Attempt a Different Description of Istiʿāra Makniyya

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 22, 155 - 178, 31.12.2022

Sedat Sağdıç

https://doi.org/10.51553/bozifder.1141294

Öz

As is known, istiʿāra is a lexical metaphor. Istiʿāra makniyya, which is a type of istiʿāra, should also naturally contain metaphors. In almost all of the examples of istiʿāra makniyya in the literature books, mustaʽār lah/mushabbah is used in the real sense. In this type of istiʿāra, the use and mention of mustaʽār lah/mushabbah in the real sense pose a problem. It is understood that the confusion in the definition of istiʿāra affects the formation of this problem. In almost all studies, both classical and modern, it is seen that Sakkākī’s (d. 626/1229) definition of istiʿāra makniyya has been adopted and maintained as it is. Although some words in these literature boks do not contain metaphors, examples of istiʿāra makniyya are given. One of the reasons for this is that tashbīh maknī, which is a type of balīgh/eloquent tashbīh, is not examined under a separate tashbīh title. This article, aims to draw attention to a new definition of istiʿāra makniyya and to point out the problems in the existing definitions and examples. In this study, this problem will be evaluated by centered on the famous couplet of the poet Companion Abū Dhuʾayb al-Hudhalī (d. 28/648-49), which is included as an example of istiʿāra makniyya in almost all literature books.

Anahtar Kelimeler

Arab Language and Literature, Tashbīh Maknî, Methapor, Istiʿāra Makniyya, Sakkākī

FARKLI BİR İSTİARE-İ MEKNİYYE TANIMI DENEMESİ

Öz

Bilindiği gibi istiare bir lügavî mecazdır. Doğal olarak bir istiare türü olan istiare-i mekniyyenin de mecaz içermesi gerekmektedir. Belâgat kitaplarında istiare-i mekniyye ile ilgili getirilen örneklerin hemen hepsinde müstear leh/müşebbeh hakiki anlamda kullanılmaktadır. Bu istiare türünde müstear leh/müşebbehin hakiki anlamda kullanılması, dahası zikredilmesi problem teşkil etmektedir. Buradaki kapalılığa istiare tanımındaki karışıklığın da etki ettiği anlaşılmaktadır. Klasik olsun modern olsun hemen hemen bütün çalışmalarda Sekkâkî’nin (öl. 626/1229) istiare-i mekniyye tanımının benimsenip aynen sürdürüldüğü görülmektedir. Bu belâgat kitaplarında, bazı sözlerin mecaz ihtiva etmemesine rağmen istiare-i mekniyye başlığı altında örnek olarak getirilmesinin sebeplerinden birinin de beliğ teşbihin bir türü olan teşbih-i meknînin ayrı bir teşbih başlığı altında incelenmemesi olduğu söylenebilir. Bu makalede istiare-i mekniyyenin yeni bir tanımına dikkat çekilip mevcut tanım ve örneklerdeki problemlere işaret etmek hedeflenmektedir. Çalışmada bu sorun, neredeyse bütün belâgat kitaplarında istiare-i mekniyye örneği olarak yer alan şair sahâbî Ebû Ẕü’eyb el-Hüẕelî’nin (öl. 28/648-49) meşhur beyti merkeze alınarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Teşbih-i Meknî, İstiare-i Mekniyye, Mecaz, Arap Dili Belâgatı, Sekkâkî

