DONİZETTİ, GUATELLİ, KOMİTAS VE MANAS'IN ESERLERİNDE ANADOLU VE RUMELİ MÜZİK MOTİFLERİNİN KULLANIMINA DAİR KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 103 - 139, 19.10.2025

Ayşe Taşpınar Gatenyo

https://doi.org/10.47956/bmsd.1768292

Öz

Bu makalede, 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında Osmanlı coğrafyasında etkin olmuş dört önemli bestecinin, Giuseppe Donizetti (1788–1856), Callisto Guatelli (1817–1899), Komitas Vartabed (1869–1935) ve Edgar Manas’ın (1875–1964) eserlerinde Anadolu ve Rumeli müzik motiflerinin nasıl kullanıldığı karşılaştırmalı olarak incelenmektedir. Batı müziği eğitimi almış olan bu besteciler, Osmanlı’nın çokkültürlü ortamında görev almış veya üretimde bulunmuş, yerel halk müziği ögelerini eserlerine taşıyarak kültürel bir sentez oluşturmuşlardır. Çalışmada Donizetti’nin “Mecidiye Marşı”, Guatelli’nin “Osmaniye Marşı”, Komitas’ın “Piyano için Yedi Şarkı” adlı eserleri ile Manas’ın piyano için yazdığı “Danses Populaires Turques” adlı süiti müzikolojik ve tarihsel bağlamlarıyla analiz edilmiştir. Araştırmada biçimsel, ezgisel ve modal çözümleme yöntemleri kullanılarak, seçilen eserlerdeki makam kullanımı, ritmik yapı, melodik işleyiş ve armonik düzenlemeler karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Ayrıca, her bir eserin bestelendiği dönemin sosyo-kültürel koşulları değerlendirilmiş; bestecilerin yalnızca bireysel yaratıcı yönleriyle değil, aynı zamanda kültürel aracı kimlikleriyle de öne çıktıkları vurgulanmıştır. Bu bağlamda çalışma, Anadolu ve Rumeli müzik mirasının Batı müziğiyle buluşma süreçlerini tarihsel bir çerçevede incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Giuseppe Donizetti , Callisto Guatelli , Komitas Vartabed , Edgar Manas , Anadolu ve Rumeli Müziği.

Etik Beyan

ETİK: Bu makale, araştırma ve yayın etiğine uygun olarak hazırlanmıştır. ÇIKAR ÇATIŞMASI VE FİNANSAL KATKI BEYANI: Çalışmamın tarafsızlığı ile ilgili bilinmesi gereken bir mali katkı veya diğer çıkar çatışma ihtimali (potansiyeli) ve ilişki alanı yoktur.

A COMPARATIVE ANALYSIS OF THE USE OF ANATOLIAN AND RUMELIAN MUSICAL MOTIFS IN THE WORKS OF DONIZETTI, GUATELLI, KOMITAS, AND MANAS

Öz

This article offers a comparative analysis of how four prominent minority composers active in the Ottoman Empire during the 19th and early 20th centuries: Giuseppe Donizetti (1788–1856), Callisto Guatelli (1817–1899), Komitas Vartabed (1869–1935), and Edgar Manas (1875–1964) integrated Anatolian and Rumelian musical motifs into their compositions. All four composers received Western classical music training and operated within the multicultural context of the Ottoman Empire. Incorporating local folk music elements into their works, they contributed to a unique synthesis of Eastern and Western musical traditions. The study focuses on Donizetti’s “Mecidiye March”, Guatelli’s imperial marches composed for the Ottoman court, Komitas’s a“Seven Songs for Piano” and Manas’s piano suite “Danses Populaires Turques”. Each work is examined through both historical and musicological lenses. Using formal, melodic, and modal analysis methods, the research compares modal usage, rhythmic structures, melodic development, and harmonic arrangements within these selected compositions. The socio-cultural conditions of the periods in which the works were composed are also considered. The composers are discussed not only as individual artistic figures but also as cultural mediators. Within this framework, the study aims to explore the historical processes through which Anatolian and Rumelian musical heritage intersected with the Western classical tradition.

