Eti Yenen Hayvanların Tespitinde Arap Örfünün İtibara Alınma Meselesi

Yıl 2025, Sayı: 26, 233 - 246, 25.12.2025

Hidayet Zertürk

https://doi.org/10.34085/buifd.1764370

Öz

Eti yenilip yenilmeyen hayvanlarla ilgili hükümler, esas itibariyle Kur’an ile sabittir. Ancak Kur’an bahsedilen meselede detaylara girmeyip tayyibât ve habâisi belirleme yetkisini Hz. Peygamber’e bırakmıştır. Eti yenilip yenilmeyen hayvanlar sayı ile tahdit edilemeyeceği için böyle bir konuda her zaman içtihat yapılabilmektedir. Şâfiî ve Hanbeliler sözü edilen kavramları Arap örfüne göre düzenlemeye çalışmış ve dolayısıyla mezkûr örf, her iki mezhebin fıkhında ilgili konuda helal ve haramı tespitin bir nevi ölçüsü sayılmıştır. Hanefiler buna mukabil, mezkûr kavramları insanın akli ve fıtri olarak iyi ya da çirkin gördüğü şeyler anlamında değerlendirmiştir. Malikiler, Kur’an’da zikredilen sayılı haramların dışında kalan, her tür hayvanı -yasaklanışı hadisle de sabit olsa- genelde kerahete yormuş ve ihtiyaten haram tabirini kullanmamıştır. İslam Hukuk usulünde, nasın temas etmediği hayvanların helal ya da haram yönüyle hangi kategoride değerlendirileceği mezhepler arasında tartışmalara yol açmıştır. Kimilerince helal sayılan bir hayvan diğerlerince haram kabul edilmiştir. Arap örfü meselesi de sözü edilen tartışmanın esaslarından birini, belki de en önemlisini teşkil etmektedir. Dolayısıyla Şâfiî ve Hanbelilerin hayvanlar konusunda itibar ettikleri mezkûr örfün, mahiyet, haiz olduğu şartlar ve kabulünde dayandığı temel deliller açısından araştırılması önemli görülmektedir. Ayrıca Arap örfünü itibara almayanların reddetme bağlamında ileri sürdükleri gerekçeler, meselenin araştırılmasına önemli boyutlar kazandıracaktır. Çalışmada söz konusu örfü kabul edenlerle, onu reddedenlerin delil ve gerekçelerinin tespiti ve buna bağlı olarak ortaya çıkan tartışma ve ihtilafın ilmi bir zeminde araştırılması amaçlanmaktadır. Çalışmada nitel ve karşılaştırmalı metotlar takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Nas , Arap Örfü , Eti Yenilen Hayvanlar , Eti Yenilmeyen Hayvanlar.

The Issue of Taking Arab Custom into Account in Identifying Animals Whose Meat is Consumed

Öz

The rulings on animals whose meat can and cannot be eaten are basically fixed by the Qur'an. However, the Qur'an did not go into detail on this issue and left it to the Prophet to determine the tayyibāt and habāyah. Since there is no limit to the number of animals whose meat can and cannot be eaten, jurisprudence can always be made on such a matter. The Shafi'i and Hanbalis tried to regulate the understanding and practice of the aforementioned concepts according to the Arab custom, and thus, this custom was considered as a kind of criterion for determining halal and haram in the relevant subject in the fiqh of both madhhabs. The Hanafis, on the other hand, interpreted these concepts to mean what humans rationally and naturally see as good or ugly. The Malikis generally considered all kinds of animals other than the forbidden ones mentioned in the Qur'an - even if their prohibition is established by hadith - to be permissible and did not use the term haram as a precautionary measure. In Islamic jurisprudence, the category of halal or haram for animals not touched by the nās has led to some debates among the sects. An animal that is considered halal by some is considered haram by others. The issue of Arab custom is one of the bases of this debate, perhaps the most important one. Therefore, it is important to investigate the aforementioned custom that the Shāfi'īs and Hanbalis rely on regarding animals in terms of its nature, its conditions, and the basic evidence on which its acceptance is based. In addition, the reasons put forward by those who do not take Arab custom into consideration in the context of rejection will add important dimensions to the research of the issue. The aim of this study is to determine the evidence and justifications of those who accept the custom and those who reject it, and to investigate the debate and dispute that arise accordingly on a scientific basis. Qualitative and comparative methods were followed in the study.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Nas , Arab Custom , Tayyibât , Habâis. Animals whose meat is eaten Animals whose meat is not eaten.

