İslam Hukukunda Ruhsat Sebepleri ve Bazı Ruhsat Örnekleri-I (Sefer, Hastalık ve Zaruret Örneği)

Yıl 2018, Sayı: 12, 323 - 359, 31.12.2018

Muammer Vural

Öz

Şerî hükümlerde aslolan, her yer ve zamanda, bütün mükellefleri kapsayan umumî hükümler olmasıdır. Ancak bazı özel durumlar mükelleflerin vazifelerini/ yükümlülüklerini yerine getirmelerine engel olmakta ya da çok büyük zorluklarla karşılaşmalarına sebep olmaktadır. İşte mükellef için küllî hükümlerin bir kısmını yapmaya engel olan ya da zorlaştıran bu durumlar ortaya çıktığında İslâm, mükelleflerin içerisinde bulundukları bu özel durumlarda yapabilecekleri daha kolay hükümler vaz’etmiştir. İşte her yer ve zamanda bütün mükellefler için iptidaen meşru kılınan asıl hükümlere “azimet”; bazı durumlarda kulların özürlerinden dolayı, onlardan zorluğu kaldırmak için meşru kılınan istisnaî hükümlere de “ruhsat” denir. Mükelleflerin sorumluluklarını yerine getirmesine engel olan ya da zorlaştıran şey normalin üstünde bir meşakkatin bulunmasıdır. Bu meşakkat de sefer/yolculuk, hastalık, zaruret, ikrah ve hacet gibi bazı sebeplerle ortaya çıkmaktadır. Bu sebeplerin hepsini incelemek bir makalenin sınırlarını fazlasıyla aşacağından dolayı bunlardan ikrah ve hacet mevzuunu başka bir çalışmada ele alacağız. Biz bu çalışmada sefer, hastalık ve zaruret gibi bazı ruhsat sebeplerini ve bu sebeplerle sabit olan bazı ruhsat örneklerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. 

Anahtar Kelimeler

Azimet, ruhsat, sefer, hastalık, zaruret

Reasons Of Resolutıon In The Islamıc Law And Some Examples Of Permıssıon I (Travel, Illness And Obligatıon)

Öz

The essential thing in the Sharia provisions is that there are common provisions covering all obligants at any time and place. However, some special circumstances prevent obligants from fulfilling their obligations or cause them to face great difficulties. When these conditions, which prevented or made it difficult for the obligant to make a part of the provisions, Islam made it easier for obligants to do so in these special cases. Namely,, the main provisions which are first legitimized for all obligants at any place and time are called as “permission”. In some cases, the exceptional provisions which are justified to remove the difficulty due to the people’s apology are called “resolution”. What prevents or makes it difficult for obligants to fulfill their responsibilities is that there is a difficulty above normal. This difficulty occurs due to reasons such as travel, illness, obligation, coercion and necessity. Since studying all of these reasons will exceed the limits of an article, we will consider the issue of coercion and necessity in another study. In this study, we will examine some resolution reasons such as travel, illness and necessity and some examples of resolution which are fixed for this reasons.

