ÖĞRETMENLERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE MESLEKİ TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİNE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 1, 55 - 81, 01.06.2014

Kerem Kaptangil Esra Erenler

Öz

Bu çalışma, öğretmenlerin kişilik özellikleri ile tükenmişlik düzeyleri arasında bir ilişkinin olup olmadığının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Çalışma hayatında sürekli olarak insanlarla iletişimde olan doktorluk, hemşirelik, avukatlı gibi meslek gruplarında daha çok görülen tükenmişlik etkisinin çalışma hayatını yüksek oranda etkilediği düşünüldüğünde, tükenmişliğin azaltılabilmesinin hangi faktörlere bağlı olduğunun tespit edilmesi araştırmanın önemini ortaya koymaktadır. Çalışma, Ankara ili Çankaya ilçesinde hizmet veren ilköğretim okullarında görev yapan 235 öğretmene anket çalışması olarak uygulanmıştır. Verilerin analizinde korelasyon analizi kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda öğretmenlerin kişilik özellikleri ile tükenmişlik dereceleri arasında negatif yönlü orta dereceli bir ilişkinin olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında tükenmişlik ve kişilik alt boyutları arasındaki ilişkiler incelenmiş, duygusal tükenme ile sorumluluk arasında negatif yönlü zayıf bir ilişkinin olduğu ortaya konmuştur. Diğer alt boyutlar arasında genellikle negatif yönlü zayıf ilişkilerin olduğu gözlemlenmiş, sonucunda kişilik özelliklerinin güçlü olmasının tükenmişlik düzeyini az da olsa düşürebileceği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kişilik Özellikleri, Mesleki Tükenmişlik, Öğretmenler

Kaynakça

• Akçamete, G.,Kaner, S. ve Sucuoglu, B. (2001). “Öğretmenlerde Tükenmişlik Doyumu ve Kişilik” Nobel Yayınları, Ankara
• Antoniou, A, Polychroni F.,Walters B. (2000). “Sources of Stressand Professional Burnout of Teachers”, International Conferance of Special Ed. , ISEC 2000
• Aras Z. (2006), “Birinci Basamak Sağlık Kurumlarında Çalışan Hemşire ve Ebelerin Tükenmişlik Durumları”, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Arches J.(1991), “SocialStructure, BurnoutAndJobSatisfaction”, SocialWork, 1991; 36 (3)
• Arı G.S, Bal E.Ç. (2008), “Tükenmişlik Kavramı: Birey Ve Örgütler Açısından Önemi”, Yönetim ve Ekonomi.
• Aslan H, Coşkun S, Alpaslan N, Erdamar N ve ark. (2000), “Bakırköy Ruh Ve Sinir Hastalıkları Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Tükenme, İşe Bağlı Gerginlik, A Tipi Kişilik Ve Mükemmeliyetçilik”, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi.
• Aydın, K. (2004) “Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeyleri ve Tükenmişliği Etkileyen Bazı Faktörlerin İncelenmesi”, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bakker A. B, Le Blanc P. M, Shaufeli W. B. (2005), “Burnout Contagion Among Intensive Care Nurses”, Journal of Advanced Nursing.
• Bakker A. B, Van Der Zee K. I, Lewig K. A, Dollard M. F. (2006), “The Relationship Between The Big Five Personality Factors And Burnout: A Study AmongVolunteerCounselors”, The Journal of Social Psychology, 2006
• Balcıoğlu İ, Memetali S, Rozant R. (2008), “Tükenmişlik Sendromu”, Dirim Tıp Gazetesi.
• Borritz M, Bültmann U, Rugulies R, Christensen K. B. (2005), “Psychosocial Work Characteristics As Predictors For Burnout: Findings From 3-Year Follow Up Of The Puma Study”,Journal of Occupational and Environmental Medicine.
• Barut, Y. ve Kalkan, M. (2002), “Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Elemanlarının Tükenmişlik Düzeylerinin İncelenmesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14.
• Baymur F.(1993), Genel Psikoloji. İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 1993.
• Bencomo, J., Paz, C. ve Liebster, E. (2004). “Personalitytraits, psychological a djustment, and burnout syndrome in nursing staff”, InvestClin, 45(2), 113-120.
• Cebrià, J.,Segura, J., Corbella, S., Sos, P., (2001), “Personality Traits And Burnout in Family Doctors”, Aten Primaria,27(7), 459-468.
