Dijital Dünyada Çocuk Eğitimi: Ebeveynlerin Dinî Rehberlik Rolü

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 27, 143 - 176, 30.06.2025

Hamza Aktaş

https://doi.org/10.51553/bozifder.1635047

Öz

Dijital çağ, çocukların teknolojiyle olan etkileşimini artırarak eğitim, sosyal yaşam ve değerler sisteminde köklü dönüşümlere yol açmıştır. Günümüzde çocuklar, internet aracılığıyla bilgiye hızlı erişim sağlayabilmekte, çeşitli dijital platformlardan içerik tüketebilmekte ve sanal dünyada sosyalleşebilmektedir. Ancak bu süreç, dikkat dağınıklığı, uyku düzensizliği, fiziksel aktivite eksikliği, sosyal izolasyon, dijital bağımlılık, siber zorbalık ve mahremiyet ihlalleri gibi pek çok riski de beraberinde getirmektedir. Bu noktada ebeveynlerin çocuklarına rehberlik etme sorumluluğu giderek daha kritik hale gelmekte, sadece teknik beceriler kazandırmak değil, aynı zamanda etik ve ahlaki değerler çerçevesinde bilinçli bir dijital farkındalık oluşturmak gerekmektedir. Dinî rehberlik, çocukların sanal dünyada doğru-yanlış ayrımı yapabilmelerine, etik değerleri içselleştirmelerine ve teknoloji kullanımında dengeyi sağlamalarına yardımcı olurken, bilinçli medya okuryazarlığı kazandırılması da onların dijital dünyayla sağlıklı ilişki kurmalarını desteklemektedir. Bu bağlamda çalışma, ebeveynlerin çocuklarının teknoloji kullanım süreçlerini yönetirken dinî rehberlik rollerini nasıl üstlenebileceklerini ele almakta, bu süreçte karşılaşılan temel zorlukları ve olası çözüm önerilerini ortaya koymaktadır. Araştırma, nitel yöntem kullanılarak gerçekleştirilmiş ve literatür taraması ile içerik analizi tekniklerinden yararlanılmıştır. Din eğitimi, medya okuryazarlığı, ebeveynlik ve çocuk gelişimi alanlarında yapılan önceki çalışmalar incelenerek dinî rehberliğin çocukların teknolojiyle ilişkisine etkileri sistematik olarak değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, daha önce yayımlanmış kitaplar, makaleler, raporlar ve istatistikler doküman analizi yöntemiyle ele alınmış, elde edilen veriler tematik analiz yoluyla kategorize edilmiştir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, ebeveynlerin karşılaştıkları temel zorluklar tespit edilmiş ve çözüm önerileri sunulmuştur. Araştırma bulguları, dinî rehberliğin ebeveynlerin çocuklarının teknoloji kullanımını yönetme sürecinde üç temel işleve sahip olduğunu ortaya koymaktadır. İlk olarak, ahlaki ve etik değerlerin teknoloji kullanımıyla ilişkilendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Dijital dünyada çocukların karşılaşabileceği olumsuz içeriklere karşı bilinçlendirilmesi, doğru ve yanlış ayrımını yapabilmeleri açısından önem arz etmektedir. İkinci olarak, ebeveynlerin çocuklarını dijital ortamda bilinçlendirme ve yönlendirme süreçleri ele alınmıştır. Çocukların medya okuryazarlığı becerilerini geliştirmeleri, teknolojiyi amaçlı ve bilinçli bir şekilde kullanabilmeleri için dinî ve pedagojik rehberlikle desteklenmelidir. Üçüncü olarak, teknoloji kullanımında denge ve ölçülülüğün sağlanması üzerinde durulmuştur. Aşırı teknoloji kullanımı, çocukların psikososyal gelişiminde olumsuz etkilere yol açabileceğinden, ebeveynlerin dengeleyici bir rol üstlenmesi gerekmektedir. Ayrıca, ebeveynlerin çocuklarına model olmalarının, onların teknolojiyle sağlıklı ilişki kurmalarında belirleyici bir unsur olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Dijital çağın getirdiği fırsatlar ve riskler göz önüne alındığında, ebeveynlerin bilinçli bir teknoloji kullanım politikası geliştirmeleri, çocukların hem bireysel gelişimlerini hem de dinî ve etik değerlerini korumaları açısından büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, çalışma, din eğitimi ve medya okuryazarlığı disiplinlerinin kesişim noktasında konumlanmakta ve ebeveynlere çocuklarının dijital dünyayla sağlıklı ilişki kurmalarını destekleyecek yöntemler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi , Dijital Çağda Çocuk Eğitimi , Çocukların Teknoloji Kullanımı , Ebeveynlerin Dini Rehberliği , Teknoloji Kullanımında Ahlaki Eğitim.

