Bir İlçe Merkezinde Yemek Servisi Çalışanlarının Bulaşıcı Hastalıklara Karşı Risk Farkındalıkları ve Korunma Davranışları

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 2, 373 - 385, 07.08.2025

Talha Pekel , Hasibe Kadıoğlu

https://doi.org/10.46413/boneyusbad.1500966

Öz

Amaç: Bu araştırmanın amacı, bir ilçe merkezinde yiyecek içecek sektörü servis çalışanlarının bulaşıcı hastalıklara karşı risk farkındalıkları ve korunma davranışlarını belirlemektir.
Gereç ve Yöntem: Tanımlayıcı türde olan bu araştırma bir ilçe merkezindeki kafe, restoran ve lokantalarda aktif olarak çalışan 198 yemek servisi çalışanı ile Temmuz-Ağustos 2023 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Veriler yüz yüze görüşme ve öz bildirim yöntemiyle Anket Formu ve Bulaşıcı Hastalıklar Risk Farkındalığı ve Korunma Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Araştırmada verilerin analizi için tanımlayıcı istatistikler, Mann Whitney-U testi, Kruskal Wallis testi, ve Çok Değişkenli Regresyon Analizi kullanılmıştır.
Bulgular: Katılımcıların %24,7'sinin hijyen eğitimi almadığı ve %62,6'sının bulaşıcı hastalık geçirdiği dönemde işyerinde çalıştığı tespit edilmiştir. Katılımcıların toplam ölçek puanı ortalaması 129,23 ± 17,5 olarak bulunmuş olup, bu bulgu, aynı ölçeği kullanarak yetişkinlerde yapılan diğer çalışmalara kıyasla bulaşıcı hastalık riskleri konusundaki farkındalıklarının daha düşük olduğunu göstermektedir. Katılımcıların eğitim durumu ve hijyen eğitimi alma durumları ile toplam ölçek puanı arasında pozitif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur.
Sonuç: Yemek servisi çalışanları arasında hijyen uygulamaları ve bulaşıcı hastalık risklerine ilişkin farkındalık konusunda eksiklikler tespit edilmiştir. Buna göre, hem çalışanların hem de halk sağlığının korunması için kapsamlı eğitim programlarının geliştirilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enfeksiyon , Farkındalık , Hijyen eğitimi , Yemek servisi

Risk Awareness and Protective Behaviors of Food Service Workers Against Communicable Diseases in a District Center

Öz

Aim: This study aims to determine food and beverage service workers' risk awareness and protective behaviors against communicable diseases in a district center.
Material and Method: This descriptive study, conducted between July and August 2023, included 198 food service workers from cafes, diners, and restaurants in a district center. Data was collected through face-to-face interviews and self-reports using a Survey Form and the Communicable Diseases Risk Awareness and Protection Scale. Data were analyzed using descriptive statistics, the Mann-Whitney U test, the Kruskal Wallis test, and multivariate regression analysis.
Results: It was found that 24.7% of the participants did not receive hygiene training, and 62.6% worked at the workplace while having a communicable disease. The participants' mean total scale score was 129.23 ± 17.5, indicating lower awareness of communicable disease risks compared to other adult studies using the same scale. A positive and significant relationship was found between the participants' level of education and hygiene training status and the total scale scores.
Conclusion: Deficiencies in hygiene practices and awareness of communicable disease risks among food service workers were identified. Accordingly, the development of comprehensive training programs is recommended to enhance both worker and public health protection.

Anahtar Kelimeler

Awareness , infection , Food service , Hygiene education

Etik Beyan

Ethics committee approval for the study was obtained from the Marmara University Institute of Health Sciences Ethics Committee (Date: 19.04.2023, Protocol No. 26). Permission for the research was obtained from the author, who developed the CDRAPS. Permission was obtained from the institutions to be included in the research, and written permission was obtained from the District Governor's Office. After the participants were informed about the study, their written consent was obtained.

Destekleyen Kurum

The authors declared that this study has received no financial support.

