Kötülüğün Nispeti: Çelişik Görünümlü Nisâ 78-79. Âyetler Örneğinde Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 24, 117 - 138, 25.12.2024

Ali Rıza Güneş

https://doi.org/10.34085/buifd.1550527

Öz

Bu makalenin amacı, Nisâ 78-79. âyetler arasında bir çelişkinin bulunup bulunmadığını incelemektir. Ayrıca bu âyetler kapsamında ana konuyla doğrudan alakalı olan kötülüğün nispetinin kime yapılacağını ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bir grup müfessire göre, 78. âyette geçen iyiliğin ve kötülüğün her ikisi de Allah’tandır. Bu müfessirler, 79. âyette de bunun tekrarlandığını düşünmektedir. Başka bir müfessir grubuna göreyse 78. âyette iyiliğin ve kötülüğün her ikisi, Allah’tandır. Fakat 79. âyet, kötülüğün sebebini insana bağlamaktadır. Bu düşüncedekiler, kötülüğün takdirinin Allah’a, bu takdirin sebebininse insana ait olduğunu başka âyetlerle temellendirmeye çalışmaktadır. Bu makalede kötülüğün sebebinin insan olduğu görüşünü pekiştirme amacıyla felsefe ve kelâmdan da faydalanılmaktadır. Ateist düşünce, genellikle dünyada kötülüğün çok olduğunu söylemektedir. Bunun karşısında yer alan Kur’ân ve Teist düşünceye göre, evrene ve hayata çoğunlukla iyilik hâkimdir. Kötülükse az, ârizî ve görecelidir. Kötülüğün kabul edilmesi, ancak hayatın bir imtihan olduğuna ve her şeyin karşılığının verileceği âhirete inanmakla mümkündür. Yoksa dünya ölçeğinde kötülüğün bulunmasına mantıklı bir cevap vermek mümkün değildir. Bu sorun, kötülüğün insana, bunun takdirininse Allah’a ait olduğu şeklinde çözümlenmektedir. Nisâ 78-79. âyetler, Kur’ân bütünlüğünde incelendiğinde, herhangi bir çelişkiye düşülmeksizin bu şekilde anlaşılabilmektedir. İlgili âyetlerdeki çelişik görünümün, gerçek bir çelişkiden değil zannî bir çelişkiden doğduğu görülmektedir. Bir başka ifadeyle ilgili âyetlerdeki çelişik görünüm, Kur’ânî bir olgudan değil, beşerî bir algıdan kaynaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

tefsir, çelişki, iyilik, kötülük, nispet

The Attribution of Evil: An Evaluation in the Context of the Ostensibly Contradictory Verses 78-79 of Surah An-Nisa

Öz

This article aims to examine whether there is a contradiction between verses 78 and 79 of Surah An-Nisa. Additionally, it aims to identify to whom the attribution of evil within the scope of these verses is directed. According to one group of commentators, verse 78 indicates that both good and evil originate from Allah. They also believe that this is reinforced in verse 79. Conversely, another group of commentators argues that while verse 78 affirms that both good and evil come from Allah, verse 79 attributes the cause of evil to human actions. Proponents of this view support their stance with other verses, suggesting that while Allah decrees evil, the responsibility for this decree lies with humans. In addition, this article incorporates insights from philosophy and theology to strengthen the argument that the source of evil is human. Atheist thought often posits that there is a significant amount of evil in the world. In contrast, the Qur'an and theistic perspectives generally assert that goodness predominates in the universe and in life. According to both the Qur'an and these disciplines, goodness largely prevails in the universe and in life, while evil is minimal, incidental, and relative. This wisdom endows humans with the flexibility to view life relativistically. The existence of evil is only meaningful if one believes in an afterlife where every act will be accounted for. Otherwise, providing a rational explanation for the presence of evil within the scope of the world remains challenging. This issue is resolved by attributing evil to humans, while acknowledging that the decree of evil comes from Allah. Thus, verses 78-79 of Surah An-Nisa can be understood in this manner without any inherent contradiction. The apparent contradiction in the relevant verses arises not from a real contradiction but from a perceived one. In other words, the appearance of contradiction in the relevant verses stems from human perception rather than from a Qur'anic fact.

