Tefsirde Tenevvü‘ İhtilafı Bağlamında Furkân Sûresi 43. Âyetin Yorumu

Yıl 2024, Sayı: 24, 254 - 271, 25.12.2024

İdris Sami Sümer

https://doi.org/10.34085/buifd.1556258

Öz

Bu çalışmada Furkân Sûresinin 43. âyeti, tenevvü‘ ihtilafı bağlamında inceleme konusu yapılmıştır. Tefsir ilminde manada çeşitliliği ve zenginliği ifade eden tenevvü ihtilafı, bir âyetin birbirini reddetmeyen muhtelif yorumlarla açıklanmasını ifade eder. Türkçe Kur’an meâllerinde birkaç istisna dışında ‘‘Hevâsını kendisine ilâh edineni gördün mü…? şeklinde çevrilen Furkân 43. âyeti, bu anlamı da muhtevi olmakla birlikte ‘‘İlahını hevâ edeni gördün mü…? manasını da haizdir. Bu sebeple müfessir Elmalılı âyeti, ‘‘Gördün mü o ilâhını hevâsı ittihaz edeni…? şeklinde çevirmiştir. Âyetin anlamı için başvurduğumuz tefsirlerin bir kısmı da bu manayı tercih etmiştir. Fakat Türkçe Kur’an meâllerinin ekserisinin âyeti, ‘‘Hevâsını kendisine ilâh edineni gördün mü…? şeklinde çevirmeleri, âyetin gramatik dizilimine göre ilk anlamı olan ‘‘İlâhını hevâ edeni gördün mü’’ manasını aktarmaktan uzak kalmıştır. Tefsirlerin birçoğunun ve Türkçe meâllerin de neredeyse tamamının tercih ettiği, ‘‘hevâsını ilâh edinmek’’ manası, kişinin benliğini/egosunu ilâhı kılması anlamına gelmektedir. ‘‘İlahı hevâ kılmak’’ ifadesi ise kişinin, hiçbir ‘‘değerinin’’ olmadığına, edindiği/tapındığı ilâhları bile yeri geldiği zaman çiğneyip geçtiğine işaret etmektedir. Bu mana, insan benliğinin şiddetli arzularına işaret eden daha güçlü bir ifadedir. Kur’an bu âyet ile insanın sınırsız olma arzusuna dikkat çekmiş ve bu arzuyu eleştiri konusu yapmıştır. İşte bu sebeple çalışma, cümle tertibine göre âyetin ilk anlamı olan ve kanaatimizce daha kapsamlı bir manaya işaret eden ‘‘ilâhını hevâ etmek’’ mefhumunu tenevvü‘ ihtilafı bağlamında ortaya koymaya çalışacaktır. Çalışma nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme desenine göre yürütülmüş olup araştırma sonucunda elde edilen veriler bilimsel bir üslupla betimsel tahlile tabi tutulmuştur. Analiz sonucunda elde edilen bulgular veri değerlendirme metodu ile sonuç kısmında kısaca özet halde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’an, Furkân 43, İlâh, Hevâ, Tenevvü‘.

Destekleyen Kurum

Yoktur

Interpretation of the 43rd Verse of Surah Al-Furqan in the Context of Interpretive Differences in Tafsir

Öz

In this study, the 43rd verse of Surah Al-Furqan is examined within the context of interpretive differences (ikhtilaf) stemming from the diversity of opinions (tanawwu'). In the science of Tafsir, "tenawwu" refers to the variety and richness of meanings, signifying that a verse can be explained through various interpretations that do not contradict each other. The 43rd verse of Surah Al-Furqan, translated in Turkish translations of the Qur'an as "Do you see him who takes his desires as his god…?" with a few exceptions, encompasses this meaning but also carries the interpretation of "Do you see him who makes his god his desire…?" For this reason, the commentator Elmalılı has translated the verse as "Do you see him who takes his desire as his god…? Some of the Tafsirs consulted for the meaning of this verse also prefer this interpretation. However, the majority of Turkish Qur'an translations have rendered the verse as "Do you see him who takes his desire as his god…?" which deviates from the initial meaning of "Do you see him who makes his god his desire?" According to the majority of Tafsirs and nearly all Turkish translations, the meaning of "making his desire a god" implies that a person makes their ego their deity. The expression "making his desire a god" indicates that a person has no real values and even tramples on the deities they have acquired or worship when it suits them. This meaning reflects a stronger expression of the intense desires of the human ego. Through this verse, the Qur'an highlights and critiques the boundless desires of humans. Therefore, this study aims to present the concept of "making one's god one's desire," which is considered a more comprehensive meaning, in the context of interpretive differences. The study was conducted using the document examination design, a qualitative research method. The data obtained from the research were subjected to descriptive analysis in a scientific manner. The findings from the analysis were briefly summarized and evaluated in the conclusion section using a data evaluation method.

