İbn Rüşd Düşüncesinde Din-Felsefe İlişkisi Bağlamında Din Dili Problemi

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 43 - 72, 30.06.2020

Hasan Tanrıverdi Sait Kar

Öz

Zaman ve mekân dışı varlığın, zamansal ve mekânsal varlıklarla ilişkisinin dilsel ifadesi, hep tartışma konusu olmuştur. Buradaki asıl sorun, bu ilişkiyi dile getiren kutsal kitaplardaki ifadelerin nasıl anlaşılacağıdır. Teist düşünürlerin bir büyük çoğunluğu için, Karl Barth ve John Hick gibi farklı düşünenler olmakla birlikte, kutsal kitaplardaki ifadeler, mutlak doğru olup kesinlik ifade eder. Mantıkçı pozitivistler ise dinî ifade ve önermeleri olgusal gerçekliğe tekabül etmediği gerekçesiyle anlamlı bulmamışlardır. Sembolik, analojik, tenzihi ve teşbihi dil anlayışı bu sorulara cevap üretme çabası sonucu ortaya çıkan doktrinlerdir. Biz bu çalışmamızda hem İslam, hem de Batı düşüncesi üzerinde önemli etkiler bırakmış olan İbn Rüşd’ün, din dili konusundaki görüşleri üzerinde duracağız. Onun görüşleri çerçevesinde dinî önermelerin linguistik ve mantıksal açından tahlil ve tenkidinin imkânı, din dilinin “gündelik dil ve bilim dili” ile ilişkisinin boyutu, kognitif niteliğinin olup olmadığı sorunlarına cevap arayacağız. Dinle beşerî disiplinlerin bire bir kıyaslanmasını doğru bulmayan İbn Rüşd, bunlardan biri adına diğerinin feda edilmesinin vahim sonuçlara sebebiyet vereceğini belirtmiştir. Tanrı’dan eksiklik ve noksanlıkların bertaraf edilmesi noktasında tenzihi dilin kullanılmasından yana olan düşünürümüz, Tanrı’nın insanların da sahip olduğu niteliklerle vasıflandırıldığı sıfatlarda analojik dile başvurmuştur. Onun, kavramların anlamı belirlenirken, kullanıldığı bağlamının dikkate alınması gerektiği önerisi, Wittgenstein’in dil oyunu teorisinin temel ilkelerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine hermenötiğin anlama ve yorumlamanın mahiyeti ile ilgilenen felsefi bir disiplin haline gelmesinde, onun düşüncelerinin yol göstericiliği yadsınamaz.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, İbn Rüşd, Din Dili, Te’vil, Burhan, Ahiret Hayatı

The Problem of Religious Language in İbn Rushd’s Thought within the Context of The Relationship Religion-Philosophy

Öz

The linguistic expression of the relationship between the entities out of time and space and temporal and spatial entities has always been the subject of debate. The main problem here is how to understand the expressions in the holy writings that express this relationship. For the vast majority of theist thinkers, although there are different thinkers like Karl Barth and John Hick, all expressions in scriptures are utter true and express certainty. Logical positivists, on the other hand, had not to find religious statements and propositions as meaningful on the grounds that they had not corresponded to factual reality. Symbolic, analogical, apophatic and similitude language are the doctrines that emerged as a result of an effort to find an answer to this question. In this study, we will focus on the views about the religious language of Ibn Rushd, who has had a significant impact on both Islamic and Western thought. Within the framework of his views, we will seek answers to the following questions: "Is it possible to analyze and criticize religious propositions from a linguistic and logical perspective?" What is the extent of the relationship between the religious language with "casual language and scientific language"? And does it have a cognitive nature? Ibn Rushd, who does not find correct that direct comparison of religion and human disciplines, stated that sacrificing the other on behalf of one of these would lead to dire consequences. In the point of eliminating deficiencies and imperfections from God, our thinker, who favors the use of the Apophatic language, has resorted to an analogy about the attributes that qualify God with the qualification that humans have. His suggestion that the context in which the concepts are used should be taken into account when determining the meaning of the concepts appears as one of the basic principles of Wittgenstein's language game theory. Also, it cannot be denied that his views are guidance on hermeneutic becoming a philosophical discipline that deals with the nature of understanding and interpretation.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion, Ibn Rushd, Religious Language, Interpretation, Demonstration, Afterlife

