Arap Gramerinde Terim Sorunu: Cümle-Kelâm Örneği

Yıl 2018, Sayı: 12, 273 - 300, 31.12.2018

Şahin Şimşek

Öz

İlk dönem Arap dilcileri terimleri daha çok örnekler üzerinden açıklamaya çalışmışlardır. Sonraki yüzyıllarda mantık ilminin yaygınlaşması ile birlikte dilcilerin de tanımlara olan ilgileri artmıştır. Arap gramerinde cümle/kelâm teriminin tüm dilcilerce kabul edilen bir tanımı bulunmasa da ilk dönem klasik dilcilerin büyük çoğunluğu cümleyi/kelâmı “en az iki kelimeden oluşan ve tam yargı bildiren bağımsız kelime grubu” şeklinde tanımlamış ve bu iki kavramın aynı anlamda olduğunu ifade etmişlerdir. Cümle ile kelâmın eş anlamlı olmadığını söyleyen son dönem klasik dilcilerin çoğu, “tam yargı bildirme ve bağımsız olma” özelliğini taşıyan kelime gruplarına kelâm, aynı özellikte olmayan şart, kasem, sıla ile haber ve sıfat gibi irâbta mahalli olan kelime gruplarına da cümle demişlerdir.  Modern dönemde ise yukarıdaki iki görüşü benimseyen dilciler olduğu gibi, “en az iki kelimeden oluşan ve tam yargı bildiren bağımsız kelime grubu” anlamında sadece cümle kavramını, aralarında isnad bağı bulunsun veya bulunmasın geriye kalan tüm kelime grupları için de kelâm kavramını kullanan dilciler de bulunmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Arap grameri, terim sorunu, kelâm

Term Issue in Arabic Grammar: Sentence-Remark (Kalam) Example

Öz

Arab linguists tried to explain terms via examples. With prevalence of logic science in subsequent centuries, the linguists’ interests in definitions increased. Although there is no definition of sentence/remark accepted by all Arab linguists, great majority of classical linguists of the first period defined sentence/remark as “an independent word group consisting of at least two words and stating a full judgement”, and they stated that both terms have the same meaning. Great majority of last epoch classical linguists, who said that sentence and remark are not synonym, defined the word groups conveying properties of “full judgement and being independent” as remark, and the local word groups in i’rab such as condition, oath, relative, adverbial and adjective clauses which are not in the same category as sentences. In modern era, however, there were linguists adopting both views above; and they only used sentence as “an independent word group consisting of at least two words and expressing full judgement”; and remark for the rest of the word groups whether attributing any bonds between them or not. Keywords

