A Name Hidden in the Archives: Restorer Architect Kemal Altan

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 8, 245 - 275, 27.12.2024

İlkay Yildiz , Zeynep Demircan

https://doi.org/10.69787/bitigefd.1578757

Öz

Kemal Altan was born in Istanbul on July 1, 1886. He graduated from the School of Fine Arts (today's Mimar Sinan Fine Arts University) in 1913. However, due to World War I, which began immediately after his graduation, he was conscripted into the army and served as a reserve officer. Following World War I, the country experienced extensive destruction due to the occupations and the ensuing national struggle. The occupying forces, particularly in Western Anatolia, caused significant damage as they withdrew from the region.
He designed buildings in line with the national architectural principles outlined by his mentors, Architects Kemalettin and Vedat Tek, thus contributing to the development of national architecture. In addition to his architectural works, he erected monuments to honor our martyrs, significantly contributing to the strengthening of national consciousness.
Through his roles in significant cultural institutions such as the Istanbul Archaeology Museums, he played a pioneering role in preserving our country's historical and cultural heritage. His indirect contributions to the excavation and restoration of ancient artifacts have showcased the richness of Turkish culture to the public. In addition to his architectural work, Kemal Bey served his country in administrative roles in cities such as Edirne, Istanbul, and Konya, highlighting his dual identity as both an artist and a statesman.
Kemal Altan, a prominent figure of the early Republic era, not only practiced architecture but also contributed to the intellectual discourse of the time through his writings in newspapers and magazines. In his writings, he emphasized the significance of Turkish art and strived to raise public awareness of this subject.
Kemal Altan, driven by a deep admiration for Mimar Sinan, organized commemorative events in various cities to honor his memory. Rather than merely harboring this affection internally, he actively sought to commemorate Mimar Sinan and perpetuate his legacy. His love for Mimar Sinan has significantly contributed to preserving an important cultural heritage. The events he organized not only kept Mimar Sinan's memory alive but also fostered a growing interest in Turkish architecture.
Studies on Early Republican era architecture often delve into the biographies, designs, and scholarly analyses of the period's leading architects. This study aims to contribute to this body of work by delving deeper into the life and work of a significant figure in Turkish architectural history, revealing both the architect's personal talents and the cultural and artistic value of their works. Documenting the works and life of Kemal Altan, an essential part of Turkey's architectural heritage, serves as a cultural legacy to be passed on to future generations. This research aims to inspire both architecture students and art historians by bringing to light a forgotten architect.

Anahtar Kelimeler

Early Republican Period Architecture, National Architecture, Turkish Art, Architect Biography, Architect Kemal Altan, Academy of Fine Arts, Istanbul Archeology Museum, Restorer