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan. “İbn Rüşd’ün Din Anlayışı ve Kritiği”. İslâmî Araştırmalar 15/3 (2002): 399-416.
• Arıcan, Kazım Musa. “İbn Rüşd’ün Hakikat Öğretisi: ‘Çifte Hakikat’ ve ‘Hakikatin Birliği’ Tartışması”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008): 225-252.
• Baktı, Ahmet Selman. “Felsefenin Hakikati Konu Edinmesi Caiz Mi?”. Din ve Felsefe Araştırmaları, 1/2 (2018), 157-182.
• Baktı, Ahmet Selman. “Kıyasın Meşrûiyetinde Beşer Olmanın Rolü ve Kıyas Karşıtı Bir Zihniyetin Analizi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/17 (2015), 1-23.
• Clack, Beverley. -Clack, Brian R. The Philosophy of Religion, A Critical Introduction. Cambridge: Polity Press Cambridge, 1998.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta'rîfat. Mısır: y.y., 1938.
• Duran, Asim. “Aydınlanma ve Kutsal Kitap Yorumunun Tarihsel Dönüşümü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 17/2 (2017), 111-128.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. “Hermenötik ve Metin Yorumu”. trc. Muhammed Çoşkun, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 46 (2014), 237-266.
• Gemuhluoğlu, Zeynep. Teoloji Olarak Yorum Gazzâlî ve İbn Rüşd’de Te’vil. İstanbul: İz Yayınclık, 2010.
• Gemuhluoğlu, Zeynep. “Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İncelemesi -Fârâbî, İbn Sînâ ve Rüşd Örnekleri-”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34/1 (2008): 121-144.
• Inwood, Michael. “Hermeneutics”. Concise Routledge Encyclopedia of Philosophy. London and New York: Routledge, 2000.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. Tehâfütü’t-tehâfüt. Haz. M. Abid el-Cabiri, Beyrut: Merkezü Dirasati’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2008.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. el-Keşf ‘an menâhici’l-edille fî ‘akâidi’l-mille. thk. M. Âbid el-Câbirî, Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 1998.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. Faslu’l-makâl fî mâ beyne’l-hikmeti ve’ş-şerî‘ati mine’l-ittisâl. thk., Muhammed Ammar, Kahire: Daru’l Mea’rif, 1983.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. el Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid I. Nşr. A. Ahmed, A. Mahmud, Lübnan: y.y., 1996.
• İbn Rüşd, Ebu’l Velid Muhammed. Tefsîru mâ ba’de’t-tabîa I. thk. Maurice Bouyges, Beyrut: Daru’l-Maşrık, 1991. İsfehânî, Ebu’l Kasım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yay., 1986.
• Karlığa, H. Bekir. Batıyı Aydınlatan İslam Düşünürü İbn Rüşd. İstanbul: Mahya Yay., 2014.
• Karlığa, H. Bekir. “İbn Rüşd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 20: 257-288. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Kaya, Mahmut. “Hitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 18: 156-158. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Kılıç, Recep. “Kur’an’da Ulûhiyet Anlayışı Üzerine”. Varlık, Bilgi, İnsan, ed. Yusuf Şevki Yavuz, İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Kuramer Yayını, 2017, 185-232.
• Koç, Turan. Din Dili. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1995.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 22: 109-114. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Malcolm, Norman. Wittgenstein: A Religious Point of View?. Ithaca-New York: Cornell Universty Press, 1993.
• Ocak, Hasan. “İbn Rüşd’ün Te’vil Anlayışında Metodoloji Sorunu”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi-Bilimsel Birikim 10/3 (2010), 171-198.
• Okumuş, Mesut. “İbn Rüşd’ün Tevil Anlayışı ve Aktüel Değeri Üzerine”. İslami İlimler Dergisi 4/1-2 (2009), 215-239.
• Ormiston. Gayle L. - Schrift Alan D. “Hermeneutiğe Giriş”, Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler. trc. Hüsamettin Arslan, İstanbul: Paradigma Yay., 2002.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1991.
• Taş, İsmail. “Ebu Süleyman es-Sicistani ve İbn Rüşd’ün Düşüncesinde Felsefe-Din Münasebeti”. Doğu-Batı İlişkisinin Entelektüel Boyutu İbn Rüşd’ü Yeniden Düşünmek: İbn Rüşd I, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay., 2009, 163-190.
• Tokat, Latif. Din Felsefesi Yazıları. Ankara: Elis Yay., 2015.
• Uludağ, Süleyman. “Giriş İbn Rüşd Hayatı-Eserleri-Görüşleri ve Felsefe-Din İlişkileri”. Felsefe-Din İlişkileri (Faslu’l-Makâl el-Keşf an Minhâci’l-Edille içinde), trc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yay., 2012, 11-45.
• Uludağ, Süleyman. “Nur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 33: 245-246. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Wittgenstein, Ludwig. Philosophical Investigation. Trans. G. E. M. Anscombe, Oxford-Cambridge: Blackwell, 1996.
• Yâsin, Ca‘fer Âl-i. el-Fârâbî fî ḥudûdihî ve rusûmih. Beyrut: y.y. 1985.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Te’vil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 41: 27-28. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Cedel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 7: 208-210. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Burhan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 6: 429-430. Ankara: TDV Yayınları, 1992.