Türkmen Halk Şairi Şâbende'nin Hocamberdi Han Destanı

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 0 - 0, 30.06.2022

Hüseyin Eryılmaz

https://doi.org/10.48174/buaad.51.3

Öz

Destanlar bir milletin tarihî ve kültürel kimliğini yansıtan aynı zamanda tarihsel gelişimine de katkı sağlayan önemli halk edebiyatı ürünlerindendir. Türk Dünyası edebiyatlarında yer alan destanlar, genel olarak halk kahramanlarının hayatlarını, yaşadıkları maceraları ve toplulukların hafızalarından silinmeyen birtakım olağanüstü olayları konu edinirler. Nazım ve nesir biçiminde oluşan destanlar geleneksel bir dil ve geçmişten gelen anlatım usullerine göre bir dinleyici kitlesi önünde anlatılmışlardır. Türkistan’daki Türk topluluklarından olan Türkmenistan Türklerinin halk edebiyatındaki destanlarda kahramanlık, aşk ve din konuları işlenmiştir. Ayrıca sözlü kültür belleği hâline gelen ve tarihsel olaylardan da bünyesinde izler bulan destanlar Türkmenler arasında yaygın bir şekilde icra edilmişlerdir. Bu destanların bir kısmı anonim olup bir kısmı ise belirli bir icracı tarafından oluşturulmuş veya tasnif edilmiş destanlardır. 18. yüzyıl Türkmenistan sahası halk şairlerinden olan Abdullah Şâbende de bu tarz halk şairlerinden biridir. Şâbende, İran-Türkmen ilişkileri temelinde Hocamberdi Han Destanı’nı oluşturmuştur. İran’da boy gösteren Türkmenlerin hâkimiyet arayışları, bu hâkimiyeti elde etmek için yapılan askerî seferler ve yaşanan duygusal olaylar Hocamberdi Han Destanı içinde yer almaktadır. Şâbende adlı halk şairi, eserini bir icra ortamında anlatır gibi kaleme alarak adeta destan içerisindeki olaylar silsilesine okuyanı dahil etmiştir. Çalışmada genel hatlarıyla destan tanımı ve Türkmenistan’da kullanılan destan terimlerinden bahsedilmiştir. Ayrıca Hocamberdi Han Destanı’nındaki olaylardan yola çıkarak destanın tarihsel dönemi ve destan yazarı Şâbende’nin hayatına değinilmiştir. Sonrasında destanın özeti verilerek bu destanın Türkiye’de tanınması ve araştırmacılara kaynaklık etmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Şâbende, destan, halk kültürü, Hocamberdi Han

Hodjamberdi Khan Epic by the Turkmen Folk Poet Shabende

Öz

Epics are important folk literature products that reflect the historical and cultural identity of a nation. At the same time, epics have contributed to the historical development of a nation. In the literature of the Turkish World, within the process brought by history, epics were formed among many Turkish communities and literary texts began to be given. On the other hand, the Turkmens, who are the Turkish community, have folk epics in their folk literature that include topics such as heroism, love, and religion. In addition, epics, which became the memory of oral culture and published historical events, became widespread among Turkmens. Some of these epics are anonymous and some of them were written by a person whose author is known. The folk poet named Abdullah Şabende, who took place in the 18th century Turkmen literature, wrote the Hodjamberdi Han Epic, which is about Iran-Turkmen relations. The search for dominance of the Turkmen who appeared in Iran, the military campaigns to achieve this domination, and the emotional events experienced are also included in the Hodjamberdi Khan Epic. The folk poet named Şabende included the reader in the sequence of events in the epic by writing his work as if he were describing it in a performance environment. In the study, the definition of epic and the terms of epic used in Turkmenistan are mentioned. In addition, the historical period of the epic and the life of the epic writer Şabende were mentioned, based on the events in the Hodjamberdi Han Epic. Afterwards, by giving a summary of the epic, it is aimed to introduce this epic in Turkey and to be a resource for researchers.

Anahtar Kelimeler

Abdullah Shabende, epic, folk culture, Hodjamberdi Khan

Kaynakça

• Musayev, A. (2012). Türkmenistanyñ Taryhy. Daşoğuz: Türkmen Oba Hojalyk Instıtuty.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yay.