II. Dünya Savaşı Yıllarında Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Çocuk Esirgeme Kurumu Faaliyetleri

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 111 - 126, 28.11.2024

Banu Berber Babalık

https://doi.org/10.33905/bseusbed.1556098

Öz

Çocuklar, ulusların geleceğidir. Bu yüzden sağlıklı bir şekilde dünyaya gelmesi, yetiştirilmesi, eğitimi ve her yönüyle korunması önemli olmuştur. Bu şuurla tarih boyunca kurulan Türk devletlerinde de çocuğu korumaya yönelik sosyal politikalara, bu politikaları uygulayan kurum ve kuruluşlara yer verilmiştir. XX. yüzyılda yapılan savaşların yıkıcı etkileri nedeniyle kimsesiz kalan çocuklar Osmanlı Devleti’nde Darüleytamların ve Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin kurulmasında etkili olmuştur. Türk Kurtuluş Savaşı devam ederken Ankara’da faaliyete başlayan Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti cephelerde ailesini kaybeden çocuklara sahip çıkmıştır. Cumhuriyet’in ilanı sonrası çalışmalarına devam eden cemiyet, 1934’te Çocuk Esirgeme Kurumu adını almıştır.
1 Eylül 1939’da II. Dünya Savaşı başladığında Türkiye, savaştan fiili olarak uzak kalmayı başarmıştır. Ancak sıcak savaş yaşamamış olsa da savaşın getirdiği sosyal ve ekonomik sarsıntılardan etkilenmiştir. Savaşın devam ettiği altı yıl boyunca içeride ve dışarıda başta ekonomik sorunlar olmak üzere pek çok sorun ortaya çıkmıştır. Özellikle ekonominin bozulmasıyla birlikte toplumsal sorunlar da artmıştır.
Bu çalışmada II. Dünya Savaşı’nın devam ettiği yıllarda savaş yüzünden anne babaları tarafından ilgi göremeyen, eğitim alamayan ve çalışmak zorunda bırakılan veya tamamen kimsesiz olan çocukların durumları ele alınmış, kimsesiz ve başıboş olarak anılan bu çocukların savaşın etkisiyle yaşadıkları mağduriyetler ve sorunların çözümünde Çocuk Esirgeme Kurumu’nun faaliyetlerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bu amaçla kimsesiz çocuklara sahip çıkan ve günümüze kadar farklı isimlerle faaliyetini sürdüren Çocuk Esirgeme Kurumu hakkında ulusal basın, arşiv, anı kitapları ve telif eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk Esirgeme Kurumu, Çocuk, II. Dünya Savaşı, Türkiye, Kimsesiz Çocuklar

Children in Need of Protection and Activities of the Child Protection Agency During the World War II

Öz

Children are the future of nations. Therefore, it has been important that they are born healthy, raised, educated, and protected in every aspect. With this awareness, Turkish states established throughout history have also included social policies aimed at protecting children and institutions and organisations implementing these policies. Children orphaned due to the devastating effects of the wars fought in the 20th century were instrumental in the establishment of Darüleytam and Himaye-i Etfal Cemiyeti in the Ottoman Empire. While the Turkish War of Independence was going on, the Turkish Himaye-i Etfal Cemiyeti, which started its activities in Ankara, took care of the children who lost their families on the fronts. The Society continued its activities after the proclamation of the Republic and was renamed as the Child Protection Agency in 1934.
When World War II started on September 1, 1939, Turkey managed to stay away from the war de facto. However, even though it did not experience a hot war, it was affected by the social and economic tremors brought about by the war. During the six years of the war, many problems, especially economic problems, emerged both inside and outside the country. Especially with the deterioration of the economy, social problems also increased.
In this study, the conditions of children who could not be cared for by their parents, who could not receive education, who were forced to work or who were completely orphaned due to the war during the years of World War II were discussed, and it was aimed to reveal the activities of the Child Protection Agency in solving the victimisation and problems experienced by these children, who were referred to as orphans and strays, under the influence of the war. For this purpose, national press, archives, memoirs and copyrighted works have been used about the Child Protection Agency, which takes care of orphaned children and continues its activities under different names until today.

