SEBEPLERİ VE SONUÇLARI BAKIMINDAN FETRET-İ VAHİY MESELESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2015, Cilt: 8 Sayı: 8 - Cilt: 8 Sayı: 8, 83 - 102, 13.07.2016

Faruk Vural

Öz

İnsanlık tarihi başlangıcından itibaren ilahî olanın beşerî olanla ilişkisi hep devam edegelmiştir. Bu ilişkinin insan olarak tarafı peygamberlerdir. Yüce Allah isteklerini peygamberleri aracılığı ile bildirmiştir. Bu çalışmamızda Allah/insan iletişiminin zaman zaman duraksaması, bu iletişimin ara vermesi, kesilmesi şeklinde dilimize aktarabileceğimiz fetret-i vahiy meselesinin sebepleri ve sonuçlarını ele alacağız. Hz. Peygambere ilk vahyin gelişinin ardından en uzun fetretini yaşayan vahiy, nüzul sürecinde birkaç kez inkitâa/kesintiye uğramıştır. Bu sebeple fetret-i vahiyden değil feterât-ı vahiyden bahsetmek daha doğrudur. Vahyin nüzul sürecinde, beş kez inkıtâ meydana gelmiştir. Yaşanan inkıtâlarda Hz. Peygamberin ruh hali ve vahiy iştiyakı bu süreçlerin terbiye boyutlu olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Vahiy, fetret, inkıtâ, ilk nâzil olan âyetler

An Analysis on the Cessation of Revelation, Its Reasons and Consequences

Öz

Since the beginning of human history, there has always been a communication between the Divine and the human. In this communication the human side was represented by Prophets through whom God Almighty conveyed His message. Yet it has been recorded that this divine communication was interrupted with occasional lapses of time between revelations. This paper explores the possible reasons behind these breaks (al-fatrat al-wahy). The Prophet Muhammad, peace be upon him, experienced this cessation of revelation five times, the longest one being immediately after the first revelation. Since was not one single instance it would be more accurate to use the term in the plural form. The spiritual mood of the Prophet and his enthusiasm and longing for the divine revelation show that these breaks served primarily as a means of illumination and training.