Anahtar Kelimeler

Arabic grammar, term issue, sentence

Kaynakça

• Abdullah, Abdulhalim. “el-Mustalahu’n-nahviyyu ‘inde’l-Ferrâ mustalahâtu’lcumle enmûzecen”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2/2 (2014): 71-98.
• Abdullatif, Muhammed Hamâse. el-‘Alâmetu’l-i‘râbiyye fî’l-cumleti’l-Arabiyye beynel’l-kadîmi ve’l-hadîs. Kahire: Kulliyyetu Dâru’l-‘Ulûm Câmiatu’lKâhire, 1984.
• Ali, Ahmed İsmail Hasan. Belâgatu’l-kuyûd fi’l-Kur’âni’l-Kerîm dirâsetun tatbîkiyye fî sûreteyi’n-nisâ ve’l-mâide. Kahire: Daru’r-Râyâ, 2011. ‘
• Atîbî, Salih Muhammed Kâbil. İhtiyârâtu’s-Saymerî en-nahviyye fî kitâbi’tTabsire ve’t-tezkire. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu Ummi’l-Kurâ, 2008.
• Cürcânî, Abdulkâhir. el-Cumel. Thk. Ali Haydar. Dımaşk: y.y., 1972.
• Cürcânî, Abdulkâhir. Kitâbu’l-Muktesid fî şerhi’l-Îdâh. Thk. Kâzım Bahr. Dâru Reşîd li’n-Neşr, Bağdat: 1982. Cürcânî, Seyid Şerif. et-Ta‘rîfât. Thk. Muhammed Sıddîk Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadîle, ts. Davûd, Fatime. “Mefhûmu’l-cumleti’l-Arabiyye mine’l-manzûri’l-vasfî ile’lmanzûri’l-vazîfî”. Şarkiyat Mecmuası, 21 (2012): 1-22.
• Enîs, İbrahim. Min esrâri’l-luga. Kahire: Mektebetu’l-Ancelo, 1978.
• et-Temîmî, ‘Alâ. “İşkaliyetu gumûdi’l-mustalah”. http://www.m-a arabia. com/vb/showthread.php?t=12620 (Erişim: 20.06.2018).
• Eyyub, Abdurrahman. Dirâsâtun nakdiyye fi’n-nahvi’l-Arabî. Kuveyt: Muessetu’s-Sabâh, ts. Fârisî, Ebû Ali. el-Îdâhu’l-‘adudî. Thk. Hasan Şâzilî. Riyad: Câmiatu Riyâd, 1969.
• Fârisî, Ebû Ali. el-Mesâilu’l-askeriyât. Thk. Ali Câbir el-Mansûrî. Bağdat: Câmiatu Bağdad, 1982.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyâd. Maâni’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî, Muhammed Ali en-Neccâr, Abdülfettâh İsmail. Mısır: Dâru’lMısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, ts. Galâyînî, Mustafa. Camiu’d-durusi’l-Arabiyye. Dımaşk: Muessetu’r-Risâle, 2012.
• Gotthelf, Bergstrasser. et-Tetavvur’n-nahvî li lugati’l-Arabî. Thk. Ramazan Abduttevvâb. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1994.
• Hâlidî, Kerim Hüseyin Nâsih. Binâu’l-cumleti’l-Arabyye, Amman: Dâru Safâ, 2005.
• Hamad, Ali Tevfik. “el-Mustalah el-Arabî şurûtuhu ve tevhîduh”. Mecelletu Câmiati’l-Hâlîl, 2/1 (2005): 1-23.
• Hâmis, Yûhannâ Mirzâ. Mevsûatu’l-mustalahi’n-nahviyyî mine’n-neş’eti ile’listikrâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2012.
• Hân, Muhammed. “el-Cumle ve’l-kelâm bahsun fi’t-turâs”. Mecelletu’l‘Ulûmi’l-İctimâiyye ve’l-İnsâniyye. 3/6 (2012): 189-198.
• Hârîrî, Ebû Muhammed Kasım b. Ali. Şerhu Mulhati’l-i‘râb. Thk. Fâiz Fâris. İrbid: Dâru’l-Emel li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1991.
• Harun, Abdusselam Muhammed. el-Esâlîbu’l-inşâiyye fi’n-nahvi’l-Arabî. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2001.
• Hasan, Abbas. en-Nahvu’l-vâfî. 3. Baskı. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Maarif, ts. Hâşimî, Ahmed. el-Kavâidu’l-esâsiye lî lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’lKutûbi’l-İlmiyye, ts. İbn Cinnî, Ebu’l-Fetih Osman. el-Hasâis. 4. Baskı. 3 Cilt. Kahire: el-Heyetu’lMısriyye li’l-Kitâb, ts. İbn Hişâm, Cemaluddin Ebû Muhammed Abdullah. Mugni’l-lebîb ‘an kutubi’le‘ârîb. Thk. Mâzın Mubarek. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1964.
• İbn Mâlik, Cemaluddin Muhammed b. Abdullah. Şerhu Teshîli’l-fevâid ve tekmîli’l-makâsid. Thk. Abdurrahman es-Seyyid, Muhammed Bedevî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hecer, 1990.
• İbn Mâlik, Cemaluddin Muhammed b. Abdullah. Teshîlu’l-fevâid ve tekmîlu’lmakâsid. Thk. Muhammed Kâmil Berekât. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1967.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mukerrem. “klm”. Lisânu’l-Arap. 12: 522-525. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 1414/1994.
• İbn Serrâc, Ebû Bekir Muhammed b. Sehl. el-Usûl fî’n-nahv. Thk. Abdulhüseyin el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1996.