Anahtar Kelimeler

Child Protection Agency, Child, II. World War, Turkey, Orphaned Children

Kaynakça

• Acar, H. (2011). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu (1921-1981). Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı.
• Akandere, O. & Dalda, A. (2018). Türkiye’de Korunmaya Muhtaç Çocuklar. Eğitim Yayınevi.
• Akın, V. (2000). Bir Devrin Cemiyet Adamı Doktor Fuad Umay. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Akol, O. (1950). Kimsesiz Çocuklar, Örnek Matbaası.
• Albayrak, H. (1998). Himaye-i Etfal Cemiyeti. Tarih ve Toplum, Nisan, 31-33
• Akyüz, E. (2023). Çocuk Hakları Bildirisi ve Türk Hukuk Sistemi. [Erişim: 16.06.2023, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/804043]
• Akyüz, E. (2000), Çocuğun Haklarının ve Güvenliğinin Korunması, MEB.
• Albayrak, H. (1988). Himaye-i Etfal Cemiyeti, Tarih ve Toplum, S.52, 31-33.
• Arık, F. (1946). Hukuki Bakımdan Evlilik Dışı Çocuklar. Ankara Yeni Cezaevi Basımevi.
• Armaoğlu, F. (2007). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995. Alkım Yayınevi.
• Bakar, B. (2024). Besim Ömer Akalın (1862-1940). [Erişim: 10.09.2024, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/besim-omer-akalin-1862-1940/ ]
• Baranoğlu, T. (1966). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 1966, 18-20.
• Burgaç, M. (2018). Savaşın Çocukları İkinci Dünya Savaşı Yıllarında İstanbul’da Sokak Çocukları Sorunu ve Çözüm Arayışları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(2), 173-182.
• Bülbül, İ. (2006). “İkinci Dünya Savaşı’nın Türkiye’de Sosyal Hayata Olumsuz Yansımaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, S. 9-1, ss.1-51.
• Çağlar, D. (1982). II. Atatürk ve Cumhuriyet Devrinde Korunmaya Muhtaç Çocuklara Sağlanan Bakım ve Öğretim Olanakları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(2),1-21.
• Çakır, G. (2022). Atatürk Dönemi’nde Çocuk, Kadın ve Aile Algısı, Libra Yayınları.
• Çakır, G. (2023) Erken Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Nüfus Siyasetinde Sağlık Politikalarının Etkisi, Sosyal Beşeri Bilimlerde Güncel Araştırmalar I, Gece Kitaplığı, s.1-22.
• Çavuşoğlu, T. (2005). Sosyal Hizmetlerin Yakın Tarihinden Sayfalar 1917-1983. SABEV.
• Çavuşoğlu, T., Çetin, S. & Topçu, K. (2024). [Erişim: 10.09.2024, https://www.cocukkorumaturkiye.com/wp-content/uploads/2024/07/Turgay-Cavusoglu.pdf]
• Çengelci, E. (1998). Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu.
• Çocuk Esirgeme Kurumu (1944). Çocuk Davamız (1944 Broşürü). İzmir Meşher Matbaası.
• Coşkun, N., Göksu, S., Çeteci, H. & İldeniz, S. (1970). Müessesede Bulunan Korunmaya Muhtaç Çocukların Durumları ile İlgili Araştırma. SSYB Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı, BOA.HR.İ.M..131/64.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü, BCA. 30.10.0.0- 185.274.10.1-2.
• BCA., 30.10.0.0/174.201.6/2.
• BCA., 30.10.0.0/174.201.6/6.
• BCA., 30.10.0.0/179.236.5.
• BCA. 30.10.0.0/179.235.13.1-9.
• BCA. 30.30.0.0/179.235.13/6-9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Kararlar Daire Başkanlığı, BCA. 30.18.1.1/26.63.18.
• BCA.30.18.1.1/26.63.10.
• BCA.30.18.1.1/26.56.16.
• BCA.30.18.1.1/13.27.18.
• BCA. 30.18.1.2/7.44.19.
• BCA. 30.18.1.2/127.83.9.
• BCA.,30.18.1.2/100.109.3.
• BCA. 30.18.1.2/101.20.6.
• BCA. 30.18.1.2/112.93.1.
• BCA.30.18.1.2/106.62.10.
• BCA.30.18.12/127.83.9.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Toprak İskan Genel Müdürlüğü (Muhacirin Fonu), BCA. 272.0.0.12//58.154.17.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Milli Eğitim Bakanlığı, BCA., 180.9.0/19.96.1.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Siyasi Partiler, BCA. 490.1.00/5.26.10.