Anahtar Kelimeler

revelation, fatrat, cessation of revelation, first revealed verses

Kaynakça

• Abduh, Muhammed, Risâletu’t-Tevhîd, Mektebetu’l-Kâhire, Kahire 1960, s. 109.
• Ahmed Muhammed, Muhammed, Nefehât min Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’s-Selâm, Kahire 2005.
• Ahmed Muhtâr, Ömer, Mu’cemu’lLuðatu’l-Muâsýra, Âlemu’l-Kutub, yy., 2008.
• Akçay, Mustafa, “Vahiyde Fetret Problemi Üzerine Bir Ýnceleme” Sakarya Ü- niversitesi Ýlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2000.
• _____, Dinî Sorumluluk Açýsýndan Fetret Ehli, Iþýk Yay., Ýzmir 2000.
• Aksu, Ali, “Ýfk Olayý Üzerine Bir Deðerlendirme”, Cumhuriyet Üniversitesi Ý- lahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/1, Haziran 2004.
• Albayrak, Halis, “Vahiy Gerçeði”, Kutlu Doðum Haftasý, Türkiye Diyanet Vakfý Yay., Ankara 1989.
• el-Âlûsî, Ebû’s-Senâ Þihâbuddîn, Rûhu’lMeânî, thk. Alî Abdulbârî el-Atiyye, Dâru’l-Kutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 1415 h.
• el-Askalânî, Ebû’l-Fadl ibn Hacer, Fethu’lBârî Þerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’lMa’rife, Beyrut 1379 h.
• Ayhan, Bayram, Kur’ân’ýn Nüzul Sürecinde Vahyin Ýlk Yýlýnýn Tahlili, Ýstanbul Üni. Sosyal Bilimler Ens., Basýlmamýþ Doktora Tezi, Ýstanbul 2014.
• el-Baðavî, Muhyi’s-Sunne, Meâlimu’tTenzîl, Dâru Taybe, yy., 1997.
• el-Bâkýllânî, Ebû Bekir, el-Ýntisâr li’lKur’ân, thk. Muhammed Assâm, Dâru’l-Feth, Ammân 2001.
• el-Beðavî, Ebû Muhammed, Meâlimu’tTenzîl, Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî, Dâru Ýhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, yy., 1420 h.
• el-Bikâî, Burhâneddîn, Nazmu’d-Durer fî Tenâsubi’l-Âyi ve’s-Suver, Dâru’lKitâbi’l-Ýslâmî, Kahire ts.
• Bursevî, Ýsmail Hakký, Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Medhal ilâ’lKur’ân: el-Cuz’u’l-Evvel fî’t-Ta’rîfi bi’lKur’ân, Beyrut, Merkezu Dirâsâti’lVahdeti’l-Arabiyye, yy., 2001 . el-Cevherî, Ýsmâîl b. Hammâd, es-Sýhah: Tâcu’l-Luða ve Sýhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdulgaffâr Attâr, Dâru’l- Ýlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1984.
• el-Cezerî, Þemsuddîn, en-Neþr fî’lKýrââti’l-Aþr, thk. Muhammed Alî edDabbâ’, el-Matbaatu’t-Ticâriyyetu’lKubrâ, yy., ts.
• el-Cirmî, Ýbrâhîm Muhammed, Mu’cemu Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Kalem, Dý- meþk 2001.
• el-Curcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir, Dercu’d-Durer fî Tefsîri’l-Âyi ve’sSuver, Dâru’l-Fikr, Amman 2009.
• Demirci, Muhsin, Vahiy Gerçeði, M.Ü. Ý- lahiyat Fak. Vak. Yay., Ýstanbul 2011.
• ed-Derveze, Muhammed Ýzzet, etTefsîru’l-Hadîs, Dâru Ýhyâi’l-Kutubi’lArabiyye, yy., 1383 h.
• ed-Dýrrîs, Muhammed b. Eyyûb ibn elBecelî, Fedâilu’l-Kur’ân ve mâ Unzile mine’l-Kur’ân, thk. Gazve Budeyr, Dâru’l-Fikr, Dýmeþk 1987.
• Draz, Abdullâh, en-Nebeu’l-Azîm, Dâru’lKalem, 2005.
• Ebû Hayyân el-Endelûsî, el-Bahru’l-Muhît fî’t-Tefsîr, thk. Sýdký Muhammed Celîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420 h.
• Ebû Huzâfe, Ahmed Mesîr, er-Rasûl ve’lVahy, Dâru Ýbn Kesîr, Beyrut 1987.
• Ebû Þehbe, Muhammed, es-Sîretu’nNebeviyye fî dav’i’l-Kur’âni ve’sSunne, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1992.
• el-Ebyârî, Ýbrâhîm b. Ýsmâîl el-Mevsûatu’lKur’âniyye, Muessesetu Sicillu’l-Arab, yy., h. 1405.
• Erkocaaslan, Recep, Hz. Peygamber Dönemi Savaþlarýndan Benî Mustalik Gazvesi ve Ýfk Olayý, Yayýmlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Þanlýurfa 2008.