Arşivlerde Saklı Kalmış Bir İsim: Mimar Kemal Altan

Öz

Mimar Kemal Altan, 1 Temmuz 1886 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelmiştir. 1913 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi'nden (bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) mezun olduktan hemen sonra başlayan I. Dünya Savaşı sebebiyle askere alınmış ve yedek subay olarak görevlendirilmiştir. I. Dünya Savaşı'nın ardından işgaller ve milli mücadele sürecinin başlamasıyla ülke büyük bir yıkım yaşamıştır. İşgal güçleri, özellikle Batı Anadolu'da yaşanan savaş ve işgal süreçleri sonucu büyük yıkımlar yaparak ülkeyi terk etmiştir.
Hocaları Mimar Kemalettin ve Mimar Vedat Tek'in çizdiği ulusal mimari çizgisinden ayrılmadan yapılar tasarlayarak ulusal mimarinin gelişimine katkı sağlamıştır. Tasarladığı mimari eserlerin yanı sıra, şehitlerimizin aziz hatıralarını yaşatmak adına diktiği anıtlarla da milli bilincin güçlenmesine önemli katkılarda bulunmuştur.
Mimar, İstanbul Arkeoloji Müzeleri gibi önemli kültür kurumlarında üstlendiği görevlerle, ülkemizin tarihi ve kültürel mirasının korunması konusunda öncü bir rol üstlenmiştir. Eski eserlerin ortaya çıkarılması ve restorasyon çalışmalarına yaptığı dolaylı katkılarla, Türk kültürünün zenginliğini halkımıza göstermiştir. Mimarlığının yanı sıra, Edirne, İstanbul ve Konya gibi şehirlerde üstlendiği idari görevlerle de ülkesine hizmet eden Kemal Bey hem sanatçı hem de devlet adamı kimliğiyle öne çıkmıştır.
Erken Cumhuriyet döneminde yaşayan Kemal Altan, sadece mimarlık yapmakla kalmamış, aynı zamanda dönemin gazete ve dergilerinde yazılar yazmıştır. Yazılarında Türk sanatının önemini vurgulamış ve bu konuda toplum bilincini artırmaya çalışmıştır.
Kemal Altan, Mimar Sinan'ı çok sevdiği için onun anısına çeşitli şehirlerde anma etkinlikleri gerçekleştirmiştir. Mimar, bu sevgiyi sadece içinde tutmamış, aktif olarak Mimar Sinan'ı anmak ve onun mirasını yaşatmak için çaba göstermiştir. Mimar Sinan'a olan sevgisi sayesinde önemli bir kültürel mirası yaşatmaya katkıda bulunmuştur. Onun düzenlediği etkinlikler, hem Mimar Sinan'ın anısını canlı tutmuş hem de Türk mimarisine olan ilgiyi artırmıştır.
Erken Cumhuriyet dönemi mimarisine dair yapılan araştırmalarda, dönemin önde gelen mimarlarının biyografileri, tasarımları ve bu tasarımlara ilişkin akademik çalışmalar sıklıkla incelenmiştir. Bu çalışmayla birlikte, Türk mimarlık tarihindeki önemli bir figürü daha derinlemesine inceleyerek hem mimarın kişisel yeteneklerini hem de eserlerinin kültürel ve sanatsal değerini ortaya koymayı hedeflemektedir. Türk mimarlık mirasının önemli bir parçası olan Kemal Altan’ın eserlerinin ve hayatının belgelenmesi, gelecek nesillere aktarılması gereken bir kültürel miras görevi görmektedir. Bu araştırma, unutulmuş mimarlarımızı gün ışığına çıkararak hem mimarlık öğrencilerine hem de sanat tarihçilerine ilham kaynağı olmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarisi, Ulusal Mimari, Türk Sanatı, Mimar Biyografisi, Mimar Kemal Altan, Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul Arkeoloji Müzesi, Restoratör