• BCA. 490.1.0.0/266.1061.2.
• Erzen, E.Ü. (1943). Çocuk Davası. Vakit Matbaası.
• Gökçe, B. (1971). Kimsesiz Çocuklar Sorunu. Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları
• Gölcüklü, F. (1956). Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında 5387 Sayılı Kanun ve Tatbikattan Bir Örnek, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.11, S.3, 84-95.
• Güner, D. (2023). Mehmet Lütfi Kırdar (1888-1961). [Erişim: 2.05.2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/mehmet-lutfi-kirdar-1888-1961/?pdf=5184]
• Güriz, A. (1975). Türkiye’de Nüfus politikası ve Hukuk Düzeni. Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları.
• Holliday, L. (1997). İkinci Dünya Savaşı ve Soykırım Çocukları. Papirüs Yayınevi.
• İlgazi, A. (2019). İkinci Dünya Savaşı’nı İç Politikadaki Yansımaları: Yaşanan Siyasi ve Ekonomik Sorunlar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 259-267.
• İstanbul Üniversitesi Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezi, (2024) Çocuk Hakları. [Erişim: 10.09.2024, https://cocukkoruma.istanbul.edu.tr/tr/content/cocuk-haklari-unicef/turkiye'de-cocuk-haklari#]
• İstatistik Göstergeler 1923-2011. (2012). Türkiye İstatistik Kurumu.
• Karabekir, K. (2015). Çocuk Davamız, Yapı Kredi Yayınları.
• Karasubaşı, İ. (2015). İkinci Dünya Savaşı Çocukları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55, 1, 441-450.
• Karatay, A. (2007). Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara İlişkin Politikanın Oluşumu. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayra, C. (2006). Bir Devrimci Doktorun Anıları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kocabıyık, O. (2019). Cumhuriyet Dönemi Çocuk Koruma Politikaları (1923-1950). Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konukçu, C. K. (2022). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu (1923-1981). Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Kurt, A. (2016). Dünden Bugüne Türk Ailesi, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Ed. Memet Zencirkıran, Dora Yayıncılık.
• Metinsoy, M. (2017). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye- Gündelik Yaşamda Devlet ve Toplum. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Okay, C. (1999). Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti1917-1923. Şule Yayınları.
• Onur, B. (2007). Çocuk, Tarih ve Toplum. İmge Kitabevi.
• Özgişi, T. (2013). Bir Siyasi İmge Olarak Çocuk ve Savaşlar: I. Dünya Savaşı Örneği. Turkish Studies, C.8, S.11, 293-312.
• Öztan, G.G. (2009). Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Programı.
• Öztürk, H. & Emiroğlu, A. (2022). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemleri ile Erken Cumhuriyet Dönemi Çocuk Yetiştirme Politikaları, Lokman Hekim Dergisi, 12(3), 565-578.
• Polat, F. (2021). II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de Kadının Günlük Yaşamdaki Yeri (1939-1945). Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Reçberoğlulları, A. (2009). Atatürk Dönemi Çocuk Politikası, Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Report By Sir William Beveridge (2000). Bulletin of the World Health Organization, 78(6), s.847-855. [Erişim:10.09.2024,https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/268152/PMC2560775.pdf?sequence=1&isAllowed=y]
• Sander, O. (2001). Siyasi Tarih 1918-1994. İmge Kitabevi.
• Sarıkaya, M. (2005). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti 1921-1935, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Sarıkaya, M. (2004). II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Kimsesiz Çocuklara Yönelik Kapsamlı Bir Proje. Atatürk Dergisi, 4(1), 189-202.