Kaynakça

• Ababio, P. F., Adi, D. D. (2012). Evaluating food hygiene awareness and practices of food handlers in the Kumasi metropolis. Internet Journal of Food Safety, 14(2), 35-43.
• Acikel, C. H., Ogur, R., Yaren, H., Gocgeldi, E., Ucar, M., Kir, T. (2008). The hygiene training of food handlers at a teaching hospital. Food control, 19(2), 186-190. doi: 10.1016/j.foodcont.2007.03.008
• Akbulut, P. (2010). Yalova ilinde faaliyet gösteren hazır yemek üretim yerlerinde çalışan personellin hijyen bilgi düzeyi ile üretilen yemeklerin mikrobiyolojik kalitesi arasındaki ilişkinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Aksoy, A. D., Ersoy, A. F. (2011). Gıda reyonunda çalışan personelin kişisel hijyen kurallarına dikkat etme durumları. Vocational Education, 6(2), 66-74.
• Allam, H., Al-Batanony, M., Seif, A., Awad, E. (2016). Hand contamination among food handlers. British Microbiology Research Journal, 13(5), 1. doi: 10.9734/BMRJ/2016/24845
• Aung, S. T., Nwe, A. A., Shan, W. W., Naing, S. M., Htay, S., Kyaw, K. (2019). Food handling practices among food handlers of eating establishments in the government hospitals, Mandalay City, Myanmar. Arch Curr Res Int, 16(2), 1-14. doi: 10.9734/ACRI/2019/v16i230087
• Ayaz, N., Aydın, A. (2017). Turizmde gıda güvenliği sürecinde hijyen davranışı üzerine bir araştırma. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 136-150.
• Aydoğan, M. S., Erol, G. (2023). Otel mutfağı çalışanlarının gıda güvenliği ve hijyene yönelik bilgi ve uygulama düzeylerinin belirlenmesi: Ayvalık örneği. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 11(2), 1333-1356.
• Baş, M., Ersun, A. Ş., Kıvanç, G. (2006). The evaluation of food hygiene knowledge, attitudes, and practices of food handlers’ in food businesses in turkey. Food control, 17(4), 317-322. doi: 10.1016/j.foodcont.2004.11.006
• Bazaid, A. S., Aldarhami, A., Binsaleh, N. K., Sherwani, S., Althomali, O. W. (2020). Knowledge and practice of personal protective measures during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study in Saudi Arabia. Plos one, 15(12), e0243695. doi: 10.1371/journal.pone.0243695
• Bilici, S., Uyar, F., Beyhan, Y., Sağlam, F. (2006). Besin zehirlenmeleri, nedenleri ve korunma yollari (1st ed.). Klasmat Matbaacılık.
• Chukwuocha, U., Dozie, I., Amadi, A., Nwankwo, B., Ukaga, C., Aguwa, O., … Nwoke, E. (2009). The knowledge, attitude and practices of food handlers in food sanitation in a metropolis in south eastern Nigeria. East African journal of public health, 6(3), 243-246.
• Clayton, M. L., Clegg Smith, K., Neff, R. A., Pollack, K. M., & Ensminger, M. (2015). Listening to food workers: Factors that impact proper health and hygiene practice in food service. International Journal of Occupational and Environmental Health, 21(4), 314-327. doi: 10.1179/2049396715Y.0000000011
• Dalyan, O., Canpolat, E., Öztürk, Ö. F., Pişkin, M. (2023). Gıda sektöründe çalışanların salgın hastalık farkındalıkları: Çanakkale ili örneği. Journal of Advanced Research in Natural and Applied Sciences, 9(4), 952-963. doi: 10.28979/jarnas.1246775
• Demirel, S. (2009). Hazır yemek üretimi yapan işletmelerde çalışanların hijyen bilgi düzeylerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Eksen, M., Karadağ, N., Karakuş, A., Özdemir, Ş., Uzun, U., Özbek, Ü., Uzunçakmak, T. (2004). Muğla merkez ilçe gıda işyerlerinde çalışanların el ve vücut hijyeni konusundaki bilgi düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 1, 1-13.
• Ener, D., Seyfeli, Y., Çetinkaya, F. (2022). A scale development and validation study: communicable diseases risk awareness and protection scale. Journal of Istanbul Faculty of Medicine, 85(2), 258-269. doi: 10.26650/IUITFD.973903
