Mevzûat Edebiyatında Metin Tenkid Faaliyetleri

Yıl 2018, Sayı: 11, 65 - 90, 25.06.2018

Murat Kaya

Öz

İçerik üzerinden hükme varmanın adı olan metin tenkidi, hadislerin; Kur’an’a,

sünnete, tarihe, akla ve ilmî gelişmelere arz yöntemi ile icra olunan ve muhtevaların

karşılıklı sunumu ve mukayeseleriyle gün yüzüne çıkan bir tesbit işlemidir. Zihinsel

bazı kabuller ölçeğinde rivâyetleri; ölçü, mantık, duygu, üslup veya liyakat gibi

soyut değerler üzerinden tahlile tabi tutarak ilgili hükme varmak da metin tenkidi

kapsamındaki çabalardır.

Hadislerin tesbitinde, metin tenkidinden özellikle kaçınıldığı ve haberlerin büyük

çoğunlukla sened üzerinden hükme bağlandığı şeklinde özetlenebilen eleştiriler,

güncelliğini korumakta ve hadis araştırmalarına dair önemli bir tenkid noktası

oluşturmaktadır. Mevzûat edebiyatı eserlerinde metin tenkidine sıkça başvurulduğu

kabul gördüğünden mevzû hadis edebiyatı müelliflerinin ilgili çabaları, malum

eleştiriler kapsamına dâhil edilmemektedir. Özellikle literatür içerisinde kaynaklık

vazifesi gören ve çalışmamızın ana temasını oluşturan Kitabü’l-Mevzûât, Ehâdîsü’l-

Kussâs, el-Menârü’l-Münîf, el-Fevâidü’l-Mecmûa‘ ve el-Âsârü’l-Merfûa‘ adlı eserler, diğerlerine

nazaran içerik tenkidinin yoğun olduğu çalışmalardır. İlgili eserleri esas alarak mevzû hadisin tesbitinde metin tenkid faaliyetlerinin düzeyini belirlemek,

çalışmamızın ana temasını oluşturmaktadır.

Ölçülü ve uyumlu anlayış, peygamberî üsluba layık içerik ve mantıksal bazı

prensiplerden hareketle haberleri iç tahlile tabi tutarak tesbit düzeylerini dikkatlere

sunmak ve rivâyetlerin Hz. Peygamber’e aidiyetinin tesbitinde metin tenkidinin

izlerini sürmek hadislerin tahlilinde metin tenkidi tartışmalarına önemli katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tenkid, Metin tenkidi, Mevzû hadis, Mevzûat edebiyatı

Textual Criticism Studies in Collection of Fabricated Hadiths

Öz

Textual criticism, a research technique used to make valid inferences by evaluating

content, is also a determination process which is practiced on the basis of stemmatics

method for the narratives and their relations to the Qur’an, Sunnah, history, and

scientific developments, and is unearthing the contents with the mutual presentation

and their subsequent comparison. Coming up with a relative conclusion by investigating

the narratives in terms of some abstract values such as proportionality, logic,

emotion, wording, and merit is part of the efforts regarding the textual criticism.

The overall claims that the textual criticism is especially avoided in the evaluation

of the authenticity of hadith and the majority of narratives is established by the

sanad -- the chain of narrators of the hadith -- continue to be relevant and constitute

an important point of criticism for the hadith researches. Since the textual criticism

technique is frequently referred in the works of the fabricated hadiths, the relevant

efforts of the authors of the studies in this field are not included in the scope of certain

criticisms. Particularly the books of Kitabu’l-Mevzûât, Ehâdîsu’l-Kussâs, al-Menâru’l-

Munîf, al-Fevâidu’l-Mecmûa‘and al-Âsâru’l-Merfûa‘ which are used as the main sources

in this field and the main theme of our study, consist of much more textual analysis

compared to other relevant works. Determining the level of textual criticism studies

in tracking the authenticity of fabricated hadiths in the related works constitutes the

main theme of our work.

It Will provide that presenting the levels of determination of the narratives to

attention by subjecting them to internal analysis with reference to some principles

based on careful and harmonious understanding, a content that is suitable to the style

of prophet and logic, and following the traces of text criticism in the determination of

their belonging to the Prophet will make a significant contribution to the discussion

of text criticism in the analysis of hadiths.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Criticism, Textual criticism, Fabricated hadith, Collection of fabricated of hadiths

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-hafâ ve muzîlu’l-ilbâs amme’ştehera mine’lehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. Kahire: Mektebetu’l-Kuds, h.1351.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi ve Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Demir, Mahmut. “Tarihsel Bağlamından Koparılmış Bir Hadis: “O’nu Azgın Bir Topluluk Öldürecek…” Rivâyeti Üzerine Bir İnceleme”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VII/ 3, (2007): 143-164.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Yakûb. Sifru’s-Saâde, Thk. Ahmed Abdurrahim es-Sâyih- Ömer Yusuf Hamza. Kahire: Merkezu’l- Kitâb, 1997.
• Ğazzî, Ahmed b. Abdulkerim. el-Ceddu’l-hasîs fî beyâni mâ leyse bi hadîs, Thk. Fevvâz Ahmed Zemirulî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr, el-Menâru’lmunîf fi’s-sahîhi ve’d-daî‘f, Thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Haleb: Matbua’tu’lİslamiyye, 1970.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs, Thk. Muhammed Abdürrahim. Beyru: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddîn. Ehâdîsu’l-Kussâs, Thk. Ahmed Abdullah Bâcûr. Kahire: Dâru’l-Mısrıyyetu’l-Lübnaniyye, 1993.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman. Kitâbu’l-Mevzûât, Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetu’s-Selefiyye, 1966.
• Kaya, Murat. Mevzû Hadis Kültüründe Sûfî Müellifler, Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2016.
• Kermî, Mer‘î b. Yusuf el-Makdisî. el-Fevâidu’l-mevzûa fi’l-ehâdîsi’l-mevzûa, Thk. Muhammed b. Lutfi es-Sabbâğ. Beyrut: Dâru’l-Verrâk, 1998.
• Kırbaşoğlu, Mehmet Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Leknevî, Ebû’l-Hasenât Abdulhay. el-Asâru’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevzûa, Thk. Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1984.
• Mevsılî, Ömer b. Bedr. el-Muğnî ani’l-hıfzi ve’l-kitâbî, (Cünnetu’l-murtâb bi nakdi el-muğnî ani’l-hıfzi ve’l-kitâb adlı eserin içinde), Tasnif: Ebû İshak el-Huveynî el-Eserî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1994.
• Polat, Selahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi I”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989): 113-130.
• Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi III”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1992): 79-109.
• Özçelik, Harun. “Mevzû Hadisleri Tespitte Metod Farklılıkları”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2004): 193-230.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Fevâidu’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’d-daîfeti ve’l-mevzûa, Thk. Rıdvan Câmi Rıdvan. Mekke: Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, h.1415.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Yıldırım, Enbiya. “İbnu’l-Cevzî’nin Hadisçiliğine Genel Bir Bakış”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi X/1 (2006): 73-126.
• Yılmaz, Muhammet. “İbn Teymiyye’nin Ehâdîsi’l-Kussâs Adlı Eseri Çerçevesinde Rivâyetleri Kabul ve Red Kriterleri”, Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Temmuz-Aralık 2003): 153-180.
• Yılmaz, Orhan. İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Hadis/Sünnet Anlayışı ve Metin Tenkidindeki Yeri, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.