Hüsâm Kâtî’nin Şerhu Îsâgûcî Eseri ile Molla Fenârî’nin Fevâid’ul-Fenâriyye Eserinin Tasavvurât Kısmının Karşılaştırılması

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 299 - 322, 30.06.2020

Adem Evmeş

Öz

İslam mantık tarihinde 13. yüzyıl ve sonrasında, eğitim merkezli, özlü mantık metinleri ortaya çıkmış ve bunların etrafında şerh ve haşiyelerle oluşan mantık geleneği, İslam dünyasının geneline hâkim olmuştur. Ders kitabı niteliğinde, büyük bir yaygınlık ve hüsnü kabul gören bu eserlerin en başında hiç kuşkusuz Esîrüddin Ebherî’nin (ö. 663/1265) Îsâgûcî ismiyle meşhur mantık risalesi gelmektedir. İslam dünyasında uzun süre hem mantık eğitimi hem de bizatihi mantık yapma yöntemi, ağırlıklı olarak söz konusu eserlerin şerh ve haşiyeleri üzerinden devam etmiştir. Bu bağlamda Îsâgûcî’nin en meşhur şerh zincirlerinden birini, bilinen ilk Îsâgûcî şarihi olan Hüsam Kâtî’nin (ö. 760/1359) şerhi oluştururken; ikincisini ise Molla Fenârî’nin (ö. 834/1431) şerhi oluşturmaktadır. Bu çalışmada Ebherî’nin meşhur eserine Kâtî ile Fenârî’nin yaptıkları şerhlerin tasavvurat kısmı incelenerek iki şarih arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konularak değerlendirilmeye tabi tutulmuştur. İlk olarak mantık ilminin tanımı ele alındı. Daha sonra iki şarihin kavramlar, beş tümel ve tanım konusundaki görüşleri ortaya konularak benzerliklerine ve farklılıklarına değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Kâtî, Fenârî, Şerh, Kavram, Tanım

Comparison of Ḥusām al-Qātī's Work of Commentary on Isagoge and Mullah al-Fanārī's Work of al-Fawaid al-Fanariyyah

Öz

In the history of Islamic logic, during the 13th century and after, education-centered, concise logic texts emerged, and the logic tradition, which was formed with commentary and annotation around them, dominated the Islamic world in general. The first of these works, which are widely regarded as a textbook, is undoubtedly the work of al-Abharī (d. 663/1265) the logic booklet, which is famous by the name of Isagoge. For a long time in the Islamic world, both logic education and the method of making self-logic continued mainly through commentary and annotation on the works in question. In this context, one of the most famous commentary chains of Isagoge, the first known Isagoge commentator, Ḥusām al-Qātī (d. 760/1359), and after him, Mullah al-Fanārī's (d. 834/1431) commentary comes. In this study, the commentarys of consept (tasawwur) made by al-Qātī and al-Fanārī on al-Abharī's famous work was examined and the similarities and differences between the two commentators were evaluated. First, the definition of logic science was discussed. Later, two commentator's views on concepts, five universals and definitions were revealed and their similarities and differences were addressed.

Anahtar Kelimeler

Logic, al-Qātī, al-Fanārī, Commentary, Concept, Definition

Kaynakça

• Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 246. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Bingöl, Abdülkuddûs. Gelenbevî’nin Mantık Anlayışı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta’rîfât. Trc. Ali Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları, 1997.
• el-Kâtî, Hüsâm. Şerhu Îsâgûcî. thk. Kasım b. Naim el-Hanefi. Beyrut: Dâru’l-Küttâbü’l-İlmiyye, 2015.
• el-Mağnîsî, Mahmud Hasan. Muğni’t-tullâb. Thk. İsam b. Mühezzeb es-Subui. Beyrut: Dar-ı Beyrut, 1430/2009.
• Hanoğlu, İsmail. Fahruddîn er-Râzî’nin Kitâbu’l-Mulahhas Fi’l-Mantık ve’l-Hikme Adlı Eserinin Tahkîki ve Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. İşaretler ve Tembihler. Trc. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sînâ, Ebu Ali. Mantığa Giriş. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kayacık, Ahmet. Ebheri’nin İsaguci’sinin İlk Şerhleri (XIV-IVI. YY). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 1996.
• Kayacık, Ahmet. “İslam Mantık Geleneğinde Fenârî’nin Yeri”. İslami İlimler Dergisi 5/2 (Aralık 2010): 109.
• Meybudî, Kâdî Mir. Şerhu’ş-Şemsiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İsmail Hakkı, nr. 1694.
• Molla Fenârî, el-Fevâʾidü’l-fenâriyye. Thk. Mustafa Şeyh Mustafa. 2. Bs. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2015.
• Muhammed b. Hıdır, Kul Ahmed. Hâşiyetü Kul Ahmed alâ Şerhi’l-Fenârî alâ İsâgûcî. Thk. Mustafa Şeyh Mustafa. 2. Bs. Beyrut: Mektebetü’l-Hâşimî, 2015.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 2011.
• Özpilavcı, Ferruh. “Dâvûd-i Karsî’nin Şerhu Îsâgûcî Adlı Eserinin Eleştirmeli Metin Neşri ve Değerlendirmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/3 (Aralık 2017): 2015-2016.
• Özpilavcı, Ferruh. Ebherî Îsâgûcî ve Şerhi. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Râzî, Fahreddin. Mantıku’l-mulahhas. Thk. Ehad Ferâmerz Karâmelîkî, Âdîne Asgarînijâd. Tahran: Dânişgâh-ı İmam Sâdık, 1381.
• Râzî, Kutbuddîn. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkiyye fî Şerhi’r-Risâleti’ş-Şemsiyye. Thk. Muhsin Bidarfer. Kum: Menşûrât-ı Bîdâr, 1426/2005 . Rescher, Nicholas. İslam Mantık Tarih. Trc. Ahmet Kayacık. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Türker, Ömer. “Tarif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 28. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.