Anahtar Kelimeler

Qur’ān, Al-Furqan 43, God, Passion, Difference

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1996.
• Al-Farhan, Talat Salah. “İhtilâfü’l-Kırââti’l- Kur’âniyye ve Eseruhû fî Tenevvüi’l-Ma’nâ = The Differences of Recitations of Qur’an and Impact of them on Various Meanings”. Journal of Intercultural and Religious Studies: JIRS 1 (2011), 165-183.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî. ed. Alî Abdulbârî Atıyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1410.
• Aydar, Hidayet. “Kur’ân-Tercümesi-”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/404-409. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. Ebû Zenîd, Abdulhamîd b. Alî. et-Takrîb ve’l-irşâd (es-sağîr). 3 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2. Basım, 1998.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vîl (Tefsîrü’l-Beyzâvî). ed. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418.
• Bikâî, İbrahim b. Ömer b. Hasan. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. ed. Abdüsselâm Muhammed Alî Şâhîn. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, ts.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hevâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/30-31. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Çiftçi, Nurettin. “Kur’ân Âyetlerinde Anlam Zenginliği ve Âyetlerdeki Muhtemel Farklı Anlamları Bire İndirme İmkânı”. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi<br /> Balıkesir İlahiyat Dergisi <br /> Balikesir Theology Journal 13 (2021), 249-264.
• De‘âs, Ahmed Abîd. İ‘râbü’l-Kur’ân’il-Kerîm. Dımeşk: Dâru’l-Münîr ve Dâru’l-Fârâbî, ts.
• Demir, Recep. “Tefsirde İhtilâf Olgusu ve Tercih İlkeleri = The Case of Conflict in Interpretation and Preference Principles”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51 (2021), 1-35.
• Dereli, Muhammed Vehbi. “İşârî Tefsirlerin Geçerliliği ve Problemleri Üzerine”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi II/34 (2011), 129-147.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî el-Atıyye. el-Bahrü’l-muhît fi’t-tefsîr. ed. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1420.
• Eren, Şadi. “Kur’ân’ın Bütünlüğü ve Tefsirde Tenevvü‘ İhtilafı”. EKEV Akademi Dergisi I/2 (1998), 23-32.
• Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Düreyd. Cemheratü’l-luga. thk. Remzî Munîr Ba’lebekkî. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrrâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• Hicâzî, Muhammed Mahmûd. et-Tefsîrü’l-vâzıh. Beyrut: Dâru’l-Ceylî’l-Cedîd, 10. Basım, 1413.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2003.
• İbn Arafe, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed. Tefsîru İbn Arafe. ed. Celâl el-Asyûtî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’s-Sadr, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mukaddimetü fî usûli’t-tefsîr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, 1980.
• İsfahânî, Râgıb el-. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l- Ma‘rife, 2001.
• Kahraman, Ferruh. “Tefsîrde Tenevvü ve Tezâd İhtilâfı Ayrımının Yetersizliği”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi XII/24 (Ocak 2013), 85-107.
• Kayravânî, Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2004.
• Kelbî, Ebü’l-Münzîr Hişâm b. Muhammed. Kitâbü’l-esnâm. thk. Ahmed Zeki Bâşâ. Kahire: Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, 4. Basım, 2000.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir. el-Câmî‘ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin b. Abdulmelik. Letâifu’l-işârât (Tefsîru’l-Kuşeyrî). thk. İbrâhîm el-Besyûnî. Mısır: el-Heyetû’l-Mısrıyyetû’l-Âmmet’u li’l-Kuttâb, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2007.
• Mekkî, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî ve aḥkâmihî ve cümelün min fünûni ʿulûmih. ed. Mecmûatü Rasâilü Câmiıyyetü bikülliyeti’t-dirâsâti’l-ulyâ ve’l-bahsi’l-ilmiyyi- Câmiatü’ş-Şârika. 13 Cilt. Mecmûatü bühûsü’l-kitâbi ve’s-sünne, 2008.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. Fehmü’l-Kur’ân ve meânîhi. ed. Hüseyn el-Kutlî. Dâru’l-Kindî, Dâru’l-Fikr, 2. Basım, ts. Mukâtil, Ebü’l-Hasen Süleymân b. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1. Basım, 1423.
• Mühaymîd, Yâsîn Câsim. el-İ‘râbü’l-mühît min tefsîri’l-bahri’l-mühît. b.y.: y.y., ts.
• Özen, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/527-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özen, Şükrü. “İhtilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/565-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali (Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri). 1 Cilt. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Öztürk, Mustafa. “Meâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek-2./205-207. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1999.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. İbrâhîm. el-Keşfü ve’l-beyânü an tefsîri’l-Kur’ân. ed. Rasâilü Câmiıyyetün. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 2015.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. ed. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahîm. 3 Cilt. el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetu li’l-Küttâb, 1974.
• Şâyi‘, Abdurrahmân b. Sâlih. Esbâbü ihtilâfi’l-müfessirîn. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1995.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân an te’vili’ âyi’l-Kur’ân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Mekketü’l-Mükerreme: Dâru’t-Terbiyeti ve’t-Türâs, ts.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali. Keşşâfü ıstılâhâtü’l-fünûn ve’l ulûm. ed. Alî Dahrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Tekin, Ahmet. “Kur’ân’da Takdîm-Tehir’in Gerekçeleri”. Batman Akademi Dergisi [Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi] I/1 (2017), 30-44.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi. “İslami İlimlerde Birleştirici Yorum ‘Tenevvü İhtilafı’”. Diyanet İlmi Dergi XLVIII/2 (2012), 31-57.
• Temizkan, Abdullah. “Tefsir’de Çeşitlilik (Tenevvü’) Bağlamında Furkân 77 ve Mü’min 60. Âyetlerin Yorumu”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi XIII/2 (2021), 845-863.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. ed. Asım Cüneyd Köksal-Murat Kaya,. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kurʾân ve iʿrâbühû. thk. Abdülcelîl Abduh Şelbî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütub, 1988.
• Zehebî, Muhammed es-Seyyid Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâik-i gavâmîdi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-Sevd,. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedruddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi’l-Kur’ân. ed. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütubi’l-Arabiyyeti Îsâ el-Bâbî ve Şürekâühû, 1957.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîrü’l-münîr. 32 Cilt. Dımeşk-Sûriye: Dâru’l-Fikr, 1991.