Tarımla İlgili İnanışlar ve Günümüze Yansımaları (Arpa, Buğday, Bulgur)

Yıl 2023, , 97 - 122, 30.06.2023

Sümeyya Yıldız

https://doi.org/10.48174/buaad.1279280

Öz

Tarımsal faaliyetler, geçmişten günümüze insanlar adına birçok unsuru içerisinde barındırdığı için önemli bir yere sahiptir. Bu faaliyetler arasında halk inanışları ve halk kültürüne dair izler bulunabilmektedir. Ekme-biçme zamanlarında gelenek haline gelen ritüellere gerçeklik ve kutsallık atfedilerek bunların halkın içinde yaşaması sağlanmıştır. Gerek ekim zamanlarında gerekse hasat zamanlarında ortaya çeşitli mahalli sözler, deyimler, atasözleri, halk hekimliği, halk inanışları ve uygulamaları ile ilgili insanların gündelik hayata yansıyan geleneksel uygulamalar ortaya çıkmıştır. Anadolu’nun hemen hemen her yerinde değişerek yaşayan bu uygulama ve ritüelleri hayatımızın pek çok safhasında görmekteyiz. Yeryüzü Türklerde kutsal kabul edilmiş ve tarımla olan ilişkisi de bu kutsallığa dâhil edilerek yeniden doğuşu simgeleyen toprak ve ona ekilen tohumlara özel anlamlar yüklenmiştir. Toprak hem bizi beslediği hem de bize bir yurt sunduğu için ana motifiyle karşımıza çıkmaktadır. Toprağa ana sıfatı yüklenmiş, ona ekilen tohumlar da bebek gibi görülmüştür. Toprağa besleyen, büyüten ve doğuran özelliği yüklenerek daha farklı boyutlarda hayatımıza sirayet ettiği görülmektedir. Bundan dolayıdır ki ekim zamanı insanlar toprağa karşı istenilen özeni ve saygıyı gösterip ondan bir anne şefkatiyle ekinleri büyütmesini beklemişlerdir. Dinsel-büyüsel anlamda bu boyutlar hayatımızın her evresinde kendine yer bulmakta ve hayatımıza yön vermemizi sağlamaktadır Çalışmamızın kapsamı olarak Sivas ili Yıldızeli ilçesine bağlı Direkli Sarıkaya Köyü seçilmiştir. Çalışmamızın amacı Direkli Sarıkaya köyünde geçmişten günümüze aktarılan tarımsal faaliyetleri inanç ve pratikler noktasında ele almaktır. Günümüze kadar ulaşabilen bu pratiklerin kökeninin nereye dayandığına bir cevap vermek ve daha önceki kullanımı ile elimize ulaşan kullanımları arasındaki bağı ve farklı noktaları göstermektir. Sonuç olarak da tarımla ilgili eski Şamanist unsurların bu yörede canlılığını koruduğu ve hatta devam ettiği, bazı noktalarda değişim ve dönüşüm yaşayarak devamlılığını sağladığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

tarım, halk bilimi, halk inançları, mitoloji, günümüze yansımaları

Belıefs Related to Agrıculture and Theır Reflectıons to The Present

Öz

Agricultural activities have an important place since they contain many elements on behalf of people from past to present. Among these activities, we can find traces of folk beliefs and folk culture. Reality and sanctity were attributed to the rituals, which became a tradition during the sowing-reaping times, and it was ensured that they lived in the people. Various local words, idioms, proverbs, folk medicine, folk beliefs and practices, which are reflected in the daily life of people, have emerged both in planting and harvest times. We see these practices and rituals, which live in almost every part of Anatolia, in many stages of our lives. It was accepted as sacred by the Turks of the earth and its relationship with agriculture was included in this sanctity, and special meanings were attributed to the soil symbolizing rebirth and the seeds planted in it. The land appears before us with its main motif because it both nourishes us and offers us a homeland. The title of mother was attributed to the soil, and the seeds planted in it were seen as babies. It is seen that it spreads to our lives in different dimensions by loading the soil with its nourishing, growing and giving birth feature. That's why at the time of planting, people showed the desired care and respect towards the soil and expected it to grow their crops with a mother's affection. In the religious-magical sense, these dimensions find their place in every stage of our lives and enable us to direct our lives. As the scope of our study, Direkli Sarıkaya Village of Yıldızeli district of Sivas province was chosen. The aim of our study is to deal with the agricultural activities transferred from the past to the present in the village of Direkli Sarıkaya, in terms of beliefs and practices. It is to give an answer to the origins of these practices that have survived to the present day and to show the connection and different points between their previous use and the uses we have reached. As a result, it has been seen that the old Shamanist elements related to agriculture preserved their vitality in this region and even continued, and maintained their continuity by experiencing change and transformation at some points.