• Ersöz, Ýsmet, “Kur’ân’da Ýfk Olayý”, Diyanet Ýlmi Dergi, XXIV, 1, 1988.
• el-Ezherî, Muhammed b. Ahmed elHerevî, Tehzîbu’l-Luða,, thk. Muh med Ývâz, Dâru Ýhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 2001.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ, Meâni’l-Kur’ân, thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî, Dâru’lMýsriyye, Mýsýr, ts.
• el-Fîruzâbâdî, Mecduddîn, el-Kâmûsu’lMuhît, thk. Muhammed Naîm elAraksûsî, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 2005.
• Halîl b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, thk. Mehdî el-Mahzûmî, Dâru ve Mektebetu’lHilâl, ts., yy.
• el-Hâzin, Alâuddîn Ebû’l-Hasan, Lubâbu’tTe’vîl fî Meâni’t-Tenzîl, Dâru’l-Kutubi’l- Ýlmiyye, Beyrut 1415 h.
• Heyet, el-Mevsûtu’l-Kur’âniyyetu’l-Mutehassýsa, el-Meclisu’l-A’lâ li’þ-Þuûni’l- Ýslâmiyye, Kahire 2002.
• Ýbn Acîbe, Ebû’l-Abbâs, el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd, thk. Ahmed Abdullâh el-Kuraþî, Dâru Hasan Abbâs Zekîy, Kahire 1419 h.
• Ýbn Atiyye el-Endelûsî, Ebû Muhammed, el-Muharreru’l-Vecîz, thk. Abdusselâm Abduþþâfî Muhammed, Dâru’lKutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 1422 h.
• Ýbn Dureyd, Ebû Bekr el-Basrî, Cemheretu’l-Luða, thk. Remzî Munîr el-Baalbekî, Dâru’l-Ýlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987.
• Ýbn Fûrek, Muhammed b. el-Hasen, Tefsîru ibn Fûrek, Câmiatu Ummi’lKurâ, Suudî Arabistan 2009.
• Ýbn Hiþâm, Ebû Muhammed, es-Sîretu’nNebeviyye, Þerîketu Mektebetu Mustafâ el-Bâbî, Mýsýr 1955.
• Ýbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ Ýsmâîl b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru Taybe, Beyrut 1999.
• _____, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Alî Þîrî, Dâru Ýhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, yy., 1988.
• Ýbn Manzûr, Ebû’l-Fazl, Lisânu’l-Arab, Beyrut, Dâru Sâder, ty.
• Ýbn Mende, Muhammed b. Ýshâk, elMustahrec, thk. Âmir Hasan Sabrî, Vezâratu’l-Adli ve’þ-Þuûn, yy., ts.
• Ýbn Sa’d el-Hâþimî, Ebû Abdillâh, etTabakâtu’l-Kubrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kutubi’l- Ýlmiyye, Beyrut 1990.
• Ýbn Sîde, Alî b. Ýsmâîl, el-Muhkem ve’lMuhîti’l-A’zam fî’l-Luða, thk. Yahyâ el-Haþþâb-Abdulvehhâb Seyyid Avadallâh, Ma’hedu’l-Mahtûtâti’lArabiyye, Kahire 1996.
• Ýbnu’l-Arabî, Ebû Bekr, Ahkâmu’l-Kur’ân, Dâru’l-Kutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 2003.
• Ýbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddîn elBaðdâdî, Zâdu’l-Mesîr fî Ýlmi’t-Tefsîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1987.
• Ýbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasan, el-Kâmil fî’tTârîh, thk. Ömer Abdusselâm, Dâru’lKitâbi’l-Arabî, Beyrut 1997.
• Ýbnu’l-Esîr, Ýzzuddîn, el-Kâmil fî’t-Târîh, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut 1997.
• el-Isfahânî, er-Râðýb, el-Mufredât fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Safvân Adnân edDâvûdî, Dâru’l-Kalem, Dýmeþk 1412 h.
• Ýzutsu, Toshihiko, Kur’ân’da Allah ve Ýnsan, çev. Süleyman Ateþ, yy., Ýstanbul ts.
• Ýzzuddîn, Abdisselâm, Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Abdullâh Ýbrâhîm el-Vehbî, Dâru Ýbn Hazm, Beyrut 1996.
• Kâsým b. Sellâm, Ebû Ubeyd, Fedâilu’lKur’ân, thk. Mervân el-Atiyye-Vefâ Takiyyuddîn, Dâru Ýbn Kesîr, Beyrut 1995.