Anahtar Kelimeler

Permission, resolution, travel, illness, obligation

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî, Alauddîn Abdulazîz. Keşfü’l‑Esrâr an Usûli Fahri’l‑İslâm Pezdevî I‑IV (Usûlü Fahri’l‑İslâm Pezdevî ile birlikte). Beyrût: Dâru’l-kitabi’larabiyyi, 1414/1994.
• Abdulbaki, Muhammed Fuad. el‑Mu’cemü’l‑Müfehres li Elfâzi’l‑Kur’âni’l‑Kerîm. İstanbul: İslam Kitabevi, 1984. Ahmed b. Hanbel. Müsned I‑VI. Beyrût: Daru’l-Fikr, ts. Aktan, Hamza. “Seferilikte Zaman ve Mesafe Kriteri”. Seferilik ve Hükümleri Ed. Editör/İsmail Kurt-Seyid Ali Tüz. 227-238.
• İstanbul: Ensar neşriyat, 1997. Ali Haydar Efendi. Düreru’l‑hukkâm Şerhu Mecelleti’l‑ahkâm (Şerhul‑kavâ‘idi’l‑ külliye). İstanbul: Matbaa-i Tevsi-i Tibaat, 1330.
• Âmidî, Seyfüddîn Ebü’l-Hasan Ali b. Ebî Ali. el‑İhkâm fi Usûli’l‑Ahkâm I‑IV. Beyrût: y.y., 1985.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku. Ankara: Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Yayınları y.y., 1958.
• Asım Efendi. Kamus Tercemesi I‑IV. İstanbul: y.y., 1305.
• Atar, Fahreddîn. “Azîmet”. İslâm’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklope‑ disi I. İstanbul: Çağ Yayınları, 1994.
• Atar, Fahreddîn. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1992.
• Aydın, Ahmet. İslâm’da Sefer ve Seferiliğe Ait Hükümler. İstanbul: y.y., 1985. Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed. el‑Binâye fî Şerhi’l‑Hidâye I-X. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1411/1990.
• Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef, Kitabu’l‑Münteka Şerhu Muvattaı İmâm Mâlik I‑VII. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts. Baktır, Mustafa. “Azîmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4: 330. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Baktır, Mustafa. İslâm Hukukunda Zarûret Hali. Ankara: Akçağ Yayınları, ts. Baktır, Mustafa. “Seferilikte Azîmet-Ruhsat”. Seferilik ve Hükümleri Ed. Editör-İsmail Kurt-Seyid Ali Tüz. 325-336. İstanbul: Ensar neşriyat, 1997.
• Bektaş, Osman. Risâletü’s‑sefer. Erzurum: y.y., 1990.
• Bennânî. Hâşiyetu Bennânî alâ Şerhi’l‑Celâl alâ Metni Cem’i’l‑cevâmi‘ I‑II. Beyrût: Dâru’l-fikr, ts. Beyhakî, Ebubekr Ahmed. es‑Sünenü’l‑Kübrâ I‑XI. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye, ts. Beyzâvî, Kadı Nasruddîn Abdullah b. Ömer. Minhâcü’l‑Usûl I‑IV (Nihâyetü’s‑Sûl ile birlikte). Beyrût: y.y., 1982.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslâm İlmihâli. İstanbul: Bilmen Yay., ts. Buhârî, Muhammed b. İsmail. es‑Sahih. Beyrut, el-Mektebetü’l-asriyye, 1432/2011.
• Büyük Haydar Efendi Efendi. Usûlü Fıkıh Dersleri. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1326.
• Cebbûrî, Hüseyin Halef. Ahkâmu’r‑Ruhasi fi’Şeriati’l‑İslâmiyye. Mekke: Mektebetü’l-Menâre, 1408/1988. Cemil, Muhammed b. Mübarek. Nazariyyetu’z‑Zarûreti’ş‑Şer’îyye ve Hudûduhâ ve Davâbitühâ. Mısır: y.y., 1988.
• Cessâs, Ebubekir Ahmet b. Ali. Ahkâmü’l‑Kur’ân I‑III. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1414/1993.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. Tâcü’l‑Luga ve Sıhâhu’l‑Arabiyye I‑VI. Mısır: y.y., 1377.
• Çalış, Halit. “Amel Açısından Azîmet Ruhsat Mukayesesi”. Harran Üniver‑ sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1996): 409-416.
• Çalış, Halit. İslam’da Kolaylaştırma İlkesi‑Azimet Ruhsat İlişkisi‑. Konya: Yediveren Kitap, 2004. Dâmad Efendi, Abdullah b. Muhammed. Mecma‘u’l‑enhur fî şerhi Mültaka’l‑ebhur I‑II. Beyrut: Daru’t-türasi’l-arabiyyi, ts. Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer. Takvîmü’l‑edille. Laleli, 690: Süleymaniye Kütüphanesi. Dede, Nusret, “Fıkıhta Yolcuya Sağlanan Kolaylıklar”, Dergiabant, c. 5, sy. 10, (Güz 2017): 98-110.