Anahtar Kelimeler

tafsir, goodness, evil, contradictory, nisbah

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâẓi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Augustine. İtiraflar. çev. Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2010.
• Ak, Uğur. Gazali’de Kötülük Problemi. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Akalın, Şükrü Halûk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. 11. Basım, 2011.
• Âlûsî, Şehâbeddin Mahmûd. Rûḥu'l-Meʿânî fî Tefsîri'l-Ḳurʾâni'l-ʿaẓîm. Alî Abudülbârî. thk. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1415.
• Andriawan, Didik. Mu'tezilî Müfessir Hâkim el-Cüşemî'nin et-Tehẕîb fi't-Tefsîr Adlı Eserinde Müşkilü'l-Kur'ân. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Arslan, Hulusi. Sistematik Kelâm. 3. Basım. Ankara: TDV, 2018.
• Aslantatar, Nesim. “Paul Draper, Agnostisizm ve Kötülük Problemi”. Dini Araştırmalar 25 (2022), 173-196.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.
• Aydın, Mehmet. Ansiklopedik Dinler Sözlüğü. Konya: Dinbilimleri Yayınları, 2005.
• Aydın, Salih. İmam Mâtürîdî’de Kötülük Problemi ve İmtihan. İstanbul: İnsan Yayınları, 2022.
• Beyzâvî, Ebû Saîd b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâs, 1418.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’an’ı Kerim’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Kahraman Cilt-Yayıncılık, ts.
• Candan, Abdülcelil. Kur’an Okurken Zihne Takılan Âyetler. İstanbul: Elest Yayınları, 2007.
• Cebeci, Lütfullah. Kur’an-ı Kerim Açısından Kötülük Problemi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2021.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma, 1999. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1985.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 32. Basım, 2016.
• Çağırıcı, Mustafa. “Şer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/542-544. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’an’da Kader İnancı”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2015), 11-46.
• Çiçek, M. Halil. Müşkilü’l-Kur’an’ı Yeniden Değerlendirmek. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Deliser, Bilal. Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usulü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Dıyâeddîn, Hasan. Vahyullah. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 2009.
• Diler, Murat. Ebüssuûd Tefsirinde Müşkilü’l-Kur’ân. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Durusoy, Ali. İbn Sinâ Felsefesinde İnsan ve Alemdeki Yeri. İstanbul: MÜ İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıḳhü’l-ekber. İmârâtü’l-’Arabiyye: Mektebetü’l-Furkân, 1999.
• Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sâbit. Fıkh-ı Ekber (İmâm-ı Azam’ın Beş Eseri İçinde). çev. Mustafa Öz. İstanbul: MÜ. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1992.
• Elik, Hasan - Coşkun, Muhammed. Tevhit Mesajı Özlü Kur’an Tefsiri. İstanbul: Fikir, 2013.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meâl-Tefsir. çev. Cahit Koytak vd. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Fadlı, Nazar. Muhammad Quraısh Shıhab'ın Tafsîr al-Mıshbâh Eserinde Müşkilü'l-Kur'ân. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Geniş Açıklamalı Kur’an Meâl-Tefsir. haz. Mehmet Okuyan. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 2022. Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1985.
• Güler, İlhami. Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Güler, İlhami. “Global Isınma, Ekolojik Dengenin Bozulması ve İklim Değişikliğinin Teolojisi”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 5/1 (2007), 13-16.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Mehdî İbrahim. 8 Cilt. b.y.: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Hatîb, Abdülkerim Yunus. et-Tefsîrü’l-Ḳurʾân li’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-fikr el-ʿArâbî, 1390.
• Hasker, William. “İnsanın Özgürlüğü ve Kötülük Problemi”. çev. Fehrullah Terkan. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [AÜİFD] L3/1 (2012), 183-198.
• İbn Abbas, Ebü’l-Abbâs Abdullāh İbn Abbâs. Tenvîrü’l-mikbâs min Tefsîr-i İbn Abbas. b.y.: Mevkı-ı’t-Tefâsir, ts. http://www.altafsir.com
• İbn Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ʿulûmi'l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998. İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru Sahnûn. 1997.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li-ʿulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Şirketü Dâru’l-Erkâm, 1416.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdüsselâm. 5 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed. Resâʾilü İbn Ḥazm el-Endelüsî, thk. İhsan Abbas. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 1983.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Muhammed Hüseyn. Beyrut: ed-Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed. Garîbü’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Sakar. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1398/1978.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed. Teʾvîlü Müşkili’l-Ḳurʾân. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyn. Kitâbü’ş-şifâ. b.y.: İslâm Felsefesi Sitesi, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn. Mecmûʿü fetâvâ. b.y: Mevkii’l-İslâm, ts. http://www.al-İslâm.com
• İhvânu's-Safâ, Resâilü İhvânı's-Safâ, I-IV. nşr. Butrus el-Bustânî. Beyrut: yy., 1957.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım er-Râgıb. el-Müfredât fî ġarîbi'l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Lübnan: Daru’l-Ma‘rife, ts.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerim. haz. Hasan Basri Çantay. İstanbul: Mürşid Çantay, 1984.
• Kısa Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meali. haz. Musa Kısa. Konya: Armağan Kitaplar. 2013.
