HZ. İBRAHİM (A.S.)’İN GÖKCİSİMLERİYLE MONOLOĞUNUN İŞÂRÎ/TASAVVUFÎ YORUMU

Yıl 2015, Cilt: 7 Sayı: 7 - Cilt: 7 Sayı: 7, 125 - 143, 13.07.2016

Ahmet Atlı

Öz

Bu makalede, Hz. İbrahim (a.s.)in gökcisimleriyle monoloğuna dair kıssası, işârî/tasavvufî açıdan ele alınıp değerlendirilmiş, konuyla ilgili zâhirî yorumlara ise kısaca değinilmiştir. Söz konusu kıssada Hz. İbrahim, sırasıyla yıldız, ay ve güneşi gördüğünde Rabbim budur demiş, ancak bunlar batıp gözden kaybolunca, fani ve geçici şeylerin rab olamayacağını anlamış ve Hakka yönelmiştir. Rabbim budur sözünden yola çıkan bazı müfessirler, Hz. İbrahimin kısa bir süre de olsa gökcisimlerini rab edindiğini öne sürerken, bazıları Hz. İbrahimin bu sözü kavmiyle tartıştığı sırada gökcisimlerine tapınmanın manasızlığını ortaya koymak amacıyla farazî olarak söylediğini ve bunun bir tartışma yöntemi olduğunu dile getirmişlerdir. Sûfîler ise, Hz. İbrahimin gökcisimleriyle monoloğunu işârî/tasavvufî açıdan ele alıp yorumlamış ve tasavvuf kavramlarıyla açıklamaya çalışmışlardır. Sûfîler tarafından söz konusu kıssa, Hz. İbrahimin seyr-i sülûk esnasında yaşadığı manevî bir tecrübe olarak değerlendirilmiş, kıssada geçen gökcisimlerine mecaz anlamlar yüklenmiş, yıldız, ay ve güneş, kul ile Allah arasında bulunan ve sûfînin manevî yolculukta ilerleyebilmesi için aşması gereken nuranî perdeler olarak yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hz. İbrahim, İşârî tefsir, Tasavvufî tefsir, Seyr-i sülûk

İşari / mystical interpretation of Prophet Abraham’s (pbuh) monologue with the celestial bodies

Öz

In this article, the parable about Prophet Abrahams (pbuh) monologue with the celestial bodies is evaluated in terms of işari / mystical interpretation and the exoteric comments on this subject are briefly discussed. In the parable, Abraham said "This is my Lord" when he saw respectively the star, the moon and the sun, but when they became out of sight, he figured out that ephemeral and transient things can not be the Lord and in the end, he faced to his Real Lord. Some interpreters, while evaluating the word "This is my Lord", argued that Prophet Abraham had adopted celestial bodies as a Lord even for a short time, while others claim that Prophet Abraham said these words as a hypothetical to demonstrate the futility of worshiping the heavenly bodies when arguing with people and have expressed that this is a discussion method. Sufis evaluated Prophet Abrahams (pbuh) monologue with the celestial bodies in terms of işari / mystical perspective and tried to explain the event with mystical concepts. The parable is tackled by Sufis as a spiritual experience which Prophet Abraham (pbuh) lived during his rise to Lord. They loaded metaphoric meaning to the celestial bodies in the story and stars, the moon and the sun have been interpreted as luminous curtains located between The Lord and Sufi to overcome in order to advance in the spiritual journey.