• Dihlevî, Şah Veliyyüllah Ahmed b. Abdirrahman. Hüccetüllâhi’l‑bâliğa I‑II. Beyrût: Dâru’l-marife, 1418/1997 Şâh Veliyyullâh ed-Dihlevî, Huccetullâhi’l‑Bâliğa (Beyrut, 1418/1997)
• Dönmez, İbrahim Kâfi. İslâm Hukukunda Kaynak Kavramı ve 8. Asır İslâm Hu‑ kukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1981. Dönmez, İbrahim Kâfi. “Hükmü’r-Ruhsa”, Mecelletü Mecm‘ai’l‑Fıkhi’l‑İslâmî. Cidde: (1415/1994): 243-282
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Ruhsat”, . Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 207-210. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistanî. Sünenü Ebî Davud I‑V. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1418/1997.
• Ebû Zehre, Muhammed. Usûlü’l‑fıkh. İstanbul: y.y., ts. Emir Padişah, Muhammed Emin el-Huseynî. Teysîru’t‑Tahrîr alâ Kitabi’t‑Tahrir I‑IV (et‑Tahrir ile birlikte). Mısır: y.y., 1350.
• Ensârî, Muhammed b. Nizamiddîn. Fevâtihu’r‑Rahamût Şerhu Müsellemi’s‑Sübût I‑II (Müsellemü’s‑Subût ve el‑Müstesfâ ile birlikte). Bulak: el-Matbaatü’l-emiriyye, 1322.
• Erdem, Suat. “İslam Hukukunda Seferiliğin Ölçütü”, İslam Hukuku Araştır‑ maları Dergisi sy. 18, (2011), s.111-128.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el‑Vecîz fi Fıkhi’l‑Mezhebi’l‑İ mâmi’ş‑Şâfi‘î I‑II. İstanbul: y.y., 1318.
• Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. el‑Müstasfâ min İlmi’l‑Usûl I‑II. Bulak: el-Matbaatü’l-emiriyye, 1322.
• Güzelhisarî, Mustafa b. Muhammed. Menâfiu’d‑Dekâik fi Şerhi Mecâmi‘i’l‑Hakâik. Dâru’t-tıbaati’l-arabiye, 1288.
• Habbâzî, Celâluddîn Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed. el‑Muğnî fi Usûli’l‑Fıkh, Mekke: y.y., 1403.
• Hâdimî, Ebû Said Muhammed b. Mustafa. Mecâmi‘u’l‑Hakâyık. Dâru’ttıbaati’l-arabiye, 1288.
• Halebî, İbrahim b. Muhammed. Mülteka’l‑ebhur. İstanbul: Güray Matbaası, 1981. Hallâf, Abdulvehhâb. İlmü Usûli’l‑Fıkh. İstanbul: İslam Kitabevi, 1984.
• Haskefî, Alauddîn Muhammed b. Ali. Dürrü’l‑muhtâr Şerhu Tenvîri’l‑ebsâr I‑VIII (Reddü’l‑Muhtâr ile birlikte). İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Heyet, el‑Fetâva’l‑Hindiye I‑VI. Mısır/Bulak: el-Matbaatü’l-kübra’l-emîriyye, 1310.
• Hudarî Bey, Muhammed. Usûlü’l‑Fıkh. Beyrût: y.y., 1969.
• İbn Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzuddîn. Kavâ‘idu’l‑Ahkâm fi Mesalihi’l‑Enâm (el-Kavâ ‘idü’l-kübrâ) I‑II. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 1428/2007.
• İbn Abdişşekûr, Muhibbullah. Müsellemü’s‑Sübût I‑II (el‑ Müstasfâ ile birlik‑ te). Bulak: el-Matbaatü’l-emiriyye, 1322.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin. Hâşiyetu Reddi’l‑muhtâr ala’d‑Dürri’l‑muhtâr I‑VIII. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbn Bedrân, Abdulkadir b. Mustafa Dimeşkî. Nüzhetü’l‑Hâtıri’l‑Âtır Şerhü Kitâbi Ravzati’n‑nâzır ve Cenneti’l‑Menâzır I‑II (Ravzatu’n‑nâzır ile birlikte). Beyrût: Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
• İbn Emiri’l-Hac. et‑Takrîr ve’t‑Tahbîr I‑III. Beyrût, y.y., 1983. İbnü’l-Hâcib. Muhtasaru’l‑Müntehâ I‑II (Taftazânî şerhi ile birlikte). Mısır: y.y., 1316.
• İbn Mâce, Hâfız Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, es‑Sünen. Beyrût, elMektebetü’l-asriyye, 1426/2006.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim Hanefî, el‑Eşbâh ve’n‑Nezâir, Şam: Dâru’l-fikr, 1986. İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el‑Muğnî I‑XII. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’larabiyyi, 1972.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. Ravzatu’n‑nâzır ve Cennetü’l‑menâzır fi Usûli’l‑Fıkhi alâ Mezhebi’l‑İmâm Ahmed b. Hanbel I‑II (Nüzhetü’l‑Hatır ile birlikte). Beyrût: Dâru’l-fikri’l-arabî, ts.
