An Album in the Library of Bezm-i Ālem Vālide Sultan: Taṣwīr al-ʻUrafā

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 22, 127 - 154, 31.12.2022

Salime Bera Kemikli

https://doi.org/10.51553/bozifder.1189361

Öz

Sultans are known for their charity work, and they are role models for society. Bezm-i Âlem Vâlide Sultan is also known for her architectural heritage and charitable works. We should especially mention her library, which she established for the benefit of the public. the library she founded shows that she values education. The library was formed later, and the library's quantity was enriched with donations. It is possible to obtain information about this library from the Bezm-i Âlem Sultan's waqfeya. Bezm-i Âlem Vâlide Sultan’s collection is currently in the Istanbul Beyazıt Manuscripts Library. Due to examples of ornamentation, some of the books in this collection are valuable in terms of book art. An album, named as Taṣwīr al-ʻUrafā is interesting because of the contents in the collection. This study introduces the album Taṣwīr al-ʻUrafā to the world of science and art. In this article, identities of the people, the clothes they wear, the way they sit in the Album, and the style of the depictions are explained. The ones appearing in these portraits in this work are only those who stand out with their Sufi identities. The names of these portraits are written in the album. On this occasion, we understand that some of the names included in the description are from the early Sufis. It is one of the points that make the album important that the identities of the people depicted and the fact that all these people are dervishes.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Islamic Arts, Bezm-i Alem Sultana, The Library, Collection, The Costume Albume, Dervish Portraits

BEZM-İ ÂLEM VÂLİDE SULTAN’IN KÜTÜPHANESİNDE YER ALAN BİR ALBÜM: TASVÎR-İ UREFÂ

Öz

Hanım sultanlar, yaptıkları hayır işleriyle temayüz eden ve topluma yön veren rol modelleridir. Bezm-i Âlem Vâlide Sultan da geride bıraktığı mimari mirası ve yaptığı hayır işleri ile tanınan bir zattır. Onun halkın istifadesine sunmak üzere tesis ettiği kütüphanesini bilhassa anmak gerekmektedir. Zira onun kurduğu kütüphane ilme değer verdiğini gösteren güzîde bir örnektir. Vakıf kütüphanesinin teşekkülü daha sonra oluşmuş ve gelen bağışlarla kemiyeti zenginleşmiştir. Bu vakıf kütüphanesine ilişkin malumatları Sultan’ın vakfiyesinden elde etmek mümkündür. Bezm-i Âlem Vâlide Sultan’ın koleksiyonu şu an İstanbul Beyazıt Yazma Eserler Kütüphanesindedir. Bu koleksiyonda yer alan bazı kitaplar içerdikleri tezyinat örnekleri sebebiyle kitap sanatları anlamında kıymetlidir. Koleksiyonda yer alan eserler arasında Tasvîr-i Urefâ adlı albüm muhtevasından dolayı ilgi çekicidir. Bu çalışmada Tasvîr-i Urefâ ilim ve sanat dünyasına tanıtılmıştır. Bu bapta albümde yer alan kişilerin kimlikleri, giydikleri kıyafetler, oturuş şekilleri ve üslûbu üzerinde durulmuştur. Bu eserde portrelerde görünen kişiler yalnızca mutasavvıf kimlikleri ile ön plana çıkan kimselerdir. Nitekim bu zatların isimleri albüm içinde belirtilmiştir. Bu vesileyle tasvirde yer verilen isimlerin bir kısmının ilk dönem sûfîlerinden olduğunu anlıyoruz. Tasviri yapılan kişilerin kimliklerinin belirtilmesi ve bu kişilerin hepsinin derviş olması albümü önemli kılan noktalardan birisidir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Sanatları Tarihi, Bezm-i Âlem Valide Sultan, Kütüphane, Koleksiyon, Kıyafet Albümü, Derviş Tasvirleri