Anahtar Kelimeler

Giuseppe Donizetti , Callisto Guatelli , Komitas Vartabed , Edgar Manas , Anatolian and Rumelian Music

Kaynakça

• ALİMDAR, Selçuk, Osmanlı’da Batı Müziği, 1. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• ARACI, Emre, “Giuseppe Donizetti at the Ottoman Court: A Levantine Life”, The Musical Times, Cilt 143, Sayı 1, 2002, s. 49–56.
• ARACI, Emre, Donizetti Paşa: Osmanlı Sarayının İtalyan Maestrosu, 1. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• BEHAR, Cem, Aşk Olmayınca Meşk Olmaz, 3. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• BOZKUŞ, Yıldız, 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni Entelektüeller, Cilt I, 1. Baskı, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2020.
• DEĞİRMENCİ, Zehra-SAĞER, Turan, “Hamparsum Müzik El Yazmalarının Mevlevî Müziklerine Ait Belgelerle Müzikal İçerik Açısından Karşılaştırılması”, Rast Müzikoloji Dergisi, Cilt 10, Sayı 4, 2022, s. 579–597.
• GAZİMİHAL, Mahmut R., Türk Askerî Mızıkaları Tarihi, 1. Baskı, Maarif Basımevi, İstanbul 1955.
• GÜVENER, Didem-GÜRAY, Cenk, “Gomidas’ın Türkçe-Kürtçe-Ermenice Derlemelerindeki Dans Ezgilerinin Analizi”, Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, Sayı 24, 2023, s. 91–109.
• HOVANNISIAN, Roger G., The Armenian People from Ancient to Modern Times, Cilt II, 1st Edition, St. Martin’s Press, New York 1997.
• KAPTAN, Volkan- KAPTAN, Merve, “Cumhuriyet Dönemi ve Öncesi Batılılaşma Hareketlerinin Türk Müziğine Etkileri”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, Cilt 8, Sayı 58, 2019, s. 809-823.
• KOLUKIRIK Kubilay, Darü’l- Elhan ve Darü’l-Elhan Mecmuası, 1.Baskı, Barış Kitap, Kırşehir 2015.
• KOMİTAS, Komitas: Essays and Articles, Translation V. Barsoumian, 1st Edition, Drazark Press, Los Angeles 2001.
• KOSAL, Vedat, Osmanlı’da Klasik Batı Müziği, 1. Baskı, Eko Basım Yayıncılık, İstanbul 2001.
• KUTLAY BAYDAR, Evren, Osmanlı’nın Avrupalı Müzisyenleri, 1. Baskı, Kapı Yayınları, İstanbul 2010.
• KUTLAY BAYDAR, Evren, Osmanlı’da Görevli İki İtalyan Müzisyen Giuseppe Donizetti, Callisto Guatelli”, Journal of World of Turks, Cilt 2 Sayı 1, 2010, s. 283-293.
• LEVENDOGLU, Oya, “Tarih İçinde Geleneksel Türk Sanat Müziği ve Diğer Kültürlerle Etkileşimleri” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, 2005, s. 253-262.
• MANAS, Edgar, Danses Populaires Turques “Oyun Havası”, Editions Maurice Senart, Paris 1929.
• NALCI, Tayfun (Ed.), Gomidas: Bu Toprağın Sesi, 1. Baskı, İstanbul Araratlı Ermeni Lisesi Eğitim ve Kültür Vakfı & Anadolu Kültür, İstanbul 2010.
• ORTAKALE, Gürkan, “Türk Halk Müziğinin Klasik Batı Müziğine Etkileri”, (İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müzikoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2007.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi Cilt 2, 1. Baskı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986. PAMUKCİYAN, Kevork, Biyografileriyle Ermeniler: Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar IV, 1. Baskı, Aras Yayıncılık, İstanbul 2003.
• POULOS, Panagiotis C., “Spaces of Intercommunal Musical Relations in Ottoman Istanbul”, Annual of Istanbul Studies, Sayı 1, 2019, s. 181-189.
• SAY, Ahmet, Müzik Tarihi, 7. Baskı, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 2007.
• TAŞPINAR, Ayşe, Identity and Ottoman Empire: A Musical Synthesis at the Crossroads of the East and the West” (University of California, Doktora Tezi), Los Angeles 2011.
• TUĞLACI, Pars, Mehterhane’den Bando’ya: Turkish Bands of Past and Present, 1. Baskı, Cem Yayınevi, İstanbul 1986.
• YAHYA KAÇAR, Gülçin, “Rumeli Türküleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, 2018, s. 227–240. YÖRE, Seyit, “Osmanlı/Türk Müzik Kültüründe Levanten Müzikçiler”, Türkiyat Araştırmaları, Sayı 24, 2008, s. 413–437.
• İnternet Kaynakları
• “Edgar Manas”, Biyografi.net. https://www.biyografi.net/kisi-edgar-manas-5238/ (07.06.2025).
• “HamparsumNotası”, Biyografiler.com, https://www.biyografiler.com/bilgi/hamparsum-notasi, (5.6.2025).
• “Hamparsum Limonciyan” Scribd, https://www.scribd.com/document/823136317/Hamparsum-Limonciyan, (07.08.2002).
• Multimedya Kaynakları
• NAVASSARDIAN, Svetlana., Komitas: Complete Piano Works [CD], TM Production, 2019.
• TAŞPINAR GATENYO, Ayşe, Keys For Unity [CD], Movimento Classical, 2024.