Etik Beyan

Bu makale, “Ailede Çocuk” XIII. Uluslararası Din Görevlileri Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Dijital Çağda Ebeveyn Sorumlulukları Bağlamında Dini Rehberlik: Çocukların Teknoloji Kullanımını Yönetmek” adlı tebliğin başlığı ve içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.

Education of Children in the Digital World: The Role of Parental Religious Guidance

Öz

The digital age has significantly increased children’s interaction with technology, leading to profound transformations in education, social life, and value systems. Today, children can quickly access information via the internet, consume content from various digital platforms, and socialize in the virtual world. However, this process also brings several risks, including attention deficit, sleep disorders, lack of physical activity, social isolation, digital addiction, cyberbullying, and privacy violations. At this point, parents’ responsibility to guide their children has become increasingly critical, requiring not only the acquisition of technical skills but also the development of digital awareness within an ethical and moral framework. Religious guidance helps children differentiate between right and wrong in the digital world, internalize ethical values, and maintain balance in their technology use, while conscious media literacy further supports their ability to establish a healthy relationship with the digital environment. In this regard the study examines how parents can undertake the role of religious guidance while managing their children’s technology use. The research was conducted using qualitative methods, including literature review and content analysis. Previous studies in religious education, media literacy, parenting, and child development were systematically analyzed to evaluate the effects of religious guidance on children‘s relationship with technology. The study utilized secondary data sources such as published books, articles, reports, and statistical data, which were examined through document analysis and categorized using thematic analysis. Based on the findings, the main challenges faced by parents were identified, and possible solutions were proposed. The research findings indicate that religious guidance plays three fundamental roles in helping parents manage their children‘s technology use. First, it emphasizes the integration of moral and ethical values with technology usage. Raising awareness about harmful digital content and teaching children to distinguish between right and wrong are essential aspects of this process. Second, the study discusses how parents can sensitize and guide their children in the digital environment. Developing children’s media literacy skills and ensuring that they use technology purposefully and consciously should be supported through religious and pedagogical guidance. Third, the study highlights the importance of achieving balance and moderation in technology use. Excessive technology consumption can negatively impact children’s psychosocial development, making it crucial for parents to play a balancing role. Additionally, the study concludes that parents serving as role models significantly influence their children’s ability to establish a healthy relationship with technology. Given the opportunities and risks of the digital age, it is essential for parents to develop a conscious technology use policy to support their children’s individual development while preserving their religious and ethical values. In this context, the study is positioned at the intersection of religious education and media literacy, offering parents practical methods to help their children build a healthy relationship with the digital world.

Anahtar Kelimeler

Religious Education , Children’s Education in the Digital Age , Children’s Technology Use , Parental Religious Guidance , Moral Education in Technology Use