• İbn Ya‘îş, Muvaffakuddîn Ebu’l-Bekâ Ya‘iş b. Ali. Şerhu’l-mufassal. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l İlmiyye, 2001.
• İbnü’l- Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-lume‘. Thk. Fayız Zeki Muhammede Deyâb. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• İbnü’l-Hâcib, Cemaluddin Ebû Ömer Osman b. Ammar. Munteha’l-vusûl ve’lemel fî ilmeyi’l-usûl ve’l-cedel. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
• İbnü’l-Haşşâb, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Murtecel fî şerhi’lCumel. Thk. Ali Haydar. Dımaşk: y.y., 1972.
• İsterâbâdî, Radiyyuddîn Muhammed b. Hasan. Şerhu’r-Radî lî Kâfiyeti İbn Hâcib. Thk. Muhammed b. İbrahim el-Hıfzî, Yahya Beşir Mustafa. 4 Cilt. Riyâd: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1966.
• Kallek, Cengiz. “BERGSTRASSER Gotthelf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 497-498. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ’ Eyyub b. Musa el-Hüseynî. el-Kulliyât. Thk. Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 1998.
• Kıftî, Cemaluddin Ali b. Yusuf. İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. Thk. Muhammede Ebu’l-Fadl. 4. Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1982.
• Komisyon, “slh” el-Mu‘cemu’l-vecîz. Kahire: Dâru’t-Tahrîr, 1989.
• Mahzûmî, Mehdî. Fi’n-nahvi’l-Arabî nakdun ve tevcih. Beyrut: Dâru Râid elArabî, 1986.
• Muhammed, Ahmed Muctebâ es-Seyyid. “el-Cumletu ‘inde’n-nuhât ve’llugaviyyîn el-kudâmâ ve’l-muhdesîn mefhumûhâ ve mukevvimâtuhâ”. Mecelletu Câmiati Sebhâ li’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye, 13/2 (2014): 5-17.
• Mustafa, İbrahim. İhyâu’n-nahv. Kahire: y.y., 1992.
• Müberred, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Muktedab. Thk. Muhammed Abdulhalık Adîme. 4 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, ts. Pilav, Salim. “Terim Sorunu ve Eğitim Öğretimde Terimlerin Yeri ve Önemi”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 16 (2008): 267-276.
• Râcihî, ‘Abduh. et-Tatbîku’n-nahvî. İskenderiye: Dâru’l-Marifeti’l-Câmiiyye, 2000.
• Rummânî, Ebu’l-Hasan İsa b. Ali. Kitâbu’l-Hudûd fî’n-nahv. Thk. İbrahim es-Sâmerrâî. Amman: Dârul-Fikr, 1984.
• Safedî, Selahaddin b. Halil b. Aybek b. Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnâût. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2000.
• Sâlim, Muhammed Yezîd. Cuhûdu’d-dârisîne’l-muhdesîn fî dirâseti’l-cumleti’lArabiyye. Yüksek Lisans Tezi, Câmiatu Muhammed Haydar, 2015.
• Semânînî, Ömer b. Sabit. el-Fevâid ve’l-kavâid. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2003.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. Thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1988. Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman. Bugyetu’l-vu‘ât fî tabâkâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Saydâ: el-Mektebetu’lAsriyye, ts. Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman. Hem‘u’l-hevâmi‘ şerhu Cem‘i’l-cevâmi‘. Thk. Ahmed Şemsuddin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Şimşek, Şahin. Arap Gramerinde İrâbta Mahalli Olan ve Olmayan Cümleler. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2014.
• Ubeydî, Nevâr. “Mustalahu’l-cumle mine’t-te’sîsi ilâ te’vîli’l-mefhûm”. Havliyyât Câmi‘ati Kalmâ, 12 (2015): 463-479.
• ‘Ukberî Ebu’l-Bekâ Abdullah b. Hüseyin. el-Lubâb fî ‘ileli’l-binâ ve’l-i‘râb. Thk. Abdulilâh Nebhân. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Yakûb, İmîl Bedî. Mevsû‘atu ‘ulûmi’l-lugati’l-Arabiyye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, 2006.
• Zeccâcî, Ebu’l-Kasım Abdurrahman b. İshak. el-İdâh fî ‘ileli’n-nahv. Thk. Mazın Mubarek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1979.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer. el-Mufassal fî san‘ati’l-i‘râb. Thk. Ali Bûmelham. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1993.