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî b. Abdillâh el-. Bulûġu’l-ereb fî maʿrifeti aḥvâli’l-ʿArab. thk. Muhammed Behcet el-Eserî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İllmiyye, 1985.
• Apak, Adem. Kur’an’ın Geliş Ortamında Arap Toplumu (Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat). İstanbul: Kuramer, 2017.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kuranı Kerim’in Türkçe Meali Alisi Ve Tefsiri, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır. Dâru Tavku’n-Necât, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Abdüsselam Şahin. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İllmiyye, 2007.
• Cevâd, Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Beyrut: 1993, 2. Basım, ts.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm. Hüccetullahi’l-bâliga. thk. es-Seyyid sâbık. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 2005.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm. el-Fevzü’l-kebîr fî uṣûli’t-tefsîr. çev. Selmân el-Hüseynî en-Nedvî. Beyrut, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb. Beṣâʾiru ẕevi’t-temyîz fî leṭâʾifi’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 6 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
• Hacıoğlu, Nejla. “Yeni̇lmesi̇ Mübah Görülen Hayvanlar İle İlgili Hadi̇s Ri̇vâyetlerinin Değerlendirilmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/1 (29 Mart 2019), 191-219.
• Ḫaṭîb Şirbînî, Şemsuddîn Muḥammed. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. thk. Muhammed Halil Aytânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rif, 1994.
• Hâzin, Ali b. Muhammed el-. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İllmiyye, 1995.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Daru Sahnûn, ts.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdülaziz b. Bâz. 14 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1424.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed vd. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 2008.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Muhammed Şerefeddin Hattâb. 15 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1968.
• İbn Muhammed Kâsım, Muhammed b. Abdürrahman. Müstedrek alâ Mecmûi Fetâvâ. 5 Cilt, 1418.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed. el-Mevâkıf. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, ts.
• İsber, Muhammed Saîd - Cüneydî, Bilâl. eş-Şâmil Mu’cem fî ulûmi’l-lügâ’l-’Arabiyye ve mustalahâtihâ. Beyrut: Dâru’l-’Avdâ, 2004.
• Kahraman, Abdullah. “Gıda Ürünlerinde Helâl ve Haramı Belirleme Yöntemi”. Güncel Dinî Meseleler (Sempozyum), 35-56.
• Karadavi, Yusuf el-. el-Helâl ve’l-herâm fi’l-İslâm. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2012.
• Karaman, Hayrettin. Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar. İstanbul: İz Yayıncılık, 35. Basım, 2011.
• Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes‘ûd el-. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kılıç, Hasan. “Habâis Kavramı ve Habîs Gıdaları Tespitte Mezheplerin Dikkate Aldığı Kriterler”. UMDE Dini Tetkikler Dergisi 5/2 (31 Aralık 2022), 210-239. https://doi.org/10.54122/umde.1193806
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta’. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ Türâsü’l-Arabî, 1985.
• Mâverdî, Alî b. Muhammed el-. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali M. Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed el-. el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf ʿalâ meẕhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkī. 12 Cilt. Kahire: Dâru İhyâiʾl-Kütübi’l-Arabî, 1955.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed F. Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ Türâsü’l-Arabî, 1955.
• Okur, Kâşif Hamdi. “İslam Hukuku Açısından Helal ve Haram Olan Gıdalar ve Bazı Güncel Meseleler”. Usul İslam Araştırmaları 11/11 (01 Haziran 2009), 7-40.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer er-. Mefâtîhu’l-gayb. 33 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İllmiyye, 2004.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr. thk. İbrahim Şemseddin. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Rüheybânî, Mustafa es-Süyûtî. Matâlibu ûli’n-nuhâ fî Şerhi Gayeti’l-Müntehâ. Beyrut: Daru’n-Nevâdir, 2019.
• Sâyis, Muhammed Ali - vd. Tefsîrü âyâti’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 6. Basım, 2012.
• Sübkî, Abdülvehhab b. Ali. el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris eş-. Ahkâmül’-Kurân. thk. Abdülgani Abdülhalık. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris eş-. el-Umm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs eş-. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, ts.
• Şâtıbî, İbrahim b. Musa eş-. el-Muvâfakât. thk. Abdullah Diraz. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1996.
• Şenocak, İhsan. İslam Hukukunda Örfün Hükümlere Etkisi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali eş-. İrşâdu’l- Fuhûl ilâ Tahkiki’l- Hakk min İlmi’l- Usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali eş-. Neylü’l-evtâr şerhu’l-Münteka. thk. İsam. es-Sabbabatî. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2005.
• Uddin, Nur. “Eti Haram Olan Hayvanları Tespit Problemi: Kur’ân ve Sünnet Açısından Bir Değerlendirme”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 3/2 (24 Aralık 2021), 23-37. https://doi.org/10.51973/head.1022276
• Zeydan, Abdulkerim. el-Vecîz fî Usûli’l- Fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2014. Zemahşerî, Mahmud b. Amr. el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 3. Basım, 1986. Zürkānî, Muhammed b. Abdilbâkî. Şerhu’l-Muvattaʾ (Ebhecü’l-mesâlik bi-şerhi Muvattaʾi’l-İmâm Mâlik). 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1981.