Kaynakça

• BOA, Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi [MF.MKT]. 859-18. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Mabeyn-i Hümayun Evrakı İradeleri [MB. İ]. No. 11, Gömlek No. 104. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşiv Defterleri [TS.MA.d]. No. 8136. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Evrakı [TS.MA.e]. No. 554, Gömlek No. 22. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Bezm-i Âlem Sultan Vakfiyesi Bezm-i Âlem Sultan Defter. No. 634.
• Diğer Kaynaklar
• Abasi, H. vd. “Nour Ali Shah Isfahani in Sufi and noe-Sufi Sources”. Journal of Islamic Denomination 7/13 (September 2020), 329-354.
• Akyol, Ali Akın - Houresh, Negin Derakshan. “İran’da Kâğıt Üzerinde Resmin Tarihçesi”. Sanat ve Tasarım Dergisi 25 (Haziran 2020), 131- 151.
• Alderson, A. D. Osmanlı Hanedanının Yapısı. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Algar, Hamid. “Alâeddîn Veled”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/319-320. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• And, Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 7. Basım, 2020.
• And, Metin. Osmanlı Tasvir Sanatları 2: Çarşı Ressamları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Aslanapa, Oktay. Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2004.
• Ataseven, Asaf. “Gureba Hastanesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/202-204. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Atasoy, Nurhan. “Kıyafetnamelerin Doğuşu ve Fenerci Mehmed Kıyafetnamesi”. Osmanlı Kıyafetleri Fenerci Mehmed Albümü. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı, 1986.
• Atasoy, Nurhan. Derviş Çeyizi Türkiye’de Tarikat Giyim-Kuşam Tarihi. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı, 2000.
• Ayvansarâyî Hüseyin Efendi vd. Hadikatü’l-Cevâmi. nşr. Ahmed Nezih Gültekin. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Bağcı, Serpil vd. Osmanlı Resim Sanatı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Birgivî, Takıyyüddîn Mehmed b. Pir Ali b. İskender. İlmihâl-i Vasiyyetnâme. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, B2964.
• Birgivî, Takıyyüddîn Mehmed b. Pir Ali b. İskender. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-sîretü’l-Ahmediyye. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B1503.
• Celalî, Behnam Cağferî. Kaçar Resim Sanatı. Tahran: Kaviş Kalem, 1330.
• Ceyhan, Semih. “Şems-i Tebrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/511-516. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çetin, Ökkeş Hakan. “Paris Bibliotheque Nationale Od. 7-4 Nolu Albüm Resimlerindeki Derviş Giyim-Kuşamları”. Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim. ed. A. Ceren Erel vd. 171-184. Ankara: y.y., 2011.
• Değirmenci, Tülün. “Farklı İnançlar, Farklı Kıyâfetler: Osmanlı Resim Sanatında Gezici Dervişler (16. 17. yüzyıllar)”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 1 (2006), 79-98.
• Duman, Hasan. Beyazıt Devlet Kütüphanesi 100 Yaşında. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi, 1984.
• Feridüddîn Attâr. Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Erdem Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Feridüddîn Attâr. Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Mavi Yay., 2002.
• Feridüddîn Attâr. Tezkiretü’l-Evliyâ. çev. Mehmed Zahid Kotku. İstanbul: Server Yayınları, 2018.
• Gürer, Dilaver. “Şiblî, Ebu Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/125-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Hâfız-ı Şîrâzî. Hâfız Divânı. çev. Hicabi Kırlangıç. İstanbul: Hece Yayınları, 2014. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı. 3 Cilt. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, 2006.
• Kadı Iyâz, Ebu’l-Fazl Iyâz b. Mûsâ b. Iyâz el-Yahsubî es-Sebtî. eş-Şifâ’ bi-ta‘rîfî hukûki’l-Mustafâ. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B2964.
• Koçer, Hasan Ali. Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: MEB, 1970.
• Koçu, Reşat Ekrem. “Bezm-i Âlem Valide Sultan”. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Hüsnütabiat Matbaa, 1961.
• Mahir, Banu. Osmanlı Minyatür Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2017.
• Meram, Kemal. Padişah Anaları. İstanbul: Öz Yayınları, 1977.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî. çev. Derya Örs, Hicabi Kırlangıç. Konya: Erman Ofset, 2012.
• Öngören, Reşat. “Marûf-i Kerhi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/67-68. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Panjehbashi, Elahe. “Reconfiguration of Dialogue in Ismail Jalayer’s Works During the Qajar Period with Aras Mikhail Bakhtian”. Rahpooye Honar/Visual Arts 3/2 (2020), 67-78. doi: http://dx.doi.org/10.29252/rahpooyesoore.7.3.67 .
• Sahafiasl, Parisa. “Kaçar Döneminin Baş Ressam ve Baş Müzehhipleri”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 21/52 (2021), 309- 354.
• Sakaoğlu, Necdet. Bu Mülkün Kadın Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2008.
• Slade, Tuğamiral Sir Adolphus. Müşavir Paşa’nın Kırım Harbi Anıları. çev. Candan Badem. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2012.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 Cilt. nşr. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şehsuvaroğlu, Haluk. “Bezm-i Âlem Valide Sultan”. Resimli Tarih Mecmuası 4/39 (Mart 1953) 2098-2101.
• Şentürk, Hüdai. “Bezm-i Âlem Valide Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/108-113. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Şeyh Saʿdî-i Şîrâzî. Bostan ve Gülistan. çev. Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Haşmet Matb., 1978.
• Şeyhî. Riyâzu'l-Gufrân. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B343.
• Tasvîr-i Urefâ. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B5017.
• Terzi, Arzu. Bezm-i Âlem Valide Sultan. İstanbul: İstanbul Vakıf Üniversitesi, 2018.
• Terzi, Arzu. Bezm-i Âlem Valide Sultan. İstanbul: Timaş, 2018.
• Tosun, Necdet. “Veysel Karanî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/74-75. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Turan, Fikret. “Manchester Osmanlı Minyatürleri Albümü’nde Sufiler”. 8. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildiriler 2. 1046-1059. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2015.
• Uludağ, Süleyman. “Ahmed el-Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/70. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Uludağ, Süleyman. “Bâyezid-i Bistâmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/238-241. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yahya Efendi. Mecmû’âtü’z-zarâi’f sandûkatü’l-ma’ârif. nşr. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Hassa Mimarlık, 2014.
• Yazıcı, Tahsin. “Baba Tâhir-i Uryan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yazıcı, Tahsin. “Hâfız-ı Şîrâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/103-106. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Zîver Paşa. Divan ve Münşe’at. nşr. Mehmet Arslan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Uludağ, Süleyman. “Bâyezid-i Bistâmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi . 5/238-241.İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yahya Efendi. Mecmû’âtü’z-Zarâi’f Sandûkatü’l-Ma’ârif. haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Hassa Mimarlık: 2014.
• Yazıcı, Tahsin. “Baba Tâhir-i Uryan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/370-371. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yazıcı, Tahsin. “Hâfız-ı Şirâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/103-106. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.