MEVLÂNÂ’NIN AKIL ELEŞTİRİSİ VE AKLIN İŞLEVSELLİĞİNE YÖNELİK YAKLAŞIMLARI

Yıl 2017, Cilt: 11 Sayı: 11, 13 - 34, 21.06.2017

Kadir Özköse

Öz

İlm-i batın, ilm-i ledün, ilm-i esrar ve ilm-i hikmet
olarak tasavvuf diğer İslȃmȋ ilimler gibi kendini ilahi vahiyle anlamlandıran
bir ilimdir. Temel bilgi kaynağı Kur’ȃn ve sünnettir. Kur’ȃn ve sünnetin
yorumlanmasında aklın verilerinden istifade etmektedir. Ancak sȗfȋler vahyin
anlaşılmasında aklın önemine inandıkları kadar vahyin ışığında aklın da
aydınlanmasını öngörürler. Vahyi anlamada aklın yetersizliğini dile getirirler.
Bilhassa gaybe müteallik konularda aklın değil keşfin yol göstericiliğine
inanırlar. Sȗfȋler gibi keşf, şuhȗd, vecd, tecelli, ilham ve işaret yoluyla
vahyin anlaşılmasını önemseyen Mevlȃnȃ Celȃleddin-i Rȗmȋ de aşk yolunu tutarak
Hakk’a vasıl olmaya çalışmaktadır. Eserlerinde aklın rehberliğini önemsediğini
sıklıkla vurgulayan Mevlȃnȃ akla bir sınır çizer. Aklın kendi idrak sahası
içerisinde gereğince işlevsel kılınmasını dile getirir. Ancak aklın yetilerini
sınırlı güçte görür. Aklın gücünü ruhta aldığını, saf aklın sahibini ruhuyla
barışık kılacağını söyler. İnanç ve ibadet sahasını, gaybe dair konuları, ilahi
vuslat yolculuğunu ve aşka dair meseleleri sınırlı aklın ötesindeki sınırsız
gerçeklikler olarak niteler. Aklın sahasını duyular ȃlemiyle sınırlarken,
metafizik ȃleme dair yaklaşımları aşk esasıyla ortaya koymaya çalışır.

Anahtar Kelimeler

Mevlȃnȃ Celȃleddin-i Rȗmȋ, Mesnevi, Akıl, Aşk, Tasavvuf, Vuslat

Kaynakça

• Kaynakça ABİDİN PAŞA, Mesnevi Şerhi, trc. Mehmet Sait Karaçorlu, İz Yayıncılık, İstanbul 2007. ANKARAVÎ, İsmail, Mecmûatü’l-Letâif Metmûrâtü’l-Meârif: Şerhu’l-Mesnevî, Taşbasma, Basım yeri ve yılı yok. CAN, Şefik, Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi, Ötüken Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2001. CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara 1997. EMİROĞLU, İbrahim, Yanlış Düşünce ve Davranışlar Karşısında Mevlânâ, Konyalılar Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Kültür Yayınları, İzmir 2000. GÖLPINARLI, Abdülbâki, Mesnevî Tercemesi ve Şerhi, İstanbul 1990. İKBÂL, Muhammed, Cavidnâme, çev. Ahmet Metin Şahin, Irmak Yayınları, Bursa 1997. KONUK, A. Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz. Selçuk Eraydın & Mustafa Tahralı, Gelenek Yayıncılık, İstanbul 2004. MEVLÂNÂ, Celâleddîn Rûmî, Mesnevî, çev. Veled İzbudak, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, MEB Yayınları, Ankara 1998. ------------- ------------------------, Mesnevî-i Şerîf Aslı ve Sadeleştirilmişiyle Nahifî Tercümesi, haz. Âmil Çelebioğlu, MEB Yayınları, İstanbul 2000, c. I, s. 800-801. ------------- ------------------------, Fîhi Mâ Fîh, çev. Ahmed Avni Konuk, İz Yayıncılık, İstanbul 1994. NESTEROVA, Svitlana, Mesnevî’de Örtülü Anlamlar, İnsan Yayınları, İstanbul 2012. ÖGKE, Ahmet, “Mevlânâ’nın Mesnevi’sinde ‘Har (Eşek)’ Metaforu”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8, sayı: 18, Ocak-Haziran 2007, s. 19-41. RİFAÎ, Ken’an, Şerhli Mesnevî-i Şerif, Kubbealtı Neşriyatı, II. Baskı, İstanbul 2000. TÂHİRU’L-MEVLEVÎ, Şerh-i Mesnevî, Selâm Yayınları, Konya 1963. ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1991. ------------- ------------, “Hz. Mevlana’da Akıl, Nakil Vahiy İlişkisi”, Yenidünya Aylık, İlmî, Fikrî, Aktüel Dergi, Yıl: 14, Sayı: 158, Aralık 2006, s. 24-27.