• İbn Kudâme, Şemsuddîn el-Makdîsî. eş‑Şerhu’l‑Kebir I‑XII (el‑Muğnî ile bir‑ likte). Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-arabiyyi, 1972.
• İbn Manzûr, Ebu’l Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim b. Manzûr. Lisânu’l‑Arab I‑XXV. Beyrût: y.y., 1968.
• İbn Melek, Abdullatîf b Abdilaziz b Frişte, Şerhu Menâri’l‑envâr. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1965. İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim Hanefî. el‑Eşbâh ve’n‑Nezâir. Suriye: y.y., 1986.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed Hafid. Bidâyetu’l‑müctehid ve Nihâyetü’l‑muktesid I‑II. Beyrut: Dâru’l-marife, 1406/1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebubekr Muhammed b. Abdillah. Ahkâmu’l‑Kur’ân I‑IV. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1988.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvahid. Kitabu’t‑Tahrir fi usûli’l‑fıkh I‑II (Teysiru’t‑Tahrir ile birlikte). Mısır: y.y., 1350.
• İbnü’l-Hümâm, Kemaluddîn Muhammed b. Abdilvahid. Fethü’l‑kadîr. I‑X, Beyrût: Dâru’l-fikr, ts. İbnü’s Sübkî, Tacuddîn Abdülvehhab. Cem‘ü’l‑cevâmi‘ I‑II (Celâl şerhi ve Ha‑ şiyesi ile birlikte). Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İsfehânî, Râğıb. Mu’cemu Mufredâti Elfâzi’l‑Kur’ân. Mısır: y.y., ts. İzmirî, İsmail Hakkı. Hâşiyetü’l‑İzmirî ala Mirâti’l‑usûl Şerhi Mirkâti’l‑Vusûl I‑II. Kâhire: y.y., 1258/1836.
• Kâdîhan, Mahmud Özcendî, Fetâvâ Kâdîhan I‑VI. Mısır/Bulak: elMatbaaatü’l-kübra’l-emiriyye- 1310.
• Karafî, Şihabüddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. Şerhu Tenkîhi’l‑fusûl fi’l‑usûl. Mısır: Matbaatü’l-hayriyye, 1306/1888.
• Karâfî, Şihabüddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdris. Envâru’l‑burûk fi esrâri’l‑Furûk I‑IV (Tehzibu’l‑Furûk ile birlikte). Mısır: y.y., 1347. Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslâm Hukuku I‑III. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1996.
• Karaman, Hayreddin. İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri I‑III. İstanbul: Nesil Yayınları, 1992.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebubekr b. Mesûd. Bedâiu’s‑Senâî fî Tertîbi’ş‑Şerâî I‑VII. Beyrût: Dâru’l-kitâbi’l-arabiyyi, 1402/1982.
• Kâdîhân, Ebü’l-Mehâsin Fahruddin Hasen b. Mansûr el-Özkendî. Fetâvâ Kâdîhân I‑III (el‑Fetâva’l‑Hindiyye’nin I‑III ciltlerinin kenarında). Mısır/Bulak: el-Matba‘atü’l-kübra’l-emîriyye, 1310.
• Kiyâ el-Herrâsî, İmâmuddîn b. Muhammed. Ahkâmu’l‑Kur’ân I‑IV. Beyrût: y.y., 1983.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr. Kitâbü’l‑Kudûrî. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, ts. Kurtubî, Ebû Abdillah, Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (el- Kurtubî). el‑Câmi‘ li Ahkâmi’l‑Kur’ân I‑XX. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1987.
• Mahallî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Şerhu’l‑Celâl alâ Metni Cemi’l‑cevâmi‘ I‑II (Bennânî hâşiyesiyle birlikte). Beyrût: Dâru’l-fikr, ts. Mahmesanî, Suphi. Felsefetu’t‑Teşrî fi’l‑İslâm. Y.y., 1952.
• Açıklamalı Mecelle‑i Ahkâm‑ı Adliyye. Yayına hazırlayan Ali Himmet Berki. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1982.
• Merğinânî, Ebu’l-Hasan Burhanuddîn Ali b. Ebî Bekr Merğînânî, el‑Hidâye Şerhu Bidâyeti’l‑mübtedi I‑IV. Beyrût: Dâru’l-ihyâi’t-türâsi’l-arabiyyi, ts. Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el‑İhtiyâr li Ta’lili’l‑Muhtâr I‑V. İstanbul: y.y., 1980.
• Meydanî, Abdulganî. el‑Lübâb fi şerhi’l‑Kitâb I‑IV. İstanbul: Dersaadet Kitabevi, ts. Molla Hüsrev, Muhammed b. Feramuz. Mir’âtu’l‑Usûl Şerhu Mirkati’l‑Vusûl I‑II (İzmirî haşiyesi ile birlikte). Kahire: y.y., 1258.