Kaynakça

• Akca, Emel Baştürk vd. “Okulda Siber Zorbalığın Nedenleri, Türleri ve Medya Okuryazarlığı Eğitiminin Önleyici Çalışmalardaki Yeri”. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi 2/2 (2014), 17-30.
• Akman, Alkım Öden vd. “Çocukların Sosyal Medyadaki Dijital Ayak İzleri: Mahremiyet İhlalinde Hassas Noktalar”. Turkish Journal of Pediatric Disease 15/6 (2021), 553-555. https://doi.org/10.12956/tchd.949279
• Aktan, Ercan. “Sosyal Medya ve Sosyal Kaygı: Sosyal Medya Kullanıcıları Üzerine Bir Araştırma”. Selçuk İletişim 11/2 (2018), 35-53. https://doi.org/10.18094/josc.397272
• Alpaydın, Yusuf vd. Çocukların Dinî Gelişiminde Ebeveynlerin Rolü: Beklentiler ve Zorlanma Alanları. İstanbul: İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği, 2015.
• Altınöz, Murat vd. “Siber Güvenlik Ve Bilinçli Sosyal Medya Kullanımı Dersi Pilot Uygulamasına İlişkin Öğretmen Görüşleri”. Journal of Continuous Vocational Education and Training 2/1 (2019), 1-15.
• Anlı, Gazanfer. “İnternet Bağımlılığı: Sosyal ve Duygusal Yalnızlık”. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD) 3/2 (2018), 389-397. https://doi.org/10.21733/ibad.414862
• Ardıç, Tutku - Selvi, Özgür. “Teknoloji Bağımlılığı ve Aile İçi İletişim İlişkisi Üzerine Teorik ve Uygulamalı Bir Çalışma”. Middle Black Sea Journal of Communication Studies 7/2 (2022), 241-254. https://doi.org/10.56202/mbsjcs.1194419
• Arıcan, Sümeyra - Arıcı, Handan. “Sosyal Medyanın Gençlerin Din Algısına Etkileri”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (2021), 1062-1106. https://doi.org/10.17859/pauifd.1020477
• Arslan, Kübra. “Teknolojik Dönüşümler ve Yeni Çağ Dinsellikleri”. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi 12 (30 Nisan 2024), 71-100. https://doi.org/10.54557/karataysad.1448758
• Aşçı, Sinan. “Çevrimiçi Topluluk İlkelerinin Tipolojisi: Zorbalık ve Taciz ile İlgili Maddeler Üzerine Bir Değerlendirme”. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi 11 (2023), 327-350. https://doi.org/10.56676/kiad.1352630
• Aybey, Salih. “Ailenin Dini Değerleri Aktarmadaki Rolü ve Bu Süreçte Dikkat Edilmesi Gereken İlkeler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/2 (2018), 544-560. https://doi.org/10.15869/itobiad.398540
• Bal, Fatih - Okkay, İpek. “Dijital Oyunların Çocuklarda Uyku Bozuklukları İle İlişkisinin İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2 (2021), 132-153.
• Bilge, Remzi. “Sosyal Medyada Nefret Söyleminin İnşası ve Nefret Suçlarına İlişkin Yasal Düzenlemeler”. Yeni Medya 1 (2016), 1-14.
• Bostancı, Seyhan - Çakır, Recep. “Erken Çocukluk Çağında Çocuğu Olan Ebeveynlerin, Çocuklarına Medya Kullandırmadaki Aracılıkları ve Dijital Ebeveynlik Farkındalıklarının İncelenmesi”. Turkish Journal of Primary Education 7/2 (2022), 86-116. https://doi.org/10.52797/tujped.1192163
• Çalapkulu, Çiğdem - Alp, Fatma. “Dijital Ebeveynler ile Çocukların Sosyal Medya Kullanımı Üzerindeki Mahremiyet İlişkisi”. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8/2 (2020), 132-144.
• Çimen, Meltem. “Sosyal Medyanın Çocuklarda Kimlik Oluşumuna Etkisi”. Dibace. Erişim 28 Eylül 2024. https://www.dibace.net/fikir-yorum/sosyal-medyanin-cocuklarda-kimlik-olusumuna-etkisi/
• Demirtaş, Mehmet. “İslam Düşüncesinde ‘Ölçülü ve Dengeli Olmak’ Bir Değer Olarak Nasıl Ele Alınmıştır?”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2017), 191-202.
• Dursun Çirci, Cansu. “Teknolojinin Aileye Etkisi: Değişen Ailenin Dijital Ebeveyn ve Çocukları”. Turkish Studies-Social Sciences 15/4 (2020), 2245-2265. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.43395