• Erdoğan, E. G., Duru, P. (2024). Communicable Disease Risk Awareness and Prevention: A Study on University Students in the Context of Social Support and Disaster Risk. Public Health Nursing, 1-12. doi: 10.1111/phn.13498
• Faul, F., Erdfelder, E., Buchner, A., & Lang, A. G. (2009). Statistical power analyses using G* Power 3.1: Tests for correlation and regression analyses. Behavior research methods, 41(4), 1149-1160. doi: 10.3758/BRM.41.4.1149
• Food and Agriculture Organization, & World Health Organization. (2023). General Principles of Food Hygiene. Codex Alimentarius Code of Practice, No.CXC 1-1969. Codex Alimentarius Commission. Rome. doi: 10.4060/cc6125en
• Green, L. R., Selman, C. A., Radke, V., Ripley, D., Mack, J. C., Reimann, D. W., …, Bushnell, L. (2006). Food worker hand washing practices: An observation study. Journal of food protection, 69(10), 2417-2423.
• Gün, S., Kendirci, P. (2021). Tokat’ta bulunan 3 ve 4 yıldızlı otellerde çalışan mutfak personelinin gıda güvenliği ve hijyen bilgi düzeylerinin incelenmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 58(3), 335-346. doi: 10.20289/zfdergi.823473
• Hadir, E. (2018). Efficacy of different alcohol-based hand disinfectants in reduction of hand contamination among food handlers in Alexandria, Egypt. J Adv Microbiol, 16, 1-3. doi: 10.9734/JAMB/2018/45345 Hygiene Training Regulation (2013, 5 July). Official Gazette (Issue: 28698). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130705-3.htm.
• Ifeadike, C. O., Ironkwe, O. C., Adogu, P. P., Nnebue, C. C. (2014). Assessment of the food hygiene practices of food handlers in the Federal Capital Territory of Nigeria. Tropical journal of medical research, 17(1), 10. doi: 10.4103/1119-0388.130175
• Jianu, C., Chiş, C. (2012). Study on the hygiene knowledge of food handlers working in small and medium-sized companies in western Romania. Food control, 26(1), 151-156. doi: 10.1016/j.foodcont.2012.01.023
• Koçak, N. (2015). Yiyecek İçecek İşletmelerinde Gıda ve Personel hijyeni (3rd ed.). Detay yayıncılık.
• Köksal, Ş., Soysal, A., Ergör, G., Kaner, G. (2016). İzmir'de sağlık kurumlarına yemek üretim ve dağıtım hizmeti veren bir firmada çalışanların gıda hijyeni ile ilgili bilgi ve davranışları. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 73(2), 139-148.
• Labović, S. B., Joksimović, I., Galić, I., Knežević, M., Mimović, M. (2023). Food safety behaviours among food handlers in different food service establishments in Montenegro. International journal of environmental research and public health, 20(2), 997. doi: 10.3390/ijerph20020997
• Lin, C. M., Wu, F. M., Kim, H. K., Doyle, M. P., Michaels, B. S., Williams, L. K. (2003). A comparison of hand washing techniques to remove Escherichia coli and caliciviruses under natural or artificial fingernails. Journal of Food Protection, 66(12), 2296-2301.
• Martins, R. B., Hogg, T., Otero, J. G. (2012). Food handlers’ knowledge on food hygiene: The case of a catering company in Portugal. Food control, 23(1), 184-190. doi: 10.1016/j.foodcont.2011.07.008
• Mukhopadhyay, P., Joardar, G. K., Bag, K., Samanta, A., Sain, S., Koley, S. (2012). Identifying key risk behaviors regarding personal hygiene and food safety practices of food handlers working in eating establishments located within a hospital campus in Kolkata. Al Ameen J Med Sci, 5(1), 21-28.