Kaynakça

• Ağırgan, Mehmet (2012), Cumhuriyet Döneminde Edirne Valileri, Edirne: Edirne Valiliği Yayınları.
• Alp, İlker (1989), Bulgar Zulmünü Günümüze Kadar İntikal Ettiren Edirne ve Çevresindeki Şehitlikler, Edirne: Sevinç Matbaası.
• Alsaç, Üstün (1997), “Mehmet Vedat Tek”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 3, İstanbul: Yem Yayınları, 1754.
• Altan, Kemal (1934a), “Mimar Sinan’ın Plan Esasları”, Arkitekt, 3, 85-86.
• Altan, Kemal (1934b), “Bizans Surları, Türk Kaleleri”, Arkitekt, 12, 343-347.
• Altan, Kemal (1935a), “Ayasofya Etrafında Türk San’at Ekleri”, Arkitekt. 9, 264-267.
• Altan, Kemal (1935b), “Eski Medeni İzerlerimiz”, Arkitekt. 7-8, 224-226.
• Altan, Kemal (1935c, 9 Nisan), “Koca Sinan”, Cumhuriyet, 5.
• Altan, Kemal (1935d), “Ayasofya Etrafında Türk San’at Ekleri”, Arkitekt, 9, 264-267.
• Altan, Kemal (1935e), “Hekimoğlu Ali Paşa ve Medeni İzerlerimiz”, Arkitekt, 10, 299-302.
• Altan, Kemal (1935f), “Mimar Davut”, Arkitekt, 11-12, 339-342.
• Altan, Kemal (1935g), “Türk Müzelerini Dünya’da Birinci Dereceye Çıkaran ve Güzel Sanatları Kuran O’dur!”, Cumhuriyet, 24 Şubat, 5.
• Altan, Kemal (1935h), “Koca Sinan”, Cumhuriyet, 9 Nisan, 5.
• Altan, Kemal (1935ı), “Güzel Eserlere Nasıl Bakıyoruz”, Zaman, 19 Haziran, 5.
• Altan, Kemal (1935i), “Bulgaristan'da Türk Sanat Anıtları”, Zaman, 24 Temmuz, 1-4.
• Altan, Kemal (1936), “Bizans Eserleri Üzerinde Türk Mimarlarının İşleri”, Arkitekt, 8, 224-226.
• Altan, Kemal (1937a), “Mimar Mehmet Tahir”, Arkitekt, 7, 193-195.
• Altan, Kemal (1937b), “Klasik Türk Mimarları: Mimar Mehmet”, Arkitekt, 8, 223-226.
• Altan, Kemal (1937c ), “Sebillerle Meydan Çeşmelerimiz”, Akşam, 8 Haziran.
• Altan, Mazhar (1948), “Mimar Kemal Altan”, Arkitekt, 7-8, 178-179.
• Anonim (1935), “Edirnekapı'daki Hafriyat”, 19 Temmuz, Tan, 2.
• Anonim (1936a), “Koca Mimar Sinan'ı Saygı ile Anıyoruz”, Kurun, 9 Nisan, 1.
• Anonim (1936b), “Mimar Sinan Dün Süleymaniye'de Bir İhtifal Yapıldı”, Tan, 10 Nisan, 2.
• Anonim (1936), “Ayasofya'nın Tamir Keşfi Hazırlanıyor”, Tan, 22 Haziran, 2.
• Anonim (1937a), “Eminönü Halkevinden”, Akşam, 11 Mart, 11.
• Anonim (1937b), “Konferans ve Kongreler”, Son Telgraf, 18 Mart, 3.
• Anonim (1937), “Türbeler Harap Olmaktan Kurtarılıyor”, Son Posta, 9 Ağustos, 4.
• Anonim (1937c), “Tarihi Çırağan Sarayı Tamir Ettirilecek”, Son Posta, 6 Ekim, 4.
• Anonim (1937d), “Tarihi Çırağan Sarayı Tamir Edilecek”, Kurun, 8 Ekim, 3.
• Anonim (1937e), “Çırağan Sarayı'nın Tamiri İçin Faaliyet Başladı”, Son Posta, 24 Ekim, 2.
• Anonim (1937f), “Çırağan Sarayı Tamir Edilir mi, Edilemez mi?”, Son Posta, 31 Ekim, 4.
• Anonim (1937g), “Çırağan Sarayı Nasıl Tamir Edilecek?”, Cumhuriyet, 11 Kasım, 6.
• Anonim (1937h), “Radyo: Bugünkü Program”, Son Posta, 25 Kasım, 14.
• Anonim (1938a), “Yenicami'nin Kemeri Kaldırılmalı mı?”, Kurun, 20 Ocak, 2.
• Anonim (1938b), “Sultanahmet’teki Hapishane Binasının Çevresindeki Yapılarının Röleveleri”, Son Posta, 27 Mart, 4.
