NEY SAZININ MEVLÂNA DÜŞÜNCESİNDE FARKLI BİR TASVİRİ “KAVUŞMA”

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 12, 106 - 123, 30.12.2019

İlyas Noyan Özatik

Öz

İnsan varoluşunun ilk
zamanlarından başlayarak onun estetik hazlarının tetikleyicisi olan ney,
kamıştan üretilmiş nefesli bir sazdır. Bir çalgı olarak farklı biçimleriyle
kullanılan ney türevleri, Anadolu’da başpâreli biçimiyle On üçüncü yüzyıl
sonrasında farklı bir anlam kazanmış, ilahi bilgeliğin temsilcisi olmuştur.
Kendi içerisinde akorduna göre birçok çeşidi bulunan ney, gövde, başpâre ve parazvâne bölümlerinden oluşmaktadır ve
her saz gibi kendine has zorluklara sahiptir. Ney fiziki varlığı, ses
kapasitesi ve icra biçimi olarak Türk müziğinde, özellikle tasavvuf müziğinde
büyük önem kazanmıştır. Ancak bu işlevin ötesinde ney, kendisine yüklenilen
anlam neticesinde ilahi âlemden uzak düştüğünün bilincinde olan kâmil insanı temsil
etmiştir. Mevlâna ney üzerinden sadece ayrılıkları tasvir etmemiş, bir kavuşma
reçetesi sunmuştur. Yokluk, Hayâl ve Varlık âlemleri arasında seyreden insan
ruhu, mûsikî ile yücelir. Varlık âleminin duyularla sınırlı darlığı, hayâl
âleminde azalır ve yokluk âlemine kapılar açar. Ney üzerindeki delikler insan
başındaki uzuvlardan çok duyuları temsil eder, bu deliklerin kapatılması
halinde içsel duyuların açılacağı, ortaya çıkan karanlığın sonsuz hayatın
kapılarını aralayacağı anlatmaktadır. Böylelikle ney, insanı dağa, taşa
sığmayıp gönlünde yer bulan ilahi hakikatle buluşturan ve kavuşmayı körükleyen
bir sembol haline gelmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Ney, Saz, Musiki, Mevlâna, tasavvuf

Kaynakça

• Akdoğan, B. (1991). Hüccetü's-Semâ’ Adlı Mûsikî Risâlesi ve Ankaravî İsmail B. Ahmed'in Mûsikî Anlayışı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi ). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Behar, C. (2008). Musikiden Müziğe, Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çetinkaya, B. A. (2007). Mevlâna ve Mûsikî, Marife, 7, (3), 175-194.
• Gönül, M. (2007). Mevlevîlik Ve Mûsıkî. İstem, 5, (10), 75 – 89.
• Gölpınarlı, A. (1959). Mevlâna Celaleddin. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Koca, F. (2002). Ney'in Tarihi Gelişimi ve Dini Musikimizdeki Yeri. Dini Araştırmalar, 4, (I2), 181-196.
• Mevlâna (1990). Mesnevi. (hzl. Abdulbaki Gölpınarlı). Ankara: MEB Yayınları.
• Mevlâna (2008). Fihi Ma-Fih. (hzl. Abdulbaki Gölpınarlı). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Özalp, N. (1986). Türk Musikisi Tarihi. Ankara: TRT Mûsikî Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sarı, A. (2012).Türk Müziği Çalgıları, Ud, Tanbur, Kanun, Kemençe, Ney, Kudüm. İstanbul: Nota Yayınları.