• Capel, A.S. (1991), “A Longitudinal Study of Burnout in Teachers”, British Journal of Educational Psychology.s:125
• Cherniss, C. (1980), “Staffburnout: Jobstress in the humanservices”, Beverly Hills:Sage. New York: Praeger Publishers.s,240
• Çıtak E. A. (2006), “Hemşirelerin Çatışma Çözüm Becerisi, Yönetim ve Tükenmişlik Üzerine Etkisinin İncelenmesi”, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
• Çimen, S (2007), “İlköğretim Öğretmenlerinin Tükenmişlik Yaşantıları ve Yeterlik Algıları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Cunningham, W. G. (1983) “Teacher Burnout solutionsforthe 1980‟s: A review of the literatüre”. The urban review, 15(1), 35-51
• Demerouti E, Bakker A. B, Nachreiner F, Shaufeli W. B. (2000), “A Model Of BurnoutAnd Life Satisfaction Amongst Nurses”, Journal of Advanced Nursing.
• Demir A, Ulusoy M, Ulusoy M. F. (2003), “Investigation Of Factors Influencing Burnout Levels İn The Professional And Private Lives Of Nurses”, International Journal of Nursing Studies.
• Demir, A. (2004), “Hemşirelikte Tükenmişliğe Bir Bakış”, Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi.
• Donahue, E. M., ve Kentle, R. L. (1991). “The Big Five Inventory”--Versions 4a and 54. Berkeley, CA: University of California, Berkeley, Institute of Personality and Social Research.
• Dorman, J. (2003) “Testing A Model For Teacher Burnout”. Austrain Journal Of
• Educational&Developmental Psychology. Vol. 3, pp. 35-47
• Duquette A, Kerouac S, Sandhu, B, Beaudet L. (1994), “Factors Related To NursingBurnout: A Review Of Empirical Knowledge”, Issues Mental Health Nursing.
• Erdoğan İ. (1994), “İşletmelerde Davranış”, 4. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul
• Eriksen, E. H. (1984), “İnsanın Sekiz Çağı”, Çev: B. Üstün - V. Şar, Birey ve Toplum Yayıncılık, Ankara
• Espeland K. E. (2006), “Overcoming Burnout: How To RevitalizeYourCareer”, The Journal of Continuing Education in Nursing.
• Farber, B. (1984) “Teacher burnout: Assumptions, myths, andissues”, Teachers College Record, 86(2), 321-338.
• Farber, B (2000) “Introduction: Understanding and Treating Burnout in a Changing Culture” Psychotheraphy in Practice, Vol 56 (5), pp: 589-594
• Freudenberger, H.J. (1976), “Freudenberger on Staff Burnout”,The American Journal of Drugand AlcoholAbuse, 3 (1).
• Ghorpade J, Lackritz J, Singh G. (2007), “Burnout And Personality: Evidence From Academia”,Journal of Career Assessment.
• Guglielmi, R. Sergio.,Tatrow, Kristin. ( 1998), “ Occupational Stres, Burnout And Health İn Teachers: A Methodological And Theoretical Analysis”,Review of Educational Reearch. Vol. 68
• Güleryüz E, Aydın O. (2006), “İş Kontrolü ve Kontrol İsteği İle Tükenmişlik Ve Fiziksel Sağlık Arasındaki İlişkiler”, Türk Psikoloji Dergisi, sayı:21.
• Güllüce, A. (2006), “Mesleki Tükenmişlik ve Duygusal Zeka Arasındaki İlişki (Yöneticiler Üzerine Bir Uygulama)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı, Erzurum
• Güney S.,(2006), “Davranış Bilimleri”, 3 Baskı, Nobel Yayın Dağıtım Nr.178, Ankara
• Gürün, O. A.(1991), “Psikoloji Sözlüğü”, İnkılap Kitapevi, İstanbul, 1991.
• GwytherReiff, Chelsea.,Noone S. S. (2000), “Burnout In Nonprofit Executive Directors: Identification Of Job-RelatedVariables” www. uncc.edu
• Halbesleben Jonathan R. B.,Buckley Ronald M., ( 2004), “Burnout in Organizational Life”, Journal of Management Vol.30.
• Hazar, Ç.M. (2006). “Kişilik ve İletişim”,Selçuk İletişim Yayınları, (2)
• Işıkhan, V. (2004), “Çalışma Hayatında Stres ve Başa Çıkma Yolları”, Sandal Yayınları, Ankara
• Kaçmaz N. (2005), “Tükenmişlik (burnout) Sendromu”,İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi, s:29-32.
• Kaşlı, M. (2009), “Otel İşletmelerinde İşgörenlerin Kişilik Özellikleri, Lider- Üye Etkileşimi Ve Tükenmişlik İlişkisinin İncelenmesi”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği Ve Otelcilik Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Kaya M, Üner S, Karanfil E, Uluyol R, Yüksel F, Yüksel M. (2007), “Birinci Basamak Sağlık Çalışanlarının Tükenmişlik Durumları”, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni.
