Fârâbî’de Bireysel Mutluluktan Toplumsal Düzene: Özne ve Nesne Olarak Nefsin Onto-Epistemolojisi

Yıl 2020, Sayı: 16, 272 - 283, 25.12.2020

Zehra Oruk

https://doi.org/10.34085/buifd.805844

Öz

İnsanlık, ilgisini araştırmaya ve düşünmeye yönelttiği dönemlerden itibaren, görünürde bulunan bazı olguları, duyumlarının ötesinde bulunan türlü uzantılar vasıtası ile açıklama girişiminde bulunmuştur. Bu açıklamalara konu olanlardan biri de kendini arayan insanın, kendisine içkin olduğunu varsaydığı “nefs/ruh” düşüncesidir. Eski çağlardan beri düşünürler bir şekilde nefsi tanımlama yoluna gitmiş kimisi nefsi hareketin kaynağı olarak nitelendirirken, kimisi de nefsin varlığın en küçük yapıtaşı olduğunu öne sürmüştür. İnançlarının etkisi ile olsa gerek, İslam filozofları arasında da popülaritesini yitirmeyen konulardan biri olan nefs, bir sistem düşünürü olan Fârâbî’nin, sisteminin kilit noktası mesabesindedir. Zira mekanik bir sistem içerisinde işleyişini sürdüren Fârâbî’nin Ay-üstü ve Ay-altı evren şeklinde kategorize ettiği ontolojik sisteminde bulunan varlıklar, bir tür hizmet-fayda ilişkisi çerçevesinde döngüsel olarak birbirlerini etkilerler. Nihaî gayenin mutluluk olduğunu belirten Fârâbî ’de, Ay-altı alemde bulunan her bireyin nefsi, mutluluğu elde etmek maksadıyla Ay-üstü aleme dönük olarak maddi niteliklerinden arınıp, asıl zevk alacağı ruhanî bir yaşamı arzular. Söz konusu arzu doğrultusunda nefs, maddi olandan mufarıklaşarak yepyeni bir alemin kapısını aralamak niyetindedir. Bu çalışmada Fârâbî’nin fikir dünyasında, nefsin bedeninden mufarıklaşma gayesi, araçları ve aşamaları incelenecektir. Nefsin bu değişim sürecinin, bireysel ruhun olduğu kadar toplumsal düzenin de temel nedeni ve sonucu olduğu irdelenecek ve böylece bireysel hayat ile toplumsal düzen arasında ontolojik bir paralellik olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

nefs, beden, mutluluk, erdem, şehir

Kaynakça

• 1. Aristoteles. Magna Moralia, çev. Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2019.
• 2. Aristoteles. Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara: BilgeSu Yay., 2014.
• 3. Aristoteles. Politika, çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayıncılık, 2015.
• 4. Aristoteles. Ruh Üzerine, çev. Ömer Aygün, Y. Gurur Sev, İstanbul: Pinhan Yayınclılık, 2018.
• 5. Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 2: Sofistlerden Platon’a, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2014.
• 6. Bircan, H. Hüseyin. “İslam Ahlâk Felsefesinde ‘En Yüce Gaye’ ve Ahlâkî Değerlerin Belirlenimi”, İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt: 16, 3 (2004).
• 7. Bircan, H. Hüseyin. İslâm Felsefesinde Mutluluk, İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• 8. Durusoy, Ali. İbn Sinâ Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri, İstanbul: İFAV, 2008.
• 9. Ebi Nasr al-Fârâbî, Ârâi Ehli’l-Medîneti’l Fâzıla, Beyrut, 1995.
• 10. Ebû Nasr El-Farabî, Es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât, çev. Mehmet S. Aydın vd., İstanbul: Büyüyenay Yay., 2012.
• 11. Fârâbî, “Et-Tenbîh Alâ Sebîli’s-Seâde”, çev. Yaşar Aydınlı, Mantığa Giriş Risaleleri, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• 12. Fârâbî, El-Medîntü’l-Fâzıla, çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• 13. Fârâbî, İhsâu’l- Ulûm, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Divan Kitap, 2015.
• 14. Fârâbî, Kitâbü’l-Mille, çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2019.
• 15. Fârâbî,”İhsâu’l-Ulum”, çev. Yaşar Aydınlı, Kitâbü’l-Mille, İstanbul: Litera Yay., 2019.
• 16. Gihamy, Dr. Gerard. Encyclopedia of Arabic Terminology of Philosophy, Beyrut, 1998.
• 17. Klosko, George. “Sokrates on Goods and Happiness,” History of Philosophy Quarterly, vol: 4, no:3, July, 1987.
• 18. Mackenzie, Mary Margaret. “Plato’s Moral Theory”, Journal of Medical Ethics, 11, Cambridege, 1985.
• 19. Saraçoğlu, Veysel Atayman-Cenk. “Giriş”, Devlet, Platon, İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları, 2018. 20. Senemoğlu, Olkan. “Antik Yunan Siyasal Düşünüşünde İnsan Doğası ve Toplum Anlayışı: Platon ve Aristoteles”, İNSAN&İNSAN, 10 (2016).