• el-Kâsýmî, Cemâluddîn, Mehâsinu’t- Te’vîl, thk. Muhammed Bâsýl, Dâru’lKutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 1425 h.
• el-Kastallânî, Ahmed b. Muhammed, Ýrþâdu’s-Sârî li-Þerh-i Sahîhi’l-Buhârî, el-Matbaatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, Mý- sýr 1323 h.
• el-Kazvînî, Ahmed b. Fâris, Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luða, Dâru’l-Fikr, yy., 1979.
• el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî Ebû’l-Bekâ, el-Kulliyyât, thk. Adnan Dervîþ, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut ts.
• el-Kelbî, Ebû’l-Kâsým ibn Cuzey, et-Teshîl li-Ulûmi’t-Tenzîl, thk. Abdullâh elHâlidî, Þerîketu Dâru’l-Erkâm, Beyrut 1416 h.
• el-Kirmânî, Tâcu’l-Kurrâ Burhâneddîn, Tefsîru’s-Semerkandî, Dâru’l-Kýble, Cidde ts.
• Kök, Bahattin, “Kâ’b b. Mâlik el-Ensârî ve Tebük Seferiyle Ýlgili Durumu”, Atatürk Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi Dergisi, 1988, sayý: 8.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Þemþuddîn, elCâmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’lKutubi’l-Mýsriyye, Kahire 1964.
• el-Kuþeyrî, Abdulkerîm, Letâifu’l-Ýþârât, thk. Ýbrâhîm el-Besyûnî, el-Hey’etu’lMýsriyye el-Âmme li’l-Kitâb, Mýsýr ts.
• el-Mahallî, Celâleddîn es-Suyûtî Celâleddîn, Tefsîru’l-Celâleyn, Dâru’lHadîs, Kahire ts.
• Mahmûd, Abdurrahîm Sâfî, el-Cedvelu fî Ý’râbi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’r-Reþîd, Dýmeþk 1418 h.
• el-Mâverdî, Ebû’l-Hasan, Te’vîlâtu Ehli’sSunne, thk. es-Seyyid b. Abdulmaksûd, Dâru’l-Kutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut ts.
• el-Medînî, Muhammed b. Ömer elIsbehânî, el-Mecmûu’l-Muðîs fî Ðarîbeyi’l-Kur’âni ve’l-Hadîs, thk.
• Abdulkerîm el-Azbâvî, Dâru’l-Medenî li’n-Neþri ve’t-Týbâa, Mekke 1986.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, el-Hidâye ilâ Bulûði’nNihâye fî Ýlm-i Meâni’l-Kur’ân ve Tefsîrihî, Mecmûati Buhûsi’l-Kitâbi ve’s-Sunne, eþ-Þârika 2008.
• Muhammed Nedîm, Fâdýl, et-Tazmînu’nNahviyyu li’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’zZamân, yy., 2005.
• Mukâtil b. Suleymân, Ebû’l-Hasan, Tefsîru Mukâtil b. Suleymân, thk. Muhammed Þehhâte, Dâru Ýhyâi’t-Turâs, Beyrut 1423 h.
• el-Muzhirî, Muhammed Senâullâh, etTefsîru’l-Muzhirî, thk. Gulâm Nebî etTûnisî, Mektebetu’r-Ruþdiyye, Pakistan 1422 h.
• en-Nahcivânî, Nimetullâh, el-Fevâtihu’l- Ýlâhiyye ve’l-Mefâtîhu’l-Ðaybiyye, Dâru Rikabî, Mýsýr 1999.
• en-Neysâbûrî, Nizâmuddîn, Ðarâibu’lKur’ân ve Raðâibu’l-Furkân, thk.
• Zekriyyâ Umeyrât, Dârul-Kutubi’l- Ýlmiyye, Beyrut 1416 h.
• Öztürk, Mustafa, “Ýlk Nâzil Olan Âyetler Meselesi”, Tefsirin Hâlleri, Ankara Okulu Yay., Ankara 2013.
• Öztürk, Mahmut, “Kur’ân-ý Kerim’e Göre Tebük Gazvesine Katýlmayan Mü’minlere Uygulanan Yaptýrýmlarýn Tahlili”, Dicle Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi Dergisi, XI, No: 1, 2009.
• er-Râzî, Fahruddîn, Mefâtîhu’l-Ðayb, Dâru Ýhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1420 h.
• Re’fet, Muhammed, Târîhu Nuzûli’lKur’ân, Dâru’l-Vefâ, Mýsýr 2002.
• Rýzâ, Reþîd, Tefsiru’l-Menâr, el-Hey’etu’l- Mýsriyyetu’l-Âmme li’l-Kitâb, yy., 1990.
• _____, el-Vahyu’l-Muhammedî, Dâru’lKutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 2005.
• es-Sa’dî, Abdurrahmân Abdullâh, Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fî Tefsîr-i Kelâmi’l-Mennân, thk. Abdurrahmân b. Muallâ, Muessesetu’r-Risâle, 2000.
