Mukâtil B. Süleyman’ın Tefsirinde İsrailiyyat Ve Huruf-U Mukattaa

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 13, 129 - 158, 28.06.2018

Mehmet Altuntaş

Öz

Kur’an, bazen bir konu
hakkında anlatılan kıssadan, bazen ayetlerin tedrici olarak indirilmesi ve bazen
de bir sebep olmaksızın ilahî iradenin ayetlerde vücut bulmasıyla meydana
gelmiştir. Hz. Peygamber ve sahabiler anlayamayanlar için sınırlı sayıdaki
ayetleri tefsir etmişlerdir. Ancak vahiy döneminden zaman ve mekânsal olarak
uzaklaşılıp İslam’a girenlerin sayısının artmasıyla nuzûl ortamına şahit
olmayan Müslümanlar için Kur’an’ın tamamının tefsir edilmesi zorunluluk haline
gelmiştir. Tefsir alanında pek çok İslamî ilme göre yazılı olarak erken dönemde
çalışma yapan âlimlerden biri de Mukâtil bin Süleyman’dır. Başta çağdaşları
olmak üzere âlimlerin bir kısmı onu şiddetle ve acımasızca eleştirmiş bir kısmı
da övmüştür. Ancak mukâtil hakkında yapılan eleştirilerin büyük bir kısmı
eserlerine atıf yapılmadan yapılmıştır. Bu durum onun yanlış tanınmasına ve
anlaşılmasına neden olmuştur. Bu bağlamda makalemizde Mukâtil’e yönelik eleştirileri,
tefsirinde naklettiği İsrailî rivayetleri ve huruf-u mukataa konusundaki görüşlerini
değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Teşbîh, Mukâtil b. Süleyman, İsrailiyyat, Huruf-u Mukattaa