Kaynakça

• Abacı, Harun. “Osmanlı Tefsir Geleneğinde İstiârenin Etki Alanı -Âlûsî Tefsiri Örneği”. Osmanlı’da İlm-i Tefsir. ed. M. Talha Boyalık, Harun Abacı. 393-419. İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• ‘Âişe Ḫân, Ṣena - Şâhide, Selmâ. “el-ʾİsti‘âre fî ʾÂyati’l-ʾÎmân ve’l-Küfr fî Sûreti’l-Baḳara”. Mecelletü’l-Ḳısmi’l-‘Arabî 25 (2018), 113-123.
• Ateş, Avnullah Enes. Türkçe Meallerin İstiâre Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• ‘Atîk, Abdülazîz. ‘İlmü’l-beyân. Beyrut: Dâru’n-Nahḍati’l-‘Arabiyye, 1405.
• Ayyıldız, Esat. “El-Hansâ’ bint ‘Amr: Eski Arap Şiirinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım”. Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 7/13 (2020), 201-224.
• Bâcûrî, İbrahim b. Muhammed b. Ahmed. Ḥâşiye ‘alâ’r-Risâleti’s-Semerḳandiyye. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
• Bolelli, Nusreddin. Belâgat (Kur’an Edebiyatı: Beyân-Meâni-Bedî‘). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
• Bulut, Ali. Belâgat: Beyân-Meânî-Bedî‘. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Butşâşe, Cemal. Nemâzic mine’l-ʾisti‘âre fî’l- Ḳur’ân ve tercümatüha bi’l-lüġati’l-İncilîziyye. Cezayir Üniversitesi, Edebiyat ve Dil Fakültesi Tercüme Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Cârim, Alî - Emîn, Mustafa. el-Belâġatü’l-vâḍıha: el-beyân ve’l-me‘ânî ve’l-bedî‘ li’l-medârisi’s-s̱âneviyye. İstanbul: Kahraman, 1984.
• Cürcânî, Muhammed. el-ʾİşârât ve’t-teşbîhât. thk. İbrahim Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1432.
• Cürcânî, Abdulḳâhir. Delâilü’l-i‘câz: Sözdizimi ve Anlambilim. çev. Osman Güman. İstanbul: Litera, 2008.
• Cürcânî, Abdulḳâhir. Delâʾilü’l-ʾi‘câz fî ʿilmi’l-me’ânî. thk. Seyyid Muhammed Reşit Rızâ. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1422.
• Cürcânî, Abdulḳâhir. Esrâru’l-belâġa. ed. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1. Basım, 1991.
• Durmuş, İsmail - Pala, İskender. “İstiare”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23/315-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Düsûḳî, Muhammed Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’t-Düsûḳî ‘ala muhtasarı’s-Sa‘d. thk. Halil İbrahim Halil. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, ts.
• Eliaçık, Muhittin. “Belâgat Kitaplarında İsti‘ârenin Tarif ve Tasnifi”. Asos Journal: The Journal of Academic Social Science 3/21 (2015), 21-30.
• Emîl Bedî‘ Ya‘kup - Mîşâl Âsî. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî’l-lüġâti ve’l-ʾedeb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1987.
• Emîn, Bekrî Şeyh. el-Belâġatü’l-‘Arabiyye fî s̱evbihâ’l-cedîd: ‘İlmu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1402.
• Er, Rahmi. “Ebû Züeyb el-Hüzelî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 10/272. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Eren, A. Cüneyt - Uzunoğlu, M. Vecih. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Eroğlu, Yakup. Arap Belâgatında Kinaye ve İstiare. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Fıtriyye Leylâ, Sitâ. el-ʾİsti‘âre fî sûreti’n-Nisâ (Dirâse vaṣfiyye taḥlîliyye). Ponorogo: Ponorogo Devlet İslâm Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Hâşimî, Seyyîd Ahmed. Cevâhiru’l-belâġa. thk. Süleyman Salih. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 4. Basım, 1434.
• Heddâre, Muhammed Mustafa. Fî’l-Belâġati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-‘Ulûmi’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1409.
• Ḳalkîle, Abdeh Abdulazîz. el-Belâġatü’l-Isṭılaḥiyye. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 3. Basım, 1412.