• Kur’an-ı Kerim Meâli Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. haz. Mustafa Öztürk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Kur’an’daki Çelişkiler 2. https://www.dinvemitoloji.com/2018/01/kurandaki-celiskiler.html. Erişim 17.07.2024.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrıyye, 1964.
• Krasnıqı, Valmire Batatına. Zemahşerî'nin el-Keşşâf'ında Müşkilü'l-Kur'ân. Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Kuzu, Mehmet Akif – Kocar, Musa. “İmam Mâtürîdî’de Musibet-İmtihan İlişkisi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2023), 106-107.
• Madden, Edward H. “Farklı Açılardan Kötülük Problemi”. çev. Sami Şekeroğlu. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/21 (2009), 153-169.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhid Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân. thk. Mecdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2005.
• Muzaffer, Ahmed b. Muhammed. Kitâbü huceci’l-Kur’an. thk. Ömer Mahmasânî. Lübnan: Dâru’r-Râidü’l-‘Arabi, 1982.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: el-Câmiʿatü Ümmi’l-Kurâ, 1988.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullāh. Tefsîrü’n-Nesefî. thk. Mervân Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2005.
• Nesefî, Ebu’l‐Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l‐edille fî usûli’d‐dîn. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Öktem, Ülker. “Platon Felsefesinde Kötülük Problemi”. DTCF Dergisi 58/1 (2018), 641-661.
• Özdemir, Metin. “İnkarcı Kötümserliğin Kur’an Açısından Kritiği”. İslâmî Araştırmalar 11/3-4 (1998), 236-249.
• Özdemir, Metin. “Kötülük Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000), 225-257.
• Özen, Şükrü. “Teâruz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Pak, Süleyman. Müşkilü’l-Kur’an. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
• Paret, Rudi. Kur 'an Üzerine Makaleler. drl. ve çev. Ömer Özsoy. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1995.
• Platon, Devlet. çev. Sabahattin Eyüpoğlu vd. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
• Platon. Timaios. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Yasalar. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2021.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb “et-Tefsîrü’l-kebîr”. 3. Basım. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-menâr. nşr. el-Hey’etü’l-Mısrıyye. 12 Cilt. Mısır: Dâru’l-Menâr, 1990.
• Sa’dî, Abdurrahmân b. Nâsır. Tefsîrü’l-Kerîmi’r-Rahmân. thk. Abdurrahman b. Mualla. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetü’t-Tefâsîr. Mısır: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-Beyân. thk. İbn Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002.
• Sem‘ânî, Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Yâsir. Suûdiyye: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Sicistânî, Muhammed b. Uzeyz. Ġarîbü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Edîb. Suriye: Dâru Kuteybe, 1416/1995.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. “Zulüm ve Kötülükler İlâhî mi, İnsânî midir? -Zulüm ve Kötülüklerin Kaynağı Hakkında Müslüman Kelâmcıların Tartışmaları Üzerine”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (2012), 1-40.
• Suyûtî, Abdurrahman Ebû Bekir. Kur’an İlimleri Ansiklopedisi. çev. Sâkıp Yıldız vd. İstanbul: Medve, ts.
• Schwarz (Hayfa), Michael. “Hasan Basrî’nin Kader Risalesi Üzerine bir İnceleme”. çev. Muhit Mert. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2003), 123-141.
• Şâtıbî, İbrâhîm b. Mûsâ el-Gırnâtî, el-Muvâfaḳāt, thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan. by: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şirbînî, Muhammed b. Ahmed. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne. Kahire: Emiriyye, 1285.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd. Câmiʿu’l-beyân fî te’vili’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24. Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taylan, Necip. “Din Felsefesinde Kötülük Problemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1993-1994), 47-79.
• Tiyek, Fatih. Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Tümer, Günay – Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayınları, 1993.
• Türkben, Yaşar. “Kötülük Problemi: Gazali-Swinburne Mukayesesi”. Harran Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/21 (2009), 89-109.
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Yalçın, Ebubekir – Arslan, Hulusi. “Ebu’l-Muîn en-Nesefî’de Hikmet Kavramı ve Kötülük Problemi”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi [İnönü Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi] 10/1, (2019), 35-55.
• Yaran, Cafer Sadık. Kötülük ve Theodise. Ankara: Vadi Yayınları, 1997.
• Yasa, Metin. “Eflatun’da Kötülük Problemi”. On dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (1998), 315-321.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/58-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Yavuz, Şevki Yusuf. “Şer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/539-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam, vd. İstanbul: Azim Dağıtım, ts.
• Yerinde, Adem. “Müşkilü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/164-167. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yerinde, Âdem. “İlk Bakışta Çelişki Görünümü Veren Müşkil Âyetler ve Etrafında Oluşan Bilimsel Edebiyat”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 29-61.
• Yıldız, İbrahim. “Kur’ân’a Göre Musibetler Karşısında İnsanların Psikolojik Tutumları”, Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (2020), 66-97.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru Kütübi’l-‘Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Bedrüddîn et-Türkî. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed İbrahim. Lübnan: Dâru İhyâi-Kütüb’il-‘Arabî, 1957.