Muhammed Hâdî Ma‘rifet’in Görüşleri Bağlamında Şiî/İmâmî Gelenekte Kur’an’ın Cem‘i Meselesine İki Farklı Yaklaşım

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 17, 73 - 98, 30.06.2020

Muhammet Yılmaz , Ersin Çelik

Öz

Şiî rivayet geleneğinde, Hz. Peygamber’in vefatının ardından Kur’an’ı ilk cem‘ edenin Hz. Ali olduğunda ittifak vardır. Ayrıca, onun cem‘ ettiği iddia edilen mushafın, nüzûl sırasını takip ettiği ve bütün mushaf tertiplerinden üstün olduğu vurgulanmaktadır. Ancak buna rağmen Şerîf el-Murtazâ (öl. 436/1044), Tabersî (öl. 548/1154) Ebü’l-Fütûh er-Râzî (öl. 554/1159) ve Hûî (öl. 1992) gibi İmâmiyye’nin önde gelen âlimleri, Kur’an’ı ilk cem‘ edenin (kitap haline getirenin) Hz. Peygamber olduğunu iddia etmektedir. Öte yandan, ülkemizde yapılan Şiî tefsir çalışmalarının bir kısmında ise İmâmiyye’nin büyük çoğunluğunun Kur’an’ın Hz. Peygamber döneminde cem‘ edildiğine inandığı ifade edilmiştir. Oysa İmâmiyye içerisinde cem‘in Hz. Peygamber tarafından yapıldığını söyleyenler bulunsa da çoğunluk onun vefatından sonra Hz. Ali tarafından yapıldığı görüşündedir. Bu çalışmada Kur’an’ın cem‘ine dair Şiî/İmâmî gelenekteki bu iki farklı yaklaşım, çağdaş Şiî âlimlerden Muhammed Hâdî Ma‘rifet’in (öl. 2006) görüşleri merkeze alınarak ele alınmaktadır. Ayrıca önde gelen Şiî âlimlerin, Kur’an’ın Hz. Peygamber tarafından cem‘ini savunmasının, nüzûl sırasına göre tertip edildiği iddia edilen Hz. Ali Mushafı’na önemli bir itirazı beraberinde getirdiğini görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an İlimleri, Şîa, Cem, Hâdî Ma'rifet