• Muhammed Hüsni, er‑Ruhasu ve Esbâbu’t‑Terahhus fi’l‑Fıkkhi’l‑İslâmî, Mısır/ Kahire: Daruttibaatil-muhammediye, 1987/1407.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî. es‑Sahih Beyrut: Dâru’l-kitabi’larabiyyi, 1427/2016. Nemle, Abdulkerîm b. Ali b. Muhammed. er‑Ruhasu’ş‑Şer’îyye ve isbatuha bi’l‑kıyas Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1990),
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb, es‑Sünen. Beyrût: Dâru’lmarife,1428/2007. Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. el‑Menâr (İbn Melek’le birlikte). İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1965.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Keşfu’l‑esrâr ala’l‑Menâr I‑II. İstanbul: y.y., 1986.
• Pezdevî, Fahru’l-İslâm. Usûlu Fahri’l‑İslâm I‑IV (Abdulazîz el-Buhârî’nin Keşfü’l‑esrâr isimli şerhi ile birlikte). Beyrût: Dâru’l-kitabi’l-arabiyyi, 1414/1994.
• Rahmunî, Muhammed Şerif, er‑Ruhasu’l‑Fıkhiyye mine’l‑Kur’ân ve’s‑Sünneti’n‑Nebeviyye, Tunus: Müessestâü Abdilkerim, ts. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l‑gayb (et‑Tefsîru’l‑kebîr) I‑XXX. Beyrût: y.y., 1990.
• Salih b. Abdillah b. Humeyd. Ref’u’l‑Harac fi’ş‑Şerîati’l‑İslâmiyye Zevâbituhû ve Tatbîkâtuhû, Mekke, 1403.
• Semerkandî, Alauddîn. Şemsu’n-Nazar Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Mizânu’l‑Usûl fî Netâici’l‑Ukûl. Katar: Yeni Doha Matbaası, 1404/1984.
• Serahsî, Şemsuddîn. Kitabu’l‑Mebsut I‑XXX. Beyrût: Dâru’l-marife, 1414/1993.
• Serahsî, Şemsuddîn. Usûl, I‑II. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984. Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebi Bekr. el‑Eşbâh ve’n‑Nezâir fi Kavâidi ve Furûi Fıkhi’ş‑Şâfiyye. Beyrût: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1990.
• Şa’ban, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlu’l‑Fıkh). Çev. İbrahim Kâfi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 1990.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris. el‑Ümm I‑VIII. Beyrût: Dâru’lmarife, 1393.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim Gırnatî. el‑Muvâfakât fi Usûli’l‑Ahkâm I‑IV. Beyrût: Darul-fikr, ts. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l‑Evtâr Şerhu Müntaka’l‑Ahbâr min Ahâdîsi Seyyidi’l‑Ehyâr I‑VIII. Beyrût: y.y., ts. Şirâzî, Ebû İshâk. el‑Mühezzeb, I‑XX (el‑Mecmu ile birlikte). Beyrut: Dâru’fikr, ts. Taftazânî, Sa’duddîn. Kitâbu’t‑Telvîh I‑II (Tavzih ile birlikte). yy., 1310.
• Taftazânî, Sa’duddîn. Hâşiyetu alâ Şerhi’l‑Kâdı Adud ala Muhtasari’l‑Müntehâ I‑II (Şerh ve metin ile birlikte). Mısır: y.y., 1316. Udeh, Abdülkadir. Et-teşriul-cinaiyyül-islamiyyü Mukarinen Bil-kanuni’lvazi Mukayeseli İslâm Hukuku ve Beşeri Hukuk, I‑IV. Çev. I. Ruhi
• ÖzcanAli Şafak, II-IV Ali Şafak. Ankara: Rehber Yay., 1990.
• Vural, Muammer. İslam Hukukunda Azîmet ve Ruhsat. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1997.
• Yaylalı, Davut. “Seferilik Hükümleri”. Seferilik ve Hükümleri Ed. Editör/İsmail Kurt-Seyid Ali Tüz. 247-282. İstanbul: Ensar neşriyat, 1997.
• Zerkâ, Ahmed. Şerhu’l‑Kavâidi’l‑Fıkhiyye. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 1993-1414.
• Zeydân, Abdülkerîm. el‑Vecîz fi Usûli’l‑Fıkh. İstanbul: İslam Kitabevi, 1979. Zeylaî, Cemaluddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Nasbu’r‑Râye li Ehâdisi’l‑Hidâye. I‑IV. yy., 1973.
• Zuhaylî, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi I‑X. Çev. Heyet. İstanbul: Bilimevi Bas. Yay., 2006. Zuhaylî, Vehbe. Usûli Fıkhi’l‑İslâmi I‑II. Dımaşk: y.y., 1986.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetu’z‑Zarûreti’ş‑Şeriyye Mukâreneten Maa’l‑Kânûni’l‑Vad’iyye. Beyrût: y.y., 1982.