Anahtar Kelimeler

Prophet Abraham, Isârî interpretation, Mystical interpretation, Seyr-i suluk

Kaynakça

• Aclûnî, Ýsmâîl b. Muhammed, Keþfu’l-Hafâ, Mektebetu’l-Kudsî, 1351 h.
• Ateþ, Süleyman, Ýþârî Tefsir Okulu, AÜÝF Yay., 1974. Kur’an-ý Kerîm Tefsiri. Milliyet Yay., _____, 1995.
• Aydýn, Fuat, “Melekût” DÝA, Ankara 2004, Türkiye Diyanet Vakfý, XXIX, 45- 47.
• Azamat, Nihat, “Melekût” DÝA, Ankara 2004, Türkiye Diyanet Vakfý, XXIX, 47-48.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadreddîn Rûzbihân b. Ebî Nasr, Arâisu’l-Beyân fî Hakâiký’l-Kur’ân, tahkik: Ahmed Ferîd el-Mizyadî, Birinci Basým, Bey- rut 2008, Dâru’l-Kutubi’l-Ýlmiyye.
• Bursevî, Ýsmail Hakký, Kenz-i Mahfi (Giz- li Hazine), çev. Abdülkadir Akçiçek, Beþinci Basým, Ýstanbul 2000, Bahar Yay..
• Cebecioðlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüðü, Üçüncü Basým, Ýstanbul 2005, Anka Yay.
• Curcânî, Alî b. Muhammed, Kitâbu’t- Ta’rifât, Mektebetu Lubnan, Beyrut 1985. Fîrûzâbâdî,
• el-Kâmûsu’l-Muhît, Seki
• zinci Basým, Beyrut 1426/2005,
• Muessesetu’r-Risâle.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muham- med, Ýhyâu Ulûmi’d-Dîn, Beyrut 1402/1982, Dâru’l-Ma’rife. Miþkâtu’l-Envâr, tahkik: Ebû’l- _____, Alâ Afîfî, Kahire 1383/1964, el- Mektebetu’l-Arabiyye.
• Hakký, Erzurumlu Ýbrahim, Mârifetnâme, sad. M. Fuad Baþar, Ýstanbul 1984/ Kit-San Yay.
• Harman, Ömer Faruk, “Ýbrâhim”, DÝA, Ýs- tanbul 2000, Türkiye Diyanet Vakfý, XXI, 266-272.
• Hucvirî, Keþfu’l-Mahcûb (Hakikat Bilgisi), Haz. Süleyman Uludað, Üçüncü Ba- sým, Ýstanbul 2010, Dergâh Yay.
• Izutsu, Toshihiko, Kur’an’da Allah ve Ýn- san, çev. Süleyman Ateþ. Ankara 1975, AÜÝF Yay.
• Ýbn Arabî, Fusûsu’l-Hikem, çev. M. Nuri Gençosman, Birinci Baský, Ýstanbul 2007, Ataç Yay. Futûhât-ý Mekkiyye, çev. Ekrem De- _____, mirli, Ýstanbul 2007, Litera Yay.
• Ýbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, tahkik: Mustafâ es-Seyyid Muhammed vd. Birinci Basým, Kahire 1421/2000, Muessesetu Kurtuba.
• Ýbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Üçüncü Basým, Beyrut 1419/1999, Dâru Ýhyâi’t- Turâsi’l-Arabî.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Ta- rihi, Altýncý Basým, Ýstanbul 2003, Dergâh Yay.
• Kâþânî, Abdurrezzâk, Tasavvuf Sözlüðü, çev. Ekrem Demirli, Ýstanbul 2004, Ýz. Yay. Te’vilât-ý Kâþâniyye, çev. Ali Rýza _____, Doksanyedi, haz. M. Vehbi Güloðlu, Ankara 1987, Kadýoðlu Matbaasý.
• Kelâbâzî, Ebûbekr Muhammed b. Ýshâk, et- Taarruf li-Mezheb-i Eh li’t-Ta savvuf, ta’lik: Ahmed Þem suddîn, Birinci Ba- sým, Beyrut 1993, Dâru’l-Kutubi’l- Ýlmiyye.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-Hikem Ter- cüme ve Þerhi, haz. Mustafa Tahralý- Selçuk Eraydýn, Dördüncü Basým, Ýstanbul 2005, M.Ü. Ýlahiyat Fakül- tesi Vakfý Yay.
• Kuþeyrî, Ebû’l-Kâsým Abdulkerîm b. He- vâzin b. Abdulmelik, Tefsîru’l-Ku- þeyrî (Letâifu’l-Ýþârât), ta’lik: Ab- dullatîf Hasan Abdurrahmân, Bey- rut 1428/2007, Dâru’l-Kutubi’l- Ýlmiyye. _____, er-Risâletu’l-Kuþeyriyye, tahkik: M. Zerîk-A. A. Baltacý, Ýkinci Basým, Beyrut, Dâru’l-Cîl, ts.
• Mýsrî, Niyâzî, Ýrfan Sofralarý, çev. Süleyman Ateþ, Ankara 1971, Emel Matbaasý.
• Pak, Zekeriya, “Hz. Ýbrahim Yýldýz, Ay ve Güneþi Rab Edindi mi?” EKEV Aka- demi Dergisi, 14 (2003).
• Râzî, Fahreddîn, Mefâtîhu’l-Ðayb (et- Tefsîru’l-Kebîr), Birinci Basým, Bey- rut 1401/1981, Dâru’l-Fikr.
• Sulemî, Ebû Abdurrahmân Muham- med b. el-Huseyn b. Mûsâ el-Ezdî, Hakâiku’t-Tefsîr, tahkik: Seyyid Ýmrân, Beyrut 1421/2001, Dâru’l- Kutubi’l-Ýlmiyye.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân, tahkik: Ahmed Abdurrâzýk el-Bekrî vd., Ýkinci Ba- sým, Kahire 1428/2007, Dâru’s- Selâm.
• Tânevî, Eþref Alî, Hadislerle Tasavvuf, haz. Zaferullâh Dâvûdî-Ahmet Yýldýrým, Birinci Baský, Ýstanbul 1995, Umran Yay.
• Tosun, Necdet, Ýmâm-ý Rabbânî, Ýzmir 2007, Kaynak Yay.
• Uludað, Süleyman, “Hicab” DÝA, Ýstanbul 1998, Türkiye Diyanet Vakfý, XVII, 430-431.
• _____, “Ýþârî Tefsir” DÝA, Ýstanbul 2001, Türkiye Diyanet Vakfý XXII, 424- 428. Tasavvuf Terimleri Sözlüðü, Ýkinci _____, Basým, Ýstanbul 2005, Kabalcý Yay.
• Veled, Sultan, Maârif, çev. Meliha Anbar- cýoðlu, Ýkinci Basým, Ankara 1966, MEB Yay.
• Yazýr, Elmalýlý M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Ankara 1995, Akçað Yay.
• Yýlmaz, H. Kâmil, Anahatlarýyla Tasavvuf ve Tarîkatlar, On Üçüncü Basým, Ýs- tanbul, 2010, Ensar Yay.