Kaynakça

• A‘zamî, M. Mustafa. Hadis Metodolojisi ve Edebiyatı. trc. Recep Çetintaş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
• Aydemir, Abdullah. Tefsirde İsrailiyyat. İstanbul: Beyan Yay., 1985.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mesud b. Muhammed b. el-Ferrâ. Meâlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’an. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, h. 1420.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Sentez Yay., 1996.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. et-Târîhu’l-Kebîr. Haydarâbâd: Dâiratu’l-meârfi’l-Osmaniyye, ty.
• Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Cevzî. el-Mevzû‘ât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: nşr. Muhammed Abdulmuhsin, 1966.
• Çelik, İbrahim. “Kur’an’da Haberî Sıfatlar ve Mukâtil b. Süleyman’a İsnad Edilen Teşbîh Fikri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2 (1987): 151-159.
• Dârakutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî. ed-Duafâu’d-duafâi ve’l-metrûkîn. thk. Abdurrahîm Muhammed el-Kaşkarî. Medine: Meclletu’l-câmiati’l-İslâmiyyi, h. 1404.
• Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. er-Red ale’l-Cehmiyye ve’z-Zenâdika. thk. Sabri b. Selame Şahin. Byy.: Dâru’s-sebât li’n-neşr ve’t-tevzi‘, ty.
• Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşâr Avâd. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Ammâd el-‘Ukaylî. Du‘afâi’l-Kebîr. thk. Abdulmudî Emin Kalaci. Beyrut: Dâru’l-mektebeti’l-ilmiyye, 1984.
• Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân b. Ezdâd İbn Şâhin. Târîhu esmâi’d-duafâi vel-kezzâbîn. thk. Abdurrahîm Muhammed Ahmed el-Kaşkarî. byy.: yy. 1989.
• Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kub b. İshâk es-Sa‘dî el-Cûzcânî. Ahvâlü’r-ricâl, thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. Pakistan: Hadîsu Akademi-Faysalâbâd, ty.
• Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe, ed-Dîneverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs. byy.: el-Mektebetü’l-İslâmî-Müessesetü’l-işrâk, 1999.
• Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris İbn Ebî Hâtim. el-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1952.
• Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said İbn Hazm el-Endulisî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, ty.
• Ebû Şeybe, Ebû Bekr b. Abdullah b. Muahemmed. Musannefu Ebî Şeybe. thk. Kemâl Yusuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, h. 1409.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Yenda Yay., 2001.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail b. İshak Ebu Musa. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. thk: Naim Zerzûr. byy.: el-Mektebetu’l-Asriyye, 2005.
• Hakemî, Hafız Ahmed b. Ali. Meâricu’l-kabûl. thk. Ömer b. Mahmud Ebû Ömer. ed-Dimam: Dâru İbni’l-Kayyim, 1990.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh. Târihu Dimeşk. thk. Amr b. Ğarâme. byy.: Dâru’l-fikr, 1995.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak. el-Muharraru’l-Vecîz fî Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abduşşafî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, h. 1422.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. Vefeyâtü'l-a‘yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zamân, thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru sâdır, 1994.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. el-Mecrûhîn mine'l-muhaddisîn ve'd-duafâ ve'l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrahim Zâyid. Haleb: Dâru’l-va‘y, h. 1396.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. thk. Sâmî Muhammed Selâme, byy.: Dâru Tayyibe li’n-neşr ve’t-tevzi‘, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İhtilâf fi’l-lafz ve’r-red ale’l-Cehmiyye ve’l-Müşebbihe. thk. Ömer b. Mahmud Ebû Ömer. byy.: Dâru’r-râye, 1991.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs. byy.: el-Mektebetü’l-İslâmî-Müessesetü’l-işrâk, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. İstanbul: Çağrı Yay., 1999.
• İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak b. Muhammed. el-Fihrist. thk., İbrahim Ramazan. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-marife, 1997.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî, Menhecu’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakdi kelâmi’ş-Şîati’l-Kaderiyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim: Suud: Câmiatu’l-imâm Muhammed b. Suûdi’l-İslâmiyye, 1986.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî, Mukaddimetu fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hayât, 1980.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdullah b. Sâlih el-Kûfî. Ma‘rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-ilmi ve’l-hadîs. thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bistevî. Suud: Mektebetü’d-dâr, 1985.
• İsmail Hakkı, Mustafa el-İstanbulî. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 1969.
• Koç, Mehmet Akif. Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi. Ankara: Kitâbiyat, 2005.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1995.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdulmelik. Letâifu’l-işârât. thk: İbrahim el-Besyûnî. Mısır: el-Heyetü’l-Mısriyye, ty.
• Küçük, Raşit, “İsnad”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 23: 154-159.
• Makdisî, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Tâhir. Zehiratu’l-huffâz, thk. Abdurrahman el-Firyevâî. Riyad: Dâru’s-selef, 1996.
• Muammer b. Râşid, Ebî Amr el-Ezdî. Câmiu‘ Muammer b. Raşîd. thk. Habîburrahman el-Azamî. Pakistan: el-Meclisu’l-İlmî, h. 1403.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud b. Şehâte. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs, h. 1423.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yay., 1992.
• Nasr Hâmid Ebû Zeyd. Tefsirde Akılcı Eğilim. trc. Numan Konaklı-Nihat uzun. İstanbul: Mana Yay. 2015.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-gayb. trc. Komisyon. Ankara: Akçağ Yay., 1995.
• Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşşâf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’an. thk. el-İmâm Muhammed b. Âşûr. nşr. Beyrut- Lübnan: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2002.
• Seligsohn, M. “Adem”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1978, 1: 135-136.
• Semâ‘nî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yasir b. İbrahim-Ğanîm b. Abbas Ğanîm. Riyad: Dâru’l-vatan, 1997.
• Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebû Bekir Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal. Byy.: Müessesetu’l-Halebî, ty.
• Şentürk, Recep. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 23: 153-154.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk: Sıdkı Cemîl el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2001.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-taberî. Beyrut: Dâru’t-türâs, h. 1387.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen. İstanbul, Çağrı Yay., 1999.
• Türker, Ömer. “Mukâtil. b. Süleyman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2001, 31: 134-136.
• Türker, Ömer. Erken Dönem Tefsirlerinde Tevil Sorunu. İstanbul: Endülüs Yay., 2017.
• Zahitoğlu, İrfan, “Mukâtil b. Süleyman’ın Tefsir-i Kebir’indeki Hadislerin Tahrici ve Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. el-İsrâiliyyât fi’t-tefsîr ve’l-hadîs. Kahire: Mektebetu vehbe, ty.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. byy.: Dâru ihyâit’t-türâsi’l-Arabî, 1976.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-‘Arş. Medine: İmâdetu’l-bahsi’l-ilmiyyi, 2003.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bücâvî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-ma‘rife li’t-tiba‘ ve’n-neşr, 1963.