Zeydî Hadis Geleneğinde Kırk Hadis (Erbeûn) Derlemelerinden Örnekler

Yıl 2024, Sayı: 24, 151 - 170, 25.12.2024

Semih Yolaçan

https://doi.org/10.34085/buifd.1545479

Öz

İslam âlimleri, hadis ve sünnete verdikleri önemi çeşitli faaliyetlerle ortaya koymuştur. Bu faaliyetlerden biri, geniş bir konu yelpazesi sunan kırk hadis edebiyatıdır. "Kırk hadis" terimi, Arapça’da "erbeûn hadis", Farsça’da ise "çihil hadis" olarak bilinmektedir. Zeydiyye mezhebi de bu literatüre değer veren topluluklardan biri olup, Zeydî âlimler, Hz. Peygamber’in hadislerini derleyip yorumlayarak, hem mezheplerine özgü ilmî birikimi hem de İslâm dünyasının genel hadis literatürüne katkıda bulunmuşlardır. Zeydî hadis âlimleri, özellikle mezhebinin siyasi ve ilmî görüşlerini savunmak için kırk hadis geleneğine büyük önem vermiştir. Bu bağlamda, Zeydiyye kırk hadis literatürü, hem dinî öğretileri aktarma hem de mezhep kimliğini güçlendirme amacı taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı, Zeydiyye mezhebi muhaddislerinin kırk hadis edebiyatına katkılarını, bu eserlerin yazılış amaçlarını, konularını ve kaynaklarını incelemektir. Türkiye’de bu alanda pek çok çalışma yapılmış olmasına rağmen, Zeydî kırk hadis edebiyatı üzerine yeterli araştırma bulunmamaktadır. Bu makale, Zeydî müelliflere ait kırk hadis eserlerini tanıtacak ve bu eserlerin ilmî gelişmelere ne ölçüde katkıda bulunduğunu tartışacaktır. Makalede ele alınacak olan Zeydî hadis literatüründe mevcut on bir eserden yedisinin metni erişilebilir durumdadır ve Zeydî muhaddislerin kırk hadis literatüründeki yerini ve katkılarını anlamak açısından önem arz etmektedir. Bu eserlerde, hadislerin güvenilirliği ve içerikleri bakımından Zeydiyye mezhebine özgü yorumlara da ulaşmak mümkündür. Zeydî kırk hadis eserlerinin yazılış amacı, dinî bilgilendirme ve ahlâkî öğretimin yanı sıra mezhepler arası farklılıkları da açıklığa kavuşturmak olarak öne çıkmaktadır. Zeydî kırk hadis eserlerinin analizi, hem Zeydî hadis edebiyatının tarihsel gelişimini aydınlatacak hem de bu alandaki ilmî çalışmaların kapsamını genişletecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Zeydiyye, Kırk hadisler, Zeydî kırk hadis edebiyatı, Şerh, Tahkîk

Examples From Forty Hadith (Arba‘Ūn) Collections in the Zaydi Hadith Tradition

Öz

Islamic scholars have demonstrated the importance they place on Hadith and Sunnah through various activities. One such activity is the literature of forty Hadiths, which encompasses a wide range of topics. The term "forty Hadith" is known as "arbaʿūn ḥadīth" in Arabic and "čihil ḥadīth" in Persian. The Zaydi school of thought is one of the communities that value this literature, and Zaydi scholars have compiled and interpreted the Hadiths of the Prophet Muhammad, contributing to both their sect's scholarly heritage and the broader Hadith literature of the Islamic world. Zaydi Hadith scholars have particularly emphasized the tradition of forty Hadiths to defend the political and scholarly views of their sect. In this context, the Zaydi forty Hadith literature serves the dual purpose of transmitting religious teachings and strengthening sectarian identity. In the context of the practical application of the Sunnah, forty Hadith literature has also been valued in teachings outside of the Ahl al-Sunnah. The aim of this study is to examine the contributions of Zaydi scholars to the literature of forty Hadiths, as well as the purposes, subjects, and sources of these works. Despite numerous studies conducted in this field in Turkey, there is a lack of sufficient research on Zaydi forty Hadith literature. This article will introduce the works of Zaydi authors related to forty Hadiths and discuss the extent to which these works have contributed to scholarly developments. Among the eleven existing works in the Zaydi Hadith literature to be addressed, the texts of seven are currently accessible and are significant for understanding the position and contributions of Zaydi scholars in the forty Hadith literature. In these works, it is also possible to find interpretations specific to the Zaydi sect regarding the reliability and content of the hadiths. The purpose of writing Zaydi forty Hadith works is not only to provide religious education and ethical teaching but also to clarify inter-sect differences. Analyzing Zaydi forty Hadith works will illuminate the historical development of Zaydi Hadith literature and expand the scope of scholarly studies in this field.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Zaydiyyah, Forty hadiths, Zaydi Forty Hadith Literature, Commentary, Textual criticism

