fizyolojik, ruhsal, sosyal değişiklikler ve korunmaya yönelik önlemler. EIRJ. 2021; 14(2): 96-103. doi: 10.46414/yasad.877517.
• Yalçın AD, Terzioğlu D, Gorczynskı RM. İmmün yaşlanma. Turk J Geriatr. 2010; 14(3): 276-280.
• Böhm MRR, Thomasen H, Parnitzke F, Steuhl KP. Klinische, morphologische und molekularbiologische charakteristika des alternden auges. Ophthalmologe. 2017; 14: 98-107. doi: 10.1007/s00347-016-0403-9.
• Dedeli Ö. Yaşlanma ile meydana gelen fizyolojik değişiklikler/ Sorunlar. G. Kaptan. (Ed.). Geriatrik bakım ilkeleri içinde. Nobel Tıp Kitabevi. 2013.
• Yerli G. Yaşlılık dönemi özellikleri ve yaşlılara yönelik sosyal hizmetler. Journal of International Social Research. 2017; 10(52): 1278-1287. doi: 10.17719/jisr.2017.1979.
• Tran Ba Huy P. Age-related decline of vision, Hearing and Balance: Pathophysiology and midlife prevention. In: Michel JP. (Eds) Prevention of chronic diseases and age-related disability. Practical Issues İn Geriatrics. Springer, Cham, s: 129 136. 2019.
• Ohayon MM, Carskadon MA, Guilleminault C, Vitiello MV. (2004). Meta-analysis of quantitative sleep parameters from childhood to old age in healthy individuals: developing normative sleep values across the human lifespan. Sleep. 2004; 27(7): 1255-1273. doi: 10.1093/sleep/27.7.1255.
• Mande BA, Winer JR, Walker MP. Sleep and human aging. Neuron. 2017; 94(1): 19-36. doi: 10.1016/j.neuron.2017.02.004.
• Hood S, Amir S. The aging clock: circadian rhythms and later life. J Clin Invest. 2017; 127(2): 437-446. doi: 10.1172/JCI90328.
• Foley DJ, Monjan A, Brown SL, Simonsick EM, Wallace RB, Blazer DG. (1995). Sleep complaints among elderly persons: an epidemiologic study of three communities. Sleep. 1995; 18(6): 425-432. doi: 10.1093/sleep/18.6.425.
• Czeisler CA, Gooley JJ. Sleep and circadian rhythms in humans. Cold Spring Harb Symp Quant Biol. 2007; 72: 579-597. doi: 10.1101/sqb.2007.72.064.
• Boivin DB, Boudreau P. Impacts of shift work on sleep and circadian rhythms. Pathol Biol (Paris). 2014; 62(5): 292-301. doi: 10.1016/j.patbio.2014.08.001.
• Harada CN, Natelson Love MC, Triebel KL. (2013). Normal cognitive aging. Clin Geriatr Med. 2013; 29(4): 737-752. doi: 10.1016/j.cger.2013.07.002.
• Salthouse TA. Selective review of cognitive aging. J Int Neuropsychol Soc. 2010; 16(5): 754-760. doi: 10.1017/S1355617710000706.
• Hedden T, Gabrieli JDE. Insights into the ageing mind: a view from cognitive neuroscience. Nat Rev Neurosci. 2004; 5(2): 87-96. doi: 10.1038/nrn1323.
• Gürvit H. Hafif bilişsel bozulma: Demansa giden yolun başlangıcı mı.? Türkiye Klinikleri Nöroloji Dergisi. Özel Sayı, 2008; 3(4): 1-9.
• Livingston G, Huntley J, Sommerlad A., et al. (2020). Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. The Lancet. 2020; 396(10248): 413-446. Doi: 10.1016/S0140-6736(20)30367-6
• Park DC, Reuter-Lorenz P. The adaptive brain: aging and neurocognitive scaffolding. Annu Rev Psychol. 2009; 60: 173-196. doi: 10.1146/annurev.psych.59.103006.093656.