• Karakaya, Mehmet Murat. “Kur’ân-ı Kerim’de Edebî Sanatların Kullanımı: Teşbih, İstiâre, Kinaye ve Mecaz”. Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reisliği Yıllığı] 55/2 (2019), 229-257.
• Ḳazvînî, Hatîb. el-ʾÎżâḥ fî ‘ulûmi’l-belâġa: el-me‘ânî ve’l -beyân ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1424.
• Ḳazvînî, Hatîb. et-Telḫîṣ fî ‘ulûmi’l-belâġa. thk. Abdülhamîd Hendâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1430.
• Mecdî Vehbe - Kamil el-Mühendis. Mu‘cemu’l-muṣṭalahati’l-‘Arabiyye fî’l-lüġâti ve’l-ʾedeb. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 2. Basım, 1984.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. ‘Ulûmu’l-belâġa: el-Beyân ve’l-me‘ânî ve’l-bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1414.
• Meydânî, Abdurraḥmân Ḥasan Ḥabenneke. el-Belâġatü’l-‘Arabiyye ʾüsüsühâ ve ʿulûmuhâ ve fünûnühâ ve ṣuverun min taṭbîḳâtihâ bi-heykelin cedîdin min ṭarîfin ve telîdin. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 1434.
• Nâṣıf, Ḥıfnî vd. Durûsu’l-belâġa. thk. Ahmed Senûsî. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2012.
• Ölmez, Hüseyin. Arap Dilinde İstiare ve Kur’an Meallerindeki İstiareli Üsluplar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Râzî, Muhammed Fahrüddin Ziyâüddin Ömer. Nihâyetü’l-ʾîcâz fî dirâyeti’l-‘icâz. thk. Bekrî Şeyh Emin. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1. Basım, 1985.
• Sağdıç, Sedat. “Ebü’l-Kâsım b. Ebî Bekr el-Leysî es-Semerkandî (ö. 888/1483) Hayatı, Eserleri ve İstiâre Risâlesi”. Orta Asya’dan Anadolu’ya İslâmi İlimler: Şehirler-Âlimler-Eserler-Meseleler. ed. Murat Şimşek vd. 697-707. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Saraç, Yekta. Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kub Siracüddîn Yusuf b. Ebi Bekr. Miftâḥu’l-’ulûm. thk. Naim Zerzur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1407.
• Şen, Ahmet. “Arap Edebiyatında Salgın İzleri ve Nikola et-Türk’ün Salgına Dair Urcûzesi”. Istanbul Journal of Arabic Studies 4/2 (2021), 193-222.
• Şentürk, Nurullah. İstiare ve Belâgat İlmindeki Yeri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Şihâb, Henâ Mahmûd - Gânim Muhammed, ’Ammar. “Esrâru’l-ʾİsti‘âre fî ʾÂyati’l-Mülk fî’l- Ḳur’âni’l-Kerîm”. Mecelletü’t-Terbiye ve’l-‘İlm 15/4 (2008), 154-184.
• Tala, Murat. “Belâgatte Metafor Problemi: Bir Anlam, Yapı ve Mecaz Sorunu Olarak İstiâre-i Mekniyye”. Bilimname: Düşünce Platformu 38 (Ekim 2019), 663-688.
• Teftâzânî, Sa`düddin. Muḫtaṣaru’s-Saʿd: Şerhü telḫîsi kitâbi miftâḥi’l-ʿulûm. thk. Abdülhamid Hendavî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1431.
• Tîbî, Şerefüddin el-Huseyn b. Abdillah. Fütûḥu’l-ġayb fî’l-keşf ’an ḳınâi’r-reyb. 17 Cilt. Ebû Ẓabî: Câizetü Dübey ed-Devliyye li’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, 1. Basım, 1434.
• Zemaḫşerî, Ebûl’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ’an ḥaḳâiḳi ġavâmiḍi’t-Tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdüsselam Şâhîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1995.
• ʾİkaryûm, Muhammed. el-ʾİsti‘âretü’t-tasrîhiyye ve’l-ʾİsti‘âretü’l-mekniyye fî’l-cüz’î’s̱-selâs̱în (Dirâse taḥlîliyye belâġiyye). Makassar: Alâeddin Devlet İslâm Üniversitesi Eğitim ve Öğretim İşleri Fakültesi Arap Dili Öğretimi Bölümü, Lisans Tezi, 2018.
• ʾİsferâyînî, ‘Isâmüddîn İbrahim b. Ömer. Şerḥü’l-‘Isâm ‘alâ metni’s- Semerḳandiyye fî ‘ilmi’l-beyân. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• ʿAbbâs, Fażl Ḥasan. el-Belâġa fünûnuhâ ve efnânuhâ: ‘İlmü’l-beyân ve’l-bedî‘. b.y.: Dâru’l-Furkân li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 10. Basım, 2005.