• Sarıkaya, M. (2011). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti. 1921-1935, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Sarıkaya, M. (2023). [Erişim:10.08.2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-himaye-i-etfal-cemiyeti/?pdf=3303]
• Sönmez, C. (1997). Atatürk’te Çocuk Sevgisi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tan, M. (1994). “Çocukluk: Dün ve Bugün”, Toplumsal Tarihte Çocuk Sempozyum 23-24 Nisan 1993, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tarımeri, N. (2024). Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk Bayramı 1921-1983. [Erişim: 10.09.2024, https://www.cocukkorumaturkiye.com/turkiye-cocuk-esirgeme-kurumu-ve-cocuk-bayram-1921-1983/]
• TBMM Tutanak Dergisi, 1 Kasım 1924, Dönem 1, C.10, 1. Birleşim.
• TBMM Tutanak Dergisi, 20 Nisan 1945, Dönem 7, C.16, 45. Birleşim.
• TBMM Tutanak Dergisi, 1 Mart 1923, Dönem 1, C.28, 1. Birleşim.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2007). II. Dünya Savaşı. Toplumsal Tarih, 38-47.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2018). Dış Siyaset ve Askeri Stratejileriyle II. Dünya Savaşı Türkiyesi. C.1, İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. & İlkin, S. (2016). İktisadi Politika ve Uygulamalarıyla II. Dünya Savaşı Türkiyesi. C.2, İletişim Yayınları.
• Tesal, R. D. (1951). “Çocukları Koruma Sistemimiz Kurulurken”, Adalet Dergisi, 42(10), 1578-1589.
• Toprak, Z. (2017). Erken Cumhuriyet, Nüfus Sorunu ve Çocuk Ölümleri, Toplumsal Tarih, S.281, s. 22-31.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2014). İstatistiklerle Çocuk 2014. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2011). İstatistik Göstergeler (1923-2011). Yayın No:3890.
• Uluğtekin, S. (1991). Hükümlü Çocuk ve Yeniden Toplumsallaşma. Bizim Büro.
• Umay, M.F. (2003). Bir Devrimci Doktorun Anıları. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yaşar, H. & İzmir, B. (2023). “Çocukları Yaşat ki Yaşasın Devlet”: Erken Cumhuriyet Döneminde Çocuk Ölümleriyle Mücadele”, DTCF Dergisi 100. Yıl Özel Sayısı, 142-166.
• Yıldız, Ö. (2019). II. Dünya Savaşı’na Genel Bir Bakış. Uluslararası Yönetim ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(12), 62-75.
• (1935, 25 Ağustos). Akşam.
• (1940, 10 Aralık). Akşam.
• (1941, 20 Kasım). Akşam.
• (1941, 23 Nisan). Akşam.
• (1945, 23 Nisan). Akşam.
• (1945, 26 Nisan). Akşam.
• (1945, 25 Nisan). Akşam.
• (1945, 28 Nisan). Akşam.
• (1937, 27 Şubat). Cumhuriyet.
• (1942, 23 Nisan). Cumhuriyet.
• (1942, 26 Nisan). Cumhuriyet.
• (1944, 9 Temmuz). Cumhuriyet.
• (1944, 2 Ocak). Cumhuriyet.
• (1944, 8 Kasım). Cumhuriyet.
• (1926, 13 Mart), Resmi Gazete, S. 320.
• (1926, 4 Ağustos), Resmi Gazete, S.438.
• (1928, 4 Haziran), Resmi Gazete, S.904.
• (1930, 6 Mayıs), Resmi Gazete, S.1489.
• (1945, 8 Mayıs), Resmi Gazete, S.6000.
• (1983, 27 Mayıs), Resmi Gazete, S.18059.
• (1932, 3 Mart), Son Posta.
• (1940, 26 Nisan). Son Posta.
• (1943, 23 Nisan). Son Posta.
• (1943, 2 Mart). Tan.
• (1943, 31 Mart). Tan.
• (1943, 2 Nisan). Tan.
• (1943, 4 Nisan). Tan.
• (1944, 8 Nisan). Tan.
• (1944, 20 Haziran). Tan.
• (1944, 6 Temmuz). Tan.
• (1935, 29 Ağustos). Ulus.
• (1940, 22 Kasım). Ulus.
• (1940, 25 Kasım). Ulus.
• (1943, 7 Mart). Ulus.
• (1943, 13 Mart). Ulus.
• (1943, 14 Mart). Ulus.
• (1943, 20 Mart). Ulus.
• (1943, 23 Mart). Ulus.
• (1943, 17 Nisan). Ulus.
• (1943, 18 Nisan). Ulus.
• (1943, 20 Nisan). Ulus.
• (1943, 1 Mayıs). Ulus.
• (1943, 4 Mayıs). Ulus.
• (1943, 9 Mayıs). Ulus.
• (1943, 16 Mayıs). Ulus.
• (1944, 14 Mart). Ulus.
• (1944, 16 Mart). Ulus.
• (1944, 21 Mart). Ulus.
• (1945, 3 Mart). Ulus.
• (1943, 18 Nisan). Vatan.
• (1943, 4 Haziran). Vatan.
• (1935, 14 Ekim 1935). Yeni Asır.