• Anonim (1938c), “Mimar Sinan Günü”, Cumhuriyet, 9 Nisan, 1.
• Anonim (1938d), “Radyo: Bu Akşamki Program”, Cumhuriyet, 9 Nisan, 4.
• Anonim (1938e), “Konferans”, Cumhuriyet, 20 Nisan, 8.
• Anonim (1938f), “Mimarlar Birliği İstanbul Şubesi Kongresi Toplandı” Akşam, 25 Mayıs, 10.
• Anonim (1938), “Piyale Paşa Türbesi”, Akşam, 8 Haziran, 3.
• Anonim (1938g), “İstanbul’un İmarı İşinde İki Zıt Fikir Çarpışıyor”, Son Posta, 13 Haziran, 4.
• Anonim (1939a), “Yenicami Kemeri Yıkılmayacak mı?”, Cumhuriyet, 08 Şubat, 6.
• Anonim (1939b), “Kadıköy Halkevinden”, Akşam, 9 Şubat, 4.
• Anonim (1939), “Mimar Sinan İhtifali”, Haber, 17 Mart, 2.
• Anonim (1939c), “Sinan İçin Bugün Büyük İhtifal Yapılıyor”, Tan, 9 Nisan, 2.
• Anonim (1939d), “Trakya İkinci Umumi Müfettişlik Fen Müşavir Muavinliğine Tayini”, Cumhuriyet, 29 Ekim, 2.
• Anonim (1939e), “Trakya Umumi Müfettişlik Nafia Müşavir Muavinliği Tayini”, Son Posta, 29 Ekim, 10.
• Anonim (1939f), “Türk Yüksek Mimarlar Birliği Nizamnamesi”, Arkitekt, 7-8, 188-189.
• Anonim (1940a), “Trakya'da Kıymetli Eserler Tamir ve İhya Ediliyor”, Akşam, 1 Ocak, 6.
• Anonim (1940b), “Edirne'de Mimar Sinan İhtifali Hazırlıkları Başladı”, Son Posta, 7 Nisan, 10.
• Anonim (1940c), Türk Yüksek Mimarlar Birliği Azaları ve Yüksek Mimarlık Mesleği ile Alakadar Mevzuat, İstanbul.
• Anonim (1941a), “Edirne ve Trakya'daki Eserleri Birer Birer Tamir ve İhya Ediliyor”, Akşam, 9 Nisan, 5.
• Anonim (1941b), “Edirne'de Koca Sinan'ın 353. Yılı İhtifali Yapıldı”, Son Posta, 10 Nisan, 6.
• Anonim (1942), “Dün Edirne'de İhtifal Yapıldı”, Yeni Asır, 10 Nisan, 1-2.
• Anonim (1944), “Edirne Şehitler Abidesinin Temeli Törenle Atıldı”, Son Posta, 29 Kasım, 6.
• Anonim (1945), “Mimar Sinan'ın Yıldönümü”, Cumhuriyet, 10 Nisan, 1-3.
• Anonim (1948), “Ölüm: Kemal Altan”, Son Posta, 24 Eylül, 3.
• Arık, Beritan Fırat (2006), Erken Cumhuriyet Dönemi’nde G.S.A. ve İ.T.Ü. Mimarlık Bölümleri’nde Yabancı Mimarlar (Görevin İdari ve Mali Çerçevesi), İstanbul: İstanbul Teknik Üni., Fen Bilimleri Ens., Yüksek Lisans Tezi.
• Ayhan, Süleyman (2014), Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Salihli Kazası (1923-1933), Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Bayındır Uluskan, Seda (2007), “Atatürk Dönemi’nde İstanbul'un İmarı ve Henri Prost Planının Basındaki Yankıları (1936- 1939)”, Erdem, 16/48, 109-156.
• Bayraktar, Kutalmış ve Özgüven, Burcu (2024), Mimarlık Üzerinden Ulusal Kimlik İnşasına Dair Bir Profil: Yüksek Mimar Kemal Altan ve Edirne İlinde Yürüttüğü Faaliyetler, Geçmişten Günümüze Edirne, Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 67-76.
• Bulut, Cengiz (2021), Edirne’nin Necmi Abey’i Edirne Müzesi Kurucularından Müze Müdürü Necmi İğe 1898-1953, Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Cezar, Mustafa (1983), “Güzel Sanatlar Akademisi’nden 100. Yılda Mimar Sinan Üniversitesi’ne”, Güzel Sanatlar Eğitiminde 100 Yıl, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayını, 5-84.