Kaynakça

• Akhan, Enes. Şîa’da Kırk Hadis Kültürü. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi / Lisansüstü Eğitim Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı / Hadis Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• el-Askalânî, İbn Hacer. Lisânü’l-mîzân. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî li’l-Matbûât, 1971.
• Buhârî, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. b.y.: Dâru Tavku’n-Necât, 1422.
• Ca’fer b. Ahmed b. Abdisselâm. el-Erbeûne’l-Aleviyye ve Şerhuhâ. San’a: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 2008.
• Darekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer. el-Ilelü’l-vâride fî ehadisi’n-Nebeviyye. Riyad: Dâru Tîbe, 1985.
• Demirci, Kadir. “Hicrî III. Asırda Zeydî Bir Muhaddisin Metin Tenkidine Yaklaşımı”. İslâmî İlimler Dergisi 2/2 (Güz 2007), 11-28.
• Demirci, Kadir. “Klasik Dönem Zeydilerinin Ashâb-i Hadis Hakkındaki Nitelemeleri: Haşviyye.” İslâmî İlimler Dergisi 6/1 (Bahar 2011), 177-192.
• Ebî Tâlib Yahyâ b. Hüseyin el-Hârunî. Teysîru’l-metâlib fi Emâlî Ebî Tâlib. San’a: Mektebetü’l-İmâm Zeyd b. Ali, 2002.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Muhammed b. el-Hasan. Silsiletü’l-ibrîz bi’s-senedi’l-aziz erbeûne hadisen min cevâmiı’l-kelîm. San’a: Mektebetü Bedr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2002.
• Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdurrahman, Râmehurmuzî. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-ravî ve’l-vâî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1404.
• el-Ekva‘, Bahaüddin Ali b. Ahmed. el-Ahbaru’l-erbeûn el-vesiletü ilâ Rabbi’l-alemin. San‘a: Merkezü’n-Nehâr li’t-Tıbâa, ts.
• Ertürk, Mustafa. “Hasan b. Süfyân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16/352-353. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• el-Hâşimî, Zeyd b. Abdullah b. Mesud. Erbeûne hadisen es-Seylakiyye. Sa‘de: Merkezü’t-Tevhid ve’l-Adl li’d-Dirâsâti ve’l-Bühûs ve’t-Tahkîk, 2002.
• Hatib el-Bağdadî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Şerefu ashâbi ehli’l-hadis. Ankara: Daru İhyai’s-Sünneti’n-Nebeviyye, ts.
• Heysemî. Müsned. Medine: Merkezü Hızmeti’s-Sünne ve’s-Sîrati’n-Nebeviyye, 1992.
• İbn Dakîk el-îd. Şerhu’l-erbeîn en-Neveviyye. b.y.: Müessesetü’r-Reyyân, 2003.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Mısır: Müessesetü Kurtuba, 1313.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. b.y.: Darü İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts. İsfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-evliyâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1988.
• Kallek, Cengiz. “Ca’fer b. Ahmed”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6/545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kandemir, M. Yaşar. “Nevevî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 33/45-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kandemir, Yaşar. “Kırk Hadis”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/466-469. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Kurtûbî, İbn Abdülber. Câmiu beyani’l-ilmi ve fadlihi. Suudi Arasbistan: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1994.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Huseyin Müslim b. Haccac. Sahihu Müslim. b.y.: Dâru İhya-i Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Küçük, Raşit. “Abdullah b. Mübarek”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1/122-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Küleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. Beyrut: Dâru’t-Tearuf li’l-Matbûât, 1990.
• Mansûr-Billâh, Kâsım b. Muhammed. el-Erbeûne’l-hadisü’t-tâlibiyye. Temel İslam Bilimleri, Hadis. 15: 04, ZA:508-03, 32. Erişim 14 Ağustos 2024. https://elibrary.mara.gov.om/en/imam-zaid-library/cultural-foundation-library/book/?id=13921#book/21
• Mehmet, Ümit. “Ehl-i Beyt Merkezli Yaklaşımlarda Sahabe İmajı: Zeydiyye Örneği”. İslamî İlimler Dergisi 2/1 (Aralık 2007), 249-260.
• Muhammed Sinhân. “Tuhfetü’l-ihvân fî fadli kelimeti’l-iman li ’l-Kâdî el-Allâme Yusuf b. el-Hüseyin b. Ahmed Zibara (ö. 1179/1765)”. el-Câmiatü’l-Vataniyye Dergisi 9/26 (Mart) (2024), 83-126.
• Özaydın, Abdülkerim. “Mütevekkil-Alellah Ahmed b. Süleyman”. DİA TDV İslam Ansiklopedisi. 32/211-212. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Saffâr, Hasan b. Ali. el-Erbeûn fî fedâli Emîri’l-mü’minîn. San’a: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, 2003. Seyyid Ahmed el-Hüseynî. Müellefâti’z-Zeydiyye. Kum: Matbaatü İsmailiyyân, 1992.
• Şâmî, Ahmed b. Muhammed. Tarihu’l-Yemeni’l-fikrî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1987.
• et-Taberânî, Süleyman b. Ahmed. Mu’cemü’s-sağîr. Beyrut, Ammân: el-Mektebetü’l-İslâmî-Dâru Ammâr, 1985.
• Tirmîzî, Muhammed b. Îsa. Sünen-i Tirmîzî. Mısır: Şeriketü Mektebetü Ve Matbaatü Mustafa Elbânî el-Halebî, 1975.
• el-Vecîh, Abdüsselam b. Abbas. A’lâmu’l-müellifîn ez-Zeydiyye. Amman: Müessesetü’l-İmam Ali es-Sikafiyye, 1999.
• Yahyâ b. Hüseyin. Kitabü’l-müntehab. San’a: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1993.
• Yolaçan, Semih. Usulü’l-Ahkâm Eseri Bağlamında Zeydî Muhaddis Ahmed b. Süleyman’ın (öl. 566/1171) Ahkâm Hadislerini Yorumlama Esasları. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Zehebî, Şemseddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i’tidâl. Beyrut: Dâru’l-Marife li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1963.
• Ziriklî, Hayrettin. el-Âlâm. b.y.: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 2002.