• Keskin, H.K.ve Yapıcı, Ş. (2008). “Başarılı ve Başarısız Öğrencilerin Kişilik Özellikleri ile İlgili Öğretmen ve Veli Görüşleri”, Kuramsal Eğitimbilim, 1. Sayı
• Kim, H.J.,Shin, K.H. ve Umbreit, W.T. (2007), “Hotel JobBurnout: The Role Of Personality Characteristics”, Hospitality Management, 26, 421–434.
• Knežević, J.H.,Krapić, N. ve Kardum, I. (2007). “Burnout İn Dispositional Context: The Role Of Personality Traits, Social Support And CopingStyles”, Review of Psychology, 13 (2), 65-73.
• Kutlay, M. (2011), “İşgören Kişilik Özelliklerinin İş Tatmini Ve Tükenmişlik Üzerine Etkileri ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama”, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yönetim Ve Organizasyon Bilim Dalı, Niğde
• Küçüközel, N. (2006), “Aile Hekimliği Asistanlarındaki Anksiyete, Depresyon Ve Tükenmişlik Düzeyinin Dahili Bilimler Asistanları İle Karşılaştırılması”, T.C. Sağlık Bakanlığı Ankara Atatürk Eğitim Ve Araştırma Hastanesi Aile Hekimliği, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Kyriacou, C. (2000) “Stress-Busting for Teachers”,Cheltenham: Nelson Thornes
• Lazarus R. S. (2006), “Emotions And İnterpersonal Relationships: Toward A Person-Centered Conceptualization Of Emotions And Coping”,Journal of Personality.
• Law, D.W. (2003). “An examination of personalitytraits as moderatingfactors of exhaustion in publicaccounting”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Washington StateUniversity, Washington.
• Lee R. T, Ashforth B. E.(1996), “A Meta-AnalyticExamination Of TheCorrelates Of The Three Dimensions Of JobBurnout”, Journal of AppliedPsychology.
• Leiter, M. P.,Maslach, C. (1988), “TheImpact Of Interpersonal Environment On Burnout And Organizational Commitment”, Journal Of Organizational Behavior, 9, 197-308
• Malak, B, (2009), “Hemşirelerin Kişilik Özellikleri Ve Tükenmişlik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Maslach C, Goldberg J. (1998), “Prevention of burnout: newperspectives”, AppliedandPreventive
• Psychology, s:63-74.
• Maslach C, Schaufeli W, Leiter M.P. (2001), “JobBurnout”, AnnualReview of Psychology.
• Maslach, C. (1976), “Burned-Out”, Human Behavior vol:32
• Mearns, J.,Cain, E. (2001) “Relationships Between Teachers‟ Occupational Stressand Their Burnout And Distress: Roles Of Coping And Negative Mood Regulation Expectancies”,Anxiety, Stres andCoping, Vol.16, No.1,pp.71-82
• Mills, L.B. ve Huebner, E.S. (1998). “A Prospective Study Of Personality Characteristics, Occuparional Stressors, And Burnout Among School Psychology Practitioners”, Journal of School Psychology, 36 (1).
• Miner, M.H. (2007), “Burnout İn The First Year Of Ministry: Personality And Belief Style As İmportant Predictors”, Mental Health, Religion&Culture, 10 (1), 17 – 29.
• Ok, S. (2002), “Banka Çalışanlarının Tükenmişlik Düzeylerinin İşdoyumu, Rol Çatışması Ve Rol Belirsizliği Ve Bazı Bireysel Özelliklere Göre İncelenmesi”, Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Onur, B.(1995), “Gelişim Psikolojisi”, İmge Kitapevi, Ankara.
• Özçınar, M. (2005), “Asistan Doktorlarda Burnout Sendromu”, Aile Hekimliği Uzmanlık Tezi, İstanbul.
• Özgen, I. (2007), “Yiyecek içecek işletmeleri çalışanlarında tükenmişlik sendromu: İzmir Adnan Menderes Havalimanı Örneği”, I. Ulusal Gastronomi Sempozyumu ve Sanatsal Etkinliklerde sunuldu, Antalya.
• Özgüven, İ. (2000), “Psikolojik Testler”. 4.B. Pedrem Ankara.
• Öztürk, O.(1997),”Ruh Sağlığı Ve Bozuklukları”, Hekimler Yayın Birliği, Ankara.
• Patrick K, Lavery J. F. (2007), “Burnout in nursing”, Australian Journal of Advanced Nursing. 125-132
• Payne N. (2001), “Occupational Stressors And Coping Determinants Of Burnout in Female Ospice Nurses”, Journal of Advanced Nursing.
• Peker,R. (2002), “İlkögretim Okullarında Görev Yapan Ögretmenlerin Mesleki Tükenmisliklerine Etki Eden Faktörler”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 15, Sayı A.