• Ferah, Nimet. “Dijital Ebeveynlikte Dini Tutumlar Üzerine Nitel Bir Araştırma”. Eskiyeni 49 (2023), 393-416. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1275504
• Gezgin, Deniz Mertkan. Çocuklarda Problemli Teknoloji Kullanımı, Olumsuz Etkileri ve Çözüm Önerileri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları, 2023.
• Güney, Zafer. “Çocukların Sosyal Medya Kullanımı Üzerine Bir Araştırma”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (2020), 188-199. https://doi.org/10.36362/gumus.665536
• Haberli, Mehmet. “Dijital Çağda Aile: Ebeveynleriyle İlişkisi Çerçevesinde Gençlik ve Din”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/3 (2023), 374-389. https://doi.org/10.32711/tiad.1245065
• Haberli, Mehmet. “Dijital Çağda Din ve Dindarlığın Dönüşümü”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi 2/2 (2019), 307-315.
• Hacıkeleşoğlu, Hızır. “Ergenlerde Sosyal Medya Bağımlılığı, Dindarlık ve Ahlaki Kayıtsızlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/2 (30 Eylül 2021), 877-907. https://doi.org/10.33415/daad.954334
• Hocaoğlu, Neslihan. Dijital Dünyada Değişen Din Anlayışı. İstanbul: İstanbul Sebahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Hoover, Stewart M. “Dijital Çağda Çocuk Medyası (ve Din): Zorluklar ve Koşullar”. Çocuk ve Medeniyet 6/12 (2021), 197-206.
• İltuş, Cüveyriye. “Din Eğitiminde Dijital Mecraların Kullanımı”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 8/3 (2021), 523-532.
• Kandemir, Sibel - Toprak, Hicret K. “Gençlerin Dini Referans Dünyası ve Dijital Medya”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64/2 (2023), 557-590. https://doi.org/10.33227/auifd.1320301
• Kanter, Ayşe. “Dijital Bağımlılığın Okul Öncesi Dönemdeki Çocuklarda Problem Davranışlarına Etkisi”. Researcher 8/2 (2020), 207-221.
• Karateke, Başak. “Bir Teknoloji Bağımlısı Yetiştirmek: Yeni Doğandan Ergenliğe Ebeveynliğe Yardımcı Bir Duygu Düzenleme Aracı Olarak Sanal Ortamlar”. Bağımlılık Dergisi 21/4 (2020), 338-347.
• Kaya, Gamze İnan. “Dijital Çağda Çocuk Yetiştirme ve Eğitim: Değişen Roller”. İnsan ve İnsan 8/27 (2021), 83-100. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.819184
• Kılınçer, Hatice. “Dijital Oyunların Çocukların Dinî-Ahlaki Gelişimine Olumsuz Etkileri Üzerine Nitel Bir Araştırma: Judgement Day: Tanrı’nın Meleği Örneği”. Tetkik 4 (2023), 279-309. https://doi.org/10.55709/tetkik.4.1340720
• Martı, Huriye. “Dinî ve Ahlâkî Boyutlarıyla Teknoloji Bağımlılığı”. Diyanet İlmi Dergi 54/3 (2018), 107-120. https://doi.org/10.61304/did.467701
• Mustafaoğlu, Rüstem vd. “Dijital Teknoloji Kullanımının Çocukların Gelişimi ve Sağlığı Üzerine Olumsuz Etkileri”. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 5/2 (2018), 1-21. https://doi.org/10.15805/addicta.2018.5.2.0051
• Okay, Ahmet Serkan - Gezmen, Başak. “Dijital Ebeveynlik Farkındalığı Oluşturmada Dijital Bağımlılık Konulu Kamu Spotlarının Önemi”. Etkileşim 14 (2024), 128-161. https://doi.org/10.32739/etkilesim.2024.7.14.263
• Olgundeniz, Seda Sünbül - Aydoğan, Ümit. “Dijital Yayın Platformlarında Ebeveyn Denetimi ve Çocuk Erişimine Yönelik Bir Araştırma: Netflix, Amazon Prime Video ve Disney+ Örnekleri”. TRT Akademi 8/19 (2023), 786-813. https://doi.org/10.37679/trta.1328932
• Orhan, Rüstem. “Çocuk Gelişiminde Fiziksel Aktivite ve Sporun Önemi”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/1 (2019), 157-176.
• Parıltı, Ferhat - Aydın, Hatice. “Çocukların Dijital Ayak İzi Ölçümü ve Kültürel Miras Oyunlarının Önleyici Bir Araç Olarak Kullanımı”. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi 9/4 (2024), 417-431.