• Murat, F. N. (2023). Bireylerin e-sağlık okuryazarlığı durumları ile bulaşıcı hastalık risk farkındalığı ve korunma düzeylerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• New South Wales Food Authority (2015). Gıda işleyicilerin sağlık ve hijyen gereklilikleri. Retrieved December 11, 2022 from https://www.foodauthority.nsw.gov.au/sites/default/files/_Documents/translationsfinal/turkish_health_hygiene_requirements_food_handlers.pdf
• Onurlar, B. (2020). Yiyecek-içecek işletmelerinde çalışan personelin gıda güvenliği hakkında hijyen bilgi düzeylerinin belirlenmesi: Ankara-Gölbaşı örneği. Journal of Tourism & Gastronomy Studies, 8(Special Issue 4), 396-410. doi: 10.21325/jotags.2020.693
• Oruç, Ö., Yildirim, D., Kocatepe, V., Demirkıran, İ. (2023). Awareness of infectious disease risks and vaccination behaviors among health professionals. Clinical and Experimental Health Sciences, 13(2), 293-298. doi: 10.33808/clinexphealthsci.959620
• Özgel, Ö., Yıldız, Z. (2020). Mersin’de bulunan hazır yemek firmalarının mutfak hijyeni koşullarının değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi(19), 778-785. doi: 10.31590/ejosat.729536
• Park, J. M., You, Y.-H., Cho, H.-M., Hong, J. W., Ghim, S.-Y. (2017). Foodborne infectious diseases mediated by inappropriate infection control in food service businesses and relevant countermeasures in Korea. Osong Public Health and Research Perspectives, 8(3), 159-168. doi: 10.24171/j.phrp.2017.8.3.02
• Salleh, W., Lani, M. N., Abdullah, W. W., Chilek, T. Z. T., Hassan, Z. (2017). A review on incidences of foodborne diseases and interventions for a better national food safety system in Malaysia. Malaysian Applied Biology, 46(3), 1-7.
• Sargın, Y. (2005). Ankara'daki dört ve beş yıldızlı otellerde çalışan yiyecek ve içecek personelinin hijyen bilgileri ve uygulamalarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.) Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sezgin, A. C., Artık, N. (2015). Toplu tüketim yerlerinde gıda güvenliği ve HACCP uygulamaları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(2), 56-62.
• Sezgin, A. C., Özkaya, F. D. (2014). Toplu beslenme sistemlerine genel bir bakış. Akademik Gıda, 12(1), 124-128.
• Sharma, A., Gangopadhyay, S., Agarwal, J. K., Kumar, A., Ingole, K. (2021). Hand contamination among food handlers: a study on the assessment of food handlers in canteen of various hospitals in Solapur City, Maharashtra. Journal of Pure & Applied Microbiology, 15(3). doi: 10.22207/JPAM.15.3.48
• Sormaz, Ü., Şanlıer, N. (2017). Zorunlu hijyen eğitiminin yiyecek içecek hizmetleri personelinde hijyen alışkanlıklarına, davranışlarına ve bilgi düzeylerine etkisi. Journal of Human Sciences, 14(2), 1356-1369. doi: 10.14687/jhs.v14i2.4545
• Ünlüönen, K., Cömert, M. (2013). Otel işletmeleri mutfak çalışanlarının personel hijyeni bilgi düzeylerinin. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 1(1), 3-12.
• Velusamy, V., Arshak, K., Korostynka, O., Vaseashta, A., Adley, C. (2012). Real time detection of foodborne pathogens: Applications in food quality monitoring and biosecurity. In Vaseashta, A., Braman, E., Susmann, P. (Eds.), Technological innovations in sensing and detection of chemical, biological, radiological, nuclear threats and ecological terrorism (pp. 149-158). Springer Netherlands.
• World Health Organization. (2022). Foodborne Diseases. Retrieved August 08, 2023 from https://www.who.int/health-topics/foodborne-diseases#tab=tab_1.
• Yaman, M., Özgen, L. (2007). Üniversite öğrencilerinin yurtlarındaki besin hijyeni yaklaşımları ve besin hazırlama uygulamaları. Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi,(20), 28-38.
• Yıldırım, E. (2014). Konaklama işletmelerinde mutfak ve servis personelinin iş tatmini ile kişisel hijyen bilgi ve uygulamaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.