• es-Sa’lebî, Ebû Ýshâk, el-Keþf ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân, thk. Ýmâm Ebû Muhammed b. Âþûr, Dâru Ýhyâi’tTurâsi’l-Arabî, Beyrut 2002.
• Salâh Abdulfettâh el-Hâlidî, el-Kur’ânu ve Nakdu Metâinu’r-Ruhbâni, Dâru’lKalem, Dýmeþk 2007.
• es-Sehâvî, Alemuddîn, Cemâlu’l-Kurrâ ve Kemâlu’l-Ýkrâ, thk. Mervân el-Atiyye, Dâru’l-Me’mûn, li’t-Turâs, Dýmeþk 1992.
• Selîm el-Hilâlî-Muhammed b. Mûsâ, el- Ýstîâb fî Beyâni’l-Esbâb, Dâru Ýbni’lCevzî, Suudî Arabistan 1425 h.
• es-Seyyid el-Cemîlî, Ðazevâtu’n-Nebiyy, Mektebetu’l-Hilâl, Beyrut 1416 h.
• es-Seyyid Kutub, Fî Zilâli’l-Kur’ân, Dâru’þ-Þurûk, Beyrut 1412 h.
• Sýddîk Hasan Hân, Fethu’l-Beyân fî Mekâsýdý’l-Kur’ân, Mektebetu’lAsriyye, Beyrut 1992.
• es-Subhî, es-Sâlih, Mebâhis fî Ulûmi’lKur’ân, Dâru’l-Ýlm li’l-Melâyîn, yy., 2000.
• es-Suyûtî, Celâleddîn, ed-Durru’l-Mensûr fî’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.
• _____, el-Ýtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl Ýbrâhîm, elHey’etu’l-Mýsriyyetu’l-Âmme li’lKitâb, yy., 1974.
• _____, Lubâbu’n-Nukûl fî Esbâbi’nNuzûl, thk. Ahmed Abduþþâfî, Dâru’lKutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut ts.
• eþ-Þevkânî, Muhammed b. Alî, Fethu’lKadîr, Dâru ibn Kesîr, Dýmeþk 1414 h.
• eþ-Þeybânî, Ebû Amr Ýshâk b. Mirâr Ebû Amr, Kitâbu’l-Cîm, thk. Ýbrâhîm Ebyarî, el-Hey’etu’l-Âmme li Þuûni’lMatâbiu el-Emîriyye, Kahire 1974.
• eþ-Þinkitî, Muhammed Emîn Cekenî, Edvâu’l-Beyân fî Îdâhi’l-Kurâni bi’lKur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
• eþ-Þirbînî, Hatîb, es-Sirâcu’l-Munîr, Matbaatu Bulak, Kahire 1285 h.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu’lBeyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, thk. Ahmed Muhammed Þâkir, Muessesetu’rRisâle, yy., 2000.
• _____, Târihu’l-Umem ve’l-Mulûk, Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut 2009.
• et-Tâhir b. Âþûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neþr, Tunus 1984.
• et-Tayyâr, Suleymân b. Nâsir, el-Muharrer fî Ulûmi’l-Kur’ân, Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Ma’lûmâtu’l-Kur’âniyye, yy., 2008.
• et-Tehânevî, Muhamned b. Alî, Keþþâfu Istýlâhâti’l-Funûni ve’l-Ulûm, thk. Alî Dahrûc, Mektebetu Lubnân, Beyrut 1996.
• el-Vâhidî, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Alî, Esbâbu’n-Nuzûl, thk. Assâm b. Abdulmuhsin, Dâru’l-Islâh, Demmâm, 1992.
• el-Vâkýdî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ö- mer, el-Meðâzî, Dâru’l-A’lemî, Beyrut 1989.
• Uzun, Nihat, “Vahyin Baþlangýcýyla Ýlgili Rivayetlere Sünnî ve Þiî Âlimlerin Yaklaþýmlarý”, Çukurova Üniversitesi Ýlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (1), y. 2013.
• Yurdagür, Metin, “Fetret”, (Ýstanbul: DÝ- A, 2000) XII, s. 475-480.
• Zarzûr, Adnân Muhammed, el-Hâkimu’lCuþemî ve Menhecuhû fî’t-Tefsîr, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut ts.
• ez-Zebîdî, Ebû’l-Feyz, Tâcu’l-Arûs, Dâru’l-Hidâye, Beyrut ts. ez-Zebîdî, Murtezâ, Tâcu’l-Arûs, Dâru’lHidâye, yy., ts.
• ez-Zemahþerî, Ebû’l-Kâsým, el-Keþþâf, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut 1407 h.
• ez-Zerkeþî, Bedruddîn, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebû’lFadl Ýbrâhîm, Dâru Ýhyâi’l-Kutubi’lArabiyye, Beyrut 1957.
• ez-Zuhaylî, Vehbe, et-Tefsîru’l-Munîr, Dâru’l-Fikr, yy., 1418 h.
• ez-Zurkânî, Muhammed Abdulazîm, Menâhilu’l-Ýrfân, thk. Ahmed Þemsuddîn, Dâru’l-Kutubi’l-Ýlmiyye, Beyrut 1981