• Pines, A. M. (1993) “Burnout: An Existential Perspective”. In W. B. Schaufeli, C.Maslachand T. Marek (eds.) Professional Burnout: Recent developments in the oryandresearch (pp.33-51) Washington; DC: Taylor and Francis
• Pinikahana J, Happell B. (2004), “Stres, Burnout And Job Satisfaction in Rural PsychiatricNurses: A Victorian Study”, Journal of Advanced Nursing.214
• Sabuncuoğlu, Z. ve Tüz, M. (2001), “Örgütsel Psikoloji”, Ezgi Kitabevi, Bursa
• Sarıkaya P. (2007), “Tükenmişlik Sendromunun Kişilik Özelliklerinden Denetim Odağı ile İlişkisi ve Bir Uygulama”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sayıl, I, Haran S, Ölmez Ş, Özgüven H. D. (1997), “Ankara Üniversitesi Hastanelerinde Çalışan Doktor Ve Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeyleri”, Kriz Dergisi, s: 71-77.
• Schaufeli, Wilmar& Bakker, B. Arnold., ( 2004) “Job Demands, Job Resources, And Their Relationship With Burnout And Engagement. A Multi- Sample Study” Journal Of Organizational Behaviour.321
• Schaufeli, W. B.,Maslach, C., Marek, T. (1993), “Professional Burnout: Recent Developments In Theory and Research”, Washington, DC. Taylor & Francis
• Shimizutani M, Odagiri Y, Ohya Y, Shimomitsu (2008), “Relationship Of Nurse Burnout With Personality Characteristics And Coping Behaviors”, Industrial Health, s: 326-335.
• Sinat Ö. (2007), “Psikiyatri Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeylerinin Araştırılması” İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Sonnentag S. (2005), “Burnout Research: Adding An Off-Work And Day-Level Perspective”, Work Stres, Edition:19.354
• Stalker, C.,Harvey, C. (2002), “Professional Burnout: A Review Of Theory, Research And Revention”, Erişim: http://www.wlu.ca/fsw/cura/bullrepo.html
• Storm, K. Rothmann, K. (2003), “The Relationship Between Burnout, Personality Traits And Coping StrategiesIn A Corporate Pharmaceutical GroupSa”, Journal of Industrial Psychology, 29 (4), 35-42.
• Sürgevil O. (2005), “Tükenmişlik Ve Tükenmişliği Etkileyen Örgütsel Faktörler: Akademik Personel Üzerinde Bir Uygulama”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Şahin, D., (2007), “Ögretmenlerin Mesleki Tükenmişlik Düzeyleri (Ankara ili ilköğretim ve Ortaöğretim Okulları Örneği)”, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı, Ankara.
• Şanlı, S. (2006), “Adana İlinde Çalışan Polislerin İşdoyumu ve Tükenmişlik Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Yayınlanmamış Yükse Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Taris, T.W. (2006), “Is There A Relationship Between Burnout And Objective Performance? A Critical Review Of 16 Studies”,Work& Stres, 20(4).
• Tatar, M. Horenczyk, G.(2002). “Teachers‟ Attitudes Toward Multiculturalism And Their Perceptions Of The School Organizational Culture”. Teaching and Teacher Education, 18, 435-445.
• Taycan O, Kutlu L, Çimen S, Aydın N. (2006), “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Depresyon ve Tükenmişlik Düzeyinin Sosyodemografik Özelliklerle İlişkisi”,Anatolian Journal of Psychiatry.
• Taris, W. Toon., Le Blanc, M. Pascale, Schaufel, B. Wilmar, Schreurs, G. J. Paul., (2005), “Are There Casual Relationships Between The Dimensions Of The Maslach Burnout Inventory? A Review And Two Longitudinal Test”,.Work& Stres, 19 (3): 238-255
• Turnipseed, D.L, Turnipseed, P.H., (1991), “Personal Coping Resourcesand the Burnout Syndrome”, Journal of Social Behavior and Personality, Vo1.6, No.3.25
• Usal A. - Kuşluvan Z. (2006), “Davranış bilimleri”, 5. Basım, Meta Basım Matbaacılık, İzmir Üstün B. (1995), “Hemşirelerin Atılganlık Ve Tükenmişlik Düzeyleri”,Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Calvete, E. Villa, A. (2000). Burnout y síntomas psicológicos: Modelo de medid a relaciones estructurales. Ansiedad y Estrés, 6(1), 117‐130.
• Yiğit, B. (2007) “Rehber Öğretmenlerin Bireysel Tükenmişlik Düzeylerinin Üniversitesi İncelenmesi” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Zellars, K. L., Hochwater, W. A., Hoffman, N. P., Perrewé (2000), “Experiencing Job Burnout: The Roles Of Positive And Negative Traits And States”, Journal of Applied Social Psychology, Volume 3.147