• Nyberg L, Lovden M, Riklund K, Lindenberger U, Backman L. Memory aging and brain maintenance. Trends Cogn Sci. 2012; 16(5): 292-305. doi: 10.1016/j.tics.2012.04.005.
• Craik FIM, Bialystok E. Cognition through the lifespan: Mechanisms of change. Trends Cogn Sci. 2006; 10(3): 131-138. doi: 10.1016/j.tics.2006.01.007.
• Valenzuela MJ, Sachdev P. Can cognitive exercise prevent the onset of dementia? Systematic review of randomized clinical trials with longitudinal follow-up. Am J Geriatr Psychiatry. 2009; 17(3): 179-187. doi: 10.1097/JGP.0b013e3181953b57.
• World Health Organization (WHO). Mental health of older adults. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mental-health-of-older-adults.2017. Erişim Tarihi: 10.06. 2025.
• Bryant C, Jackson H, Ames D. The prevalence of anxiety in older adults: methodological issues and a review of the literatüre. J Affect Disord. 2008; 109(3): 233-250. doi: 10.1016/j.jad.2007.11.008.
• Fiske A, Wetherell JL, Gatz M. Depression in older adults. A Annu Rev Clin Psychol. 2009; 5: 363-389. doi: 10.1146/annurev.clinpsy.032408.153621.
• Cacioppo JT, Cacioppo S. Social relationships and health: The toxic effects of perceived social isolation. Soc Personal Psychol Compass. 2014; 8(2): 58-72. doi: 10.1111/spc3.12087.
• World Health Organization (WHO). World Report on Ageing and Health. 2015. Erişim Tarihi: 10.06. 2025.
• Morley JE, Anker SD, von Haehling, S. Prevalence, incidence, and clinical impact of sarcopenia: facts, numbers, and epidemiology-update. Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle. 2014; 5(4): 253-259. doi: 10.1007/s13539-014-0161-y.
• Chodzko-Zajko WJ, Proctor DN, Fiatarone Singh MA, et al. Exercise and physical activity for older adults. Medicine & Science in Sports & Exercise, 2009; 41(7): 1510-1530. doi: 10.1249/MSS.0b013e3181a0c95c.
• Nelson ME, Rejeski WJ, Blair SN, et al. Physical activity and public health in older adults: recommendation from the American College of Sports Medicine and the American Heart Association. Circulation. 2007; 116(9): 1094-1105. doi: 10.1161/Circulationaha.107.185650.
• Blondell SJ, Hammersley-Mather R, Veerman JL. Does physical activity prevent cognitive decline and dementia? A systematic review and meta-analysis of longitudinal studies. BMC Public Health. 2014; 14(1): 510. doi: 10.1186/1471-2458-14-510.
• Ohayon MM, Carskadon MA, Guilleminault C, Vitiello MV. Meta-analysis of quantitative sleep parameters from childhood to old age in healthy individuals: developing normative sleep values across the human lifespan. Sleep. 2004; 27(7): 1255-1273. doi: 10.1093/sleep/27.7.1255.
• Ancoli-Israel S, Ayalon L. Diagnosis and treatment of sleep disorders in older adults. Am J Geriatr Psychiatry. 2006; 14(2): 95-103. doi: 10.1097/01.JGP.0000196627.12010.d1.
• Cacioppo JT, Cacioppo S. Social relationships and health: The toxic effects of perceived social isolation. Soc Personal Psychol Compass. 2014; 8(2): 58-72. doi: 10.1111/spc3.12087.
• Holt-Lunstad J, Smith TB, Layton JB. Social relationships and mortality risk: a meta-analytic review. PLoS Med. 2010; 7(7): e1000316. doi: 10.1371/journal.pmed.1000316.
• Fratiglioni L, Paillard-Borg S, Winblad B. An active and socially integrated lifestyle in late life might protect against dementia. Lancet Neurol. 2004; 3(6): 343-353.