• Pera Samsun Özel Eğitim Kurumları. “Teknoloji Bağımlılığı”. Erişim 28 Eylül 2024. https://www.perasamsun.com/haber-detay/teknoloji-bagimliligi/46
• Sağlam, Talat. “Çocuklarda Teknoloji Kullanımı ve Dijital Ebeveynlik”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 14/1 (2024), 123-129. https://doi.org/10.20493/birtop.1496639
• Sarıkaya, Mustafa - Seferoğlu, Süleyman Sadi. “Çocukların çevrim-içi ortamlarda karşılaştıkları riskler ve güvenli internet kullanımı”. Eğitim Teknolojileri Okumaları. ed. Bülent Akkoyunlu vd. 191-210. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2018.
• Sayan, Hamiyet. “Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımı”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum 5/13 (2016), 67-83.
• Söğütlüler, Türker - Başer, Emrah. “Dijital Çağda Ebeveyn Olmak: Çocuk İzleyiciler ve Ekrandaki Şiddet Üzerine Bir Araştırma”. TRT Akademi 8/19 (2023), 814-845. https://doi.org/10.37679/trta.1328304
• Şener, Sami. “Sosyal Medyanın Gençlerin Düşünce ve Değerlerine Etkisi”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 5/3 (2021), 529-553. https://doi.org/10.52115/apjir.979579
• Şutanrıkulu, Gülreyhan. “Dijital Çağda Medya, Din ve Dindarlık: Derleme”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2024), 979-1017. https://doi.org/10.46353/k7auifd.1518606
• Türkmen, Abdullah. “Sosyal Medyanın Ergenlerin Psikososyal Kişilik Gelişimine ve Benlik Saygısına Etkileri: YouTube Örneği”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/2 (2023), 421-435. https://doi.org/10.34086/rteusbe.1332367
• Ulug, Naime vd. “Covid-19 Pandemisi Sürecinde Uygulanan Uzaktan Eğitimin Lise Öğrencilerinin Kas İskelet Sistemi Problemleri, Uyku, Ekran Süresi ve Fiziksel Aktivite Düzeyine Etkisi”. Journal of Health Sciences and Management 3/1 (2023), 7-15.
• Varış, Mehmet - Avşar, Bahadır. “Sosyal Medyada Nefret Söylemi”. TRT Akademi 7/14 (2022), 348-359. https://doi.org/10.37679/trta.1064003
• Yabaş Kızıloğlu, Özge. “Çocuklarda Ekran Süresi Uzadıkça Göz Problemleri Artıyor!”. Yeditepe Üniversitesi Hastaneleri. Erişim 06 Şubat 2025. https://yeditepehastaneleri.com/saglik-rehberi/goz-sagligi/cocuklarda-ekran-suresi-uzadikca-goz-problemleri-artiyor
• Yengin, Deniz. “Teknoloji Bağımlılığı Olarak Dijital Bağımlılık”. Turkish Online Journal of Design Art and Communication 9/2 (01 Nisan 2019), 130-144.
• Yıldız, Abdullah. “İnternet Bağımlılığı İçin Kolaylaştırıcı Bir Faktör Olarak Sanal Dünyada Etik Duyarlılık Azalması”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 9/4 (2017), 398-409. https://doi.org/10.18863/pgy.310777
• Yıldız, Alev. Bilgi Çağında Müslüman Ebeveyn ve Çocuk Eğitimi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, İslami İlimler Enstitüsü, Tezsiz Yüksek Lisans Projesi, 2024. https://gcris.pau.edu.tr/handle/11499/57199
• Yıldız, İlknur - Kanak, Mehmet. “Çocukların Dijital Teknoloji Kullanımı ve Ebeveyn Yaklaşımları: Kesitsel Bir Çalışma”. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care 15/2 (2021), 306-314. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.797346
• Yılmaz, Neşe Özkan vd. “PASS Teorisine Dayalı Dijital Oyun Tasarımının Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklar Üzerindeki Etkisi”. Politeknik Dergisi 27/4 (Eylül 2024), 1375-1385. https://doi.org/10.2339/politeknik.1150604
• Yiğitbaşı, Kübra Güran - Çelik, Serkan. “Dijital Dünyada Mahremiyet, Ebeveynlik ve Çocuklar: Afyonkarahisar Örneği”. TRT Akademi 8/19 (2023), 846-875. https://doi.org/10.37679/trta.1365718