Kaynakça

• Altuntaş, Mehmet. “Kur’an’ın Mekke’de Yazılması ve Medine’de Çoğaltılması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2018): 257-289.
• Âlûsî, Şihâbüddîn es-Seyyid Mahmûd. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Belâgî, Muhammed Cevâd. Âlâ’ü’r-rahmân fî tefsîri’l-Kur’ân. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunnâsır. 9 cilt. Beyrut: Dâru Tavki‘n-Necât, 1422/2001.
• Ca‘feriyân, Rasûl. Ükzûbetü tahrîfi’l-Kur’ân beyne’ş-Şîa ve’s-Sünne. b.y.: Mabaatü Selmân el-Fârisî, 1413.
• Cennet, Mehmet Zülfi. Şerîf el-Murtazâ’nın Kur’ân Anlayışı ve Yorum Yöntemi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Derveze, Muhammed İzzet. el-Kur’ânü’l-mecîd. Beyrut: Menşûratü’l-Mektebeti’l-‘Asriyye, ts.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsiru’l-hadîs. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
• Ebû Zehre, Muhammed. En Büyük Mu‘cize Kur’an. çev. Muhammet Yılmaz. İstanbul: Okur Akademi, 2018.
• Efe, Seyfullah. Ömer Nesefî ve Ebü’l-Fütûh Râzî’nin Kur’ân Yorumlamaları (Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Feyz-i Kâşânî, Molla Muhsin. Tefsîru’s-sâfî. nşr. Şeyh Hüseyin el-‘A‘lemî. 5 cilt. Tahran: Menşûrât-ı Mektebetü’s-Sadr, 1379.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Huccetî, Muhammed Bâkır. “Ârâu’ş-Şîati havle ‘ulûmi’l-Kur’ân”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İstanbul (1993): 206.
• Hûî, Ebü’l-Kâsım b. Ali Ekber el-Mûsevî. el-Beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. İran: Dâru Envâri’l-hüdâ, 8. Basım, 1981.
• İbn Cüzey el-Kelbî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Ebî Dâvud, Süleymân b. Es‘as es-Sicistânî. Kitâbü’l-mesâhif. thk. Ebü’l-Usâme Selîm b. ‘Îd el-Hilâlî. Lübnan: Müessesetü Gırâs li’n-Neşr ve’t-Tevzi‘, 1. Basım, 1427/2006.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethü’l-bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî. thk. Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist, thk. İbrâhim Ramazân. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1417/1997.
• İslamoğlu, Mustafa. Kur’an’ı Anlama Yöntemi. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
• Karataş, Şaban. Şia’da ve Sünnî Kaynaklarda Kur’an Tarihi. İstanbul: Ekin Yayınları, 1996.
• Kummî, Ebü’l-Hasan Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. 3 cilt. Kum: Müessetü’l-İmâm el-Mehdî, 1435.
• Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb. el-Kâfî. 8 cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-Fecr, 1428/2007.
• Ma‘rifet, Muhammed Hâdî. et-Temhîd fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 10 cilt. Kum: Müessesetü’t-Temhîd, 3. Basım, 1432/2011.
• Meclisî, Muhammed Bâkır. Bihâru’l-envâri’l-câmia li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-ethâr. 110 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1403.
• Müfîd, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed en-Nu‘mân el-Hârisî el-‘Ukberî. el-Mesâilü’s-Sereviyye. Kum: el-Mü’temeru’l-‘Âlemî li’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.
• Nâsır Mekârim Şîrâzî, el-Emsel fî tefsiri kitâbillahi’l-münzel. 20 cilt. Kum: Medresetü İmâm Ali b. Ebî Tâlib, 1426.
• Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Öztürk, Mustafa. “Hz. Ali ve Hz. Fatıma’ya Nispet Edilen Mushafların Mahiyeti”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2006): 15-38.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. İ‘câzü’l-Kur’ân ve’l-belâgatü’n-nebeviyye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 8. Basım, 1425/2005.
• Râmyâr, Mahmûd. Târîh-i Kur’ân. Tahran: Müessese-i İntişârât-i Emîr Kebîr, 1369.
• Râzî, Ebü’l-Fütûh. Ravzu’l-cinân ve ravhu’l-cenân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed Mehdî en-Nâsıh-Muhammed Ca‘fer el-Yâhakkî Meşhed: Âsitân-ı Kuds-i Radavî, 1. Basım, 1407.
• Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kummî. el-İ‘tikâdât. Kum: el-Mü’temeru’l-‘Âlemî li’ş-Şeyh el-Müfîd, 1414.
• Saffâr, Muhammed b. Hasan. Besâiru’t-derecât fî fezâili âl-i Muhammed, thk. Muhsin b. Abbas Ali Kûçebâğî. Kum: Mektebetü Âyetullah el-Mar‘aşî, 1404.
• Sağîr, Muhammed Hüseyin Ali. Târîhu’l-Kur’ân. b.y.: y.y., ts.
• Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ‘ulûmil’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 2009.
• Süleym b. Kays. Kitâbu Süleym b. Kays. Kum: Menşûrâtü’l-Hâdî, 1405.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2010.
• Şen, Ziya. Şia’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
• Şerîf Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. ez-Zahîra fî ‘ilmi’l-kelâm. thk. Ahmed el-Hüseynî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1411.
• Şentürk, Mustafa. Kur’ân’ın Sünni ve Şiî Yorumu –İbn Atiyye ve Tabresî Örneği-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2010.
• Şerîatî, Muhammed Takî. Tefsîri novîn. 3 cilt. Tahran: Şirket-i Sihâm-i İntişâr, 1346.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Kur’ân fi’l-İslâm. çev. es-Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Tahran: Sâzmân-i Teblîğat-i İslâmî, ts.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 20 cilt. Kum: Menşûrâtü Cemâ‘ati’l-Müderrisîn fi’l-Havzati’l-‘İlmiyye, ts.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. eş-Şîatü fi’l-İslâm. Beyrut: Beytü’l-Kâtib li’t-Tıbâ’ati ve’n-Neşr, 1999.
• Tabersî, Ebû Mansûr Ahmed b. Ali b. Ebî Tâlib. el-İhticâc. Beyrut: y.y., 1989.
• Tabersî, Ebû Ali Fadl b. Hasan. Mecma‘u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-‘Ulûm li’t-Tahkîk ve’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1426/2005.
• Tirmizî Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’s-sahîh. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 cilt. Beyrut: İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Velâyetî, Kerim. “Resûl-i Ekrem Zamanında Kur’ân’ın Cem‘i ve Ayetlerin Tenâsübü”, İslâmî Araştırmalar, 18/3 (2005).
• Ya‘kûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kûb İshâk. Târîhu’l-Ya‘kûbî. 2 cilt. Beyrut: Şerîketü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 2010.
• Yılmaz, Musa Kâzım. “Şia’nın Kur’ân İlimleri ile İlgili Görüşleri”, Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu. İstanbul: İSAV Yayınları, 1983.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2006.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.