• Çetintaş, Sedat (1946), “Barbaros Töreninin Tatsız Tarafları”, Akşam, 9 Ekim, 6.
• Demirbel, Yusuf Razi (1941), “Prof. Mimar M. Vedad Tek”, Arkitekt, 9-10, 231-233.
• Eyice, Semavi (1989), “Kemal Altan”, TDV İslam Ansiklopedisi, 2, İstanbul: TDV Yayınları, 530- 531.
• Gökşen, Tuğba Yüce (2017), Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Edirne’de Kentsel Gelişim, Edirne: Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Karakaya, Ebru (2006), Türk Mimarlığı’nda Sanayi-i Nefise Mektebi/Güzel Sanatlar Akademisi’nin Yeri ve Restorasyon Alanına Katkıları (1883-1960), İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Karakoç, Ercan ve Utkuluer Yıldırım, Hülya (2020), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunması Meselesinde Kurumlar Arası İlişkilerin Rolü”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 7/4, 2011-2031.
• Kınataş, Nesibe (2020), Abidin Mortaş: Bir Mimari Biyografi, İstanbul: Teknik Ünivesitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Köklü, Nusret (2004), “Mimar Kemal Bey’in Projelendirdiği Manisa Hükümet Konağı ve Diğer Hükümet Binaları”, Manisa Dergisi, 29, 14-22.
• Kuşci, Ahmet (2021), Türk Eğitim Tarihi (1923-1950), Ankara: İksad Yayınevi.
• Madran, Emre (1996), “Cumhuriyet'in İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi I”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 16 (1-2), 59-97.
• Naipoğlu, Seçkin G. (2008), Sanayi-i Nefise Mektebi’nde Sanat Tarihi Yaklaşımı ve Vahit Bey, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Pehlivan, Nalan (2003), “Edirne Kahramanlıkları ve Şehitlikleri”. 1. Edirne Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (23-25 Ekim 2003), Edirne: Edirne Valiliği Yayınları, 589-596.
• Savaşır, Gökçeçiçek ve Alpaslan, Halil İbrahim (2009), “Cumhuriyet Dönemi Manisa Mimarlığının Anahatları” İzmir’in Artalanındaki Kentlerde Mimarlık, İzmir: Mimarlar Odası İzmir Şubesi Yayınları 76-91.
• Ulu, Ahmet ve Kuş, Aslı (2019), “Mimar Sinan İhtifalleri”, Düşünen Şehir, 9, 206-207. Ülgen, Ali Saim (1948), “Mimar Kemal Altan”, Mimarlık Dergisi, 6, 44.
• Ünalın, Çetin (2002), Cumhuriyet Mimarlığının Kuruluşu ve Kurumlaşması Sürecinde Türk Mimarlar Cemiyeti’nden Mimarlar Derneği 1927’ye, Ankara: Mimarlar Derneği.
• Yavuz, Yıldırım (1981), “Mimar Kemalettin Bey (1870-1927)”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi. 7/1, 53-76.
• Yıldız, İlkay (2024), Türk Sanatının İzinde Bir Mimar: Kemal Altan, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Yücel, Erdem (1992), “Belgelerin Işığı Altında Ayasofya’nın Müze Oluşu ile İlgili Bazı Gerçekler”, Türk Dünyası Araştırmaları, 78, 183-222.
• Arşiv Kaynakları İstanbul Arkeoloji Müzesi Arşivi (İAMA). Dosya No: 29763, Evveliyat No: 16949, Karton No: 119, Tarih: 06.02.1940.
• İnternet Kaynakları URL-1: Balkan Şehitleri, https://turbeler.org/detay/376-balkan-sehitleri-, (e.t. 27.11.2024).