Meşrutiyet’ten Günümüze Yozgat Lisesi (Üslup, Mimari ve Tarihi Özellikleri ile)

Yıl 2022, Cilt: 21 Sayı: 21, 227 - 255, 30.06.2022

Rahşan Toptaş

https://doi.org/10.51553/bozifder.1080870

Bu makale için 30 Haziran 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bozifder/issue/78611/1321092

Öz

Çalışmamızın konusu Osmanlı İmparatorluğu’nda eğitim modernizasyonu neticesinde inşa edilen Yozgat Lisesi binasıdır. II. Mahmud (1808-1839) döneminden itibaren başlatılan eğitimde yenileşme hareketleri kapsamında, 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi yürürlüğe sokulur. Nizamname eğitim alanında uygulanacak değişimin teorik ayağını oluşturmaktadır. Modernizasyonun uygulama aşamasında yeni binalar inşa edilir. Binaların yapımı için sancak yönetimleri tarafından komisyonlar oluşturulur. Bu komisyonlar tarafından arsa alımı ve binanın planı ile ilgili keşif defterleri merkeze gönderilir. Keşif defterinde gereken harcamalar kalemler halinde belirtilir. Yozgat’ta bahsi geçen modernizasyon çalışmaları kapsamında Yozgat Lisesi binası için benzer prosedürler uygulanır. Binanın inşasına orta öğretimin bir kademesi olarak îdâdi adı altında 1895 yılında başlanır. Ancak inşaat maddi imkânsızlıklar nedeni ile II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) tamamlanamaz. İnşa sürecinin uzun sürmesi nedeni ile tek bir elden inşa edilemeyen binanın, II. Abdülhamid döneminde tasarlanan cephe ve plan anlayışından farklı bir şekilde inşa edildiği görülmektedir. Kullanımı açısından binanın ilk etapta 1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile ortaokul, 1933-1934 eğitim-öğretim yılından itibaren lise olarak hizmet verdiği bilinmektedir. Çalışmamızda binanın ilk tasarlandığı şeklinin ne olduğu, sonradan hangi değişikliklerle inşasının tamamlandığı, zaman içerisinde binada görülen eskime ve tadilatların ne olduğu, kendi çağdaşları ile mukayesesi, sanatsal ve üslup özellikleri üzerinde durulmaktadır. Yozgat Lisesi mimari açıdan bütün ayrıntıları ile ele alınarak bilim literatürüne konu edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yozgat Lisesi, Sanat Tarihi, Eğitim, Türk-İslam Sanatları, Mimari

Yozgat High School from First Constitutional Era to Today

Bu makale için 30 Haziran 2023 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bozifder/issue/78611/1321092

Öz

The subject of this study is the high school building constructed in Yozgat as a result of the modernization of education in Ottoman Empire. In the scope of the movement of renewal of education initiated by Sultan Mahmud II, 1869 Regulation of Public Education was issued. The regulation constitutes the theoretical side of the change in education system This staging starts to spread nationwide. New school buildings are constructed as the regulation applied, and construction commissions are established by the sanjak governments. These commissions send reconnaissance books to the center on bought lands and required expenses. In these books required expenses are given in detail. Similar procedures are applied for the construction of Yozgat High School. The construction started in 1895 under the name of îdâdi, a step in middle education. However, building could not be completed during the reign of Abdülhamid II (r.1876-1909) because of financial inadequacies. Because of the long construction process, the building could not be built with a single hand and it can be seen that the completed building has differences in facade and plan than it was planned in Abdülhamid era. It is known that this building was first used as a middle school after 1924 The Law of Unification in Education, then as a high school after 1933-34 years of education. This study focuses on the planned form of the building, how this form was changed during the construction, which repairs were made, how it can be compared to its contemporaries, and artistic and style characteristics. Architectural aspects of Yozgat High School are discussed in detail and incorporated into scientific literature.

Anahtar Kelimeler

Yozgat High School, History Of Art, Education, Turkish-İslamic Arts, Architectural

Kaynakça

• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Bab-ı Ali Evrak Odası [BEO].No. 633, Gömlek No. 20.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Tali Tedrisat Evrakı [MATTE], No. 633, Gömlek No. 20. Kayseri KVKK, Dosya No: 66.00.04.
• Aktüre, Sevgi. “Osmanlı Devleti’nde Taşra Kentlerindeki Değişimler”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 4/891-904. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Akyol, Esma Demirci. “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Sosyal Politika Uygulamaları”. Sosyal Politika Çalışmaları (Journal of Social Policies) 31 (2013), 33-47.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu-Batı Yayınları, 2. Basım, 1978.
• Ertuğrul, Alidost. “19. Yüzyılda Osmanlı’da Ortaya Çıkan Farklı Yapı Tipleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13 (2009), 293-312.
• Gençoğlu, Mustafa. “Sultan II. Abdülhamid’in Yurt Dışı Eğitim Politikası”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/2 (2014), 33-73.
• Güçtekin, Nuri. Eğitimli Neslin I. Dünya Savaşı’yla İmtihanı. İstanbul: İskenderiye Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Kodaman, Bayram. II. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1. Basım, 1980.
• Kurşun, Zekeriya. Küçük Mehmed Said Paşa (Siyasi Hayatı, İcraatı ve Fikirleri) 1838-1914. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Onur, Tülin. Mimar Vedat Tek Mimari Kişiliği ve Dönemin Mimarlık Sorunları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1988.
• Özkan, Süha. “Mimar Vedat Tek”. Mimarlık Dergisi 11/12 (1973), 45-51.
• Sakin, Orhan. Tarihten Günümüze Bozok Sancağı ve Yozgat. İstanbul: Ofis Yayın Matbaacılık, 1. Basım, 2012.
• Tekeli, İlhan-İlkin, Selim. Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1. Basım, 1993.
• Toptaş, Rahşan. II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) Îdâdi Mektepleri (Türkiye Örnekleri İle). Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Tekeli, İlhan. “Tanzimat’tan Cumhuriyete Kentsel Dönüşüm”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 4/878-890. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Mert, Talip. “Yozgat Îdâdisi/Yozgat Sultanisi”. I. Uluslararası Bozok Sempozyumu. ed. Kadir Özköse. 31-40.
• Yozgat: Yozgat: Bozok Üniversite Yayınları, 2016.
• Yazıcı, Nurcan. Osmanlı’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Yıldıran, Neşe. “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Mimarlığı”. Türkler Ansiklopedisi. 15/597-606. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı”. Erişim 21 Şubat 2022. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MECMEB/mmbd01ic03c007/mmbd01ic03c007ink104.pdf
• TBMM, Türkiye Büyük Millet Meclisi. “Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı”. Erişim 21 Şubat 2022. https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d01/c008/tbmm01008148.pdf