Anahtar Kelimeler

agriculture, folklore, folk beliefs, mythology, reflections on today

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1965). “Türkiye’de Yağmur Duası-II”. A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.XXII, S.3-4, s.221-250.
• Aşkun,V.C. (2006). Sivas Folkloru. Sivas: Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Ateş, F. (2019). “Mitolojiden Günümüze Yumurta ve Kırk Uçurma Geleneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 19, Sayfa: 14-27.
• Beğenç, C. (1974). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bekki, S. “Türk Mitolojisi’nde Kurban”. Akademik Araştırmalar, Sayı: 3, Yıl: Kış 1996, Sayfa: 16-28.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Çev. Eren Ercan. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
• Boratav, P.N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çıblak, N. “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı: 15, Yıl: 2004, Sayfa: 103-125.
• Duymaz, A. (2008). “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı” Bilig, Sayı:45, Sayfa: 1-22.
• Dülef, E. (2011). İran Seyahatnamesi: 10. Yüzyılda Kafkasya’dan Fars Körfezi’ne Yolculuk. Çev. Serdar Gündoğdu. İstanbul: Kronik Yay.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rifat. İstanbul: Om Yayınevi.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Fazlan İ. (2011). Seyahatname. Çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Frazer J. G. (1992), Altın Dal Dinin ve Folklorun Kökenleri, II. C., Çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1980). Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaşgarlı, M. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi I. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaşgarlı, M. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi II. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalafat, Y. (2015). Anadolu Halk Kültürü Monografisinden Mitolojik Şifreler –I. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Okuşluk Şenesen, R. (2011). “Türk Halk Kültüründe Bolluk ve Bereketle İlgili İnanç ve Uygulamalarda Eski Türk Kültürü İzleri”, Folklor ve Edebiyat, Cilt: 17, Sayı: 66, Yıl: 2011, Sayfa: 209-228.
• Örnek, S. V. (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Örnek, S. V. (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Salihov, A. (2019). “Başkurtlarda Eski Türk Takvimi ve Nevruz Bayramının Kutlanması”. Bilig- Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 88, Sayfa: 189-203.
• Tanyu, H. (1968). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Yolcu, M. A. (2018). “Türk Halk Kültüründe Tarımsal Ürünlerin Bolluğunu Amaçlayan Ritüeller ve Büyüsel İşlemler”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. Cilt: 11, Sayı: 23, s. 90-95.
• Zaripova Çetin, Ç. “Kazan Tatarlarının Kültürel Kimliğinin Oluşumunda Sabantuy Bayramı”. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi-Bildiriler, 10-15.09.2007 Ankara, Sayfa: 869-878.
• URL1: Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Türk Dil Kurumu. “Tarım” www.tdk.gov.tr., (ET: 15.03.2023).
• Kaynak kişilerle ilgili bilgiler “adı, soyadı, meslek, öğrenim durumu, görüşme tarihi ve yeri” sıralaması göz önünde bulundurularak verilmiştir.
• K.K.1: Hüseyin YILDIZ, memur emeklisi, ortaokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.2: Bülent YILDIZ, çiftçi, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.3: Nezahat YILDIZ, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.4: Ayşe YILDIZ, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.5: Hüseyin POLAT, çiftçi, lise, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.6: Sevdiye POLAT, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.7: Durmuş POLAT, çiftçi, okuma-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.8: Safiye POLAT, ev hanımı, okuma-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.9: Zübeyde POLAT, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.10: Mustafa POLAT, çiftçi, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.11: Turan KAÇAN, çiftçi, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.12: Cemile YILDIRIM, ev hanımı, okuma-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.13: Leyla TİTİZ, ev hanımı, okuma-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.14: Sevim ARI, ev hanımı, okuma-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.15: Nurhan TİTİZ, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.16: Fatma POLAT, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.17: Döndü YILDIRIM, ev hanımı, ilkokul, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.
• K.K.18: Fadime ŞAHİN, ev hanımı, okur-yazma yok, 2022, Direkli Sarıkaya Köyü.