MUKAYESELİ HUKUKA GÖRE SULARIN KİRLETİLMESİNDEN DOLAYI OLUŞAN HUKUKÎ SORUMLULUK

Yıl 2021, Sayı: 15, 23 - 44, 30.06.2021

Mehmet Ergün

Öz

Bütün dinlerde, inanç sistemlerinde ve kadim kültürlerde su insanların ve tüm varlık âleminin kaynağı ve yaratılışın temel unsuru olarak görülmüştür. Hayat su ile başlar ancak su ile devam edebilir. Suyun sınırlı ölçüde, tertemiz, temizleyici, tatlı ve doğal rengi ile yeryüzüne indirilişi Şâri‘ Te‘âlâ’nın varlık delillerinden biridir. Bu nedenledir ki evrenin %75’ini oluşturan suyun ve su kaynaklarının (kuyular, pınarlar, dereler, göller, çaylar, nehirler, denizler, okyanuslar vb.) temiz tutulması, kirletilmemesi sorumluluk hukukunun uygulanma alanlarından birini oluşturur. Suların kirletilmesinden dolayı ortaya çıkan mesuliyet, her ne kadar modern hukukun en yeni objektif sorumluluk çeşitlerinden biri ise de İslâm hukukunun başlangıçtan itibaren benimsediği bir tazmin sebebidir. Bu esasa göre yararlandığı tesisi/işletmesi sebebi ile başkalarına zarar veren işletme sahibi ortaya çıkan zararı gidermekle mesuldür. Çünkü hukukun yerleşik ilkesine göre yarar/menfaat mesuliyet karşılığındadır. Kişinin faaliyeti esnasında veyahut daha sonrasında zararlı fiili ile suyun fizikî, kimyevî ve biyolojik temizliğine zarar vermesi durumunda suyu kirletmiş sayılır. Kişi, doğrudan zararlı fiili ile suyu kirletmekten dolayı oluşan zararı gidermekle yükümlü tutulduğu gibi, dolaylı olarak yani zararlı fiili veya ihmali/kusuru yahut işletmesi zararın oluşmasında uygun illiyet nedenini oluşturuyorsa, zararın izalesinden yine sorumlu tutulur. İşte bu araştırmanın temel amacı en ilkel toplumlardan en ileri sanayi toplumlarına kadar sıklıkla karşılaşılabilen “Suların Kirletilmesinden Dolayı Oluşan Hukukî Sorumluluk” konusunu karşılaştırmalı hukuk bağlamında izah etmek olacaktır.

Anahtar Kelimeler

mukayeseli hukuk, suların kirletilmesi, zarar, hukukî sorumluluk

Kaynakça

• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. 6 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-ḥükkâm şerḥu Mecelleti’l-aḥkâm. 4 Cilt. İstanbul: Maṭba‘a-i Ebu’ż-Żiyâ’, 3. Baskı, 1911.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhıyye Kâmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmâ‘îl. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Çakırca, Seda İrem. “Çevreyi Kirletenin Hukuki Sorumluluğu”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 47 (Ekim 2012), 59-94.
• Dârekutnî, ‘Alî İbn-u Ömer. es-Sünen. Ta‘lîk: Ebû Tayyib Muhammed Âbâdî. 4 Cilt. Beyrût: ‘Âlemü’l-Kütüb, 4. Baskı, 1986.
• Demir, Fahri. İslâm Hukukunda Mülkiyet ve Servet Dağılımı. Ankara: Emek Matbaacılık, 1981.
• Demir, Hasan. Çevreyi Kirletenin Hukuki Sorumluluğu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Deschenaux, Henri & Tercier, Pierre. Sorumluluk Hukuku. çev. Salim Özdemir. Ankara: Kadıoğlu Matbaası,1983.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İsḥâḳ es-Sicistânî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ergün, Mehmet. “Karşılaştırmalı Hukukta Çevreyi Kirletenlerin Hukukî Sorumluluğu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/71 (Haziran 2020), 1038-1053.
• Ergün, Mehmet. İslâm Hukukunda Bina Mâliklerinin Fena Yapım ve Bakım Eksikliği Sorumluluğu (Kusursuz Sorumluluk Teorisi). Ankara: Sonçağ Yayıncılık, 2021.
• Güdük Zeynep. “Türk Mevzuatında Çevreyi Kirletenin Hukuki Sorumluluğu”. TBB Dergisi 130 (2017), 187-224.
• Günay, Hacı Mehmet. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37/432-437. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Gürkan, Salime Leyla. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37/440-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Hacak, Hasan. “İrtifak”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 22/460-464. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed el-Ḫalebî. Mülteḳâ’l-ebḥûr. İstanbul: Şirket-i Ṣaḥâfiyye-i ‘Os̱mâniyye Maṭba‘asi, 1898.
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḫtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muḫtâr. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbuddîn Ahmed b. ‘Alî. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî & Muhibbuddîn el-Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife li’t-tıba‘ati ven-neşr, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffuḳuddîn Ebû Muḥammed b. Aḥmed b. ‘Abdillâh. el-Muğnî. 16 Cilt. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.
• İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İnalcık, Halil. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37/437-440. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Karaaslan, Muhammet Abdülmecit. İslâm Çevre Hukuku. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2019.
• Karahasan, Mustafa Reşit. Sorumluluk ve Tazminat Hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası, 1981.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukukunda İctihad. Ankara: DİB Yayınları, 3. Baskı, 1985.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslâm Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Çevre Sorunu ve Kur’ân’ın Doğal Çevre Öğretisi”. Diyanet İlmi Dergi 48/1 (Ocak-Şubat-Mart 2012), 93-120.
• Kâsânî, ‘Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Kitâbu Bedâi‘u’s-ṣanâi‘ fî tertîbi’ş-Şerâi‘. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 2. Baskı, 1974.
• Kaya, Ali. İslâm Hukukunda Bedene İlişkin Zararlar ve Tazmini. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Kehlânî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Sübülü’s-selâm şerhu Bulûği’l-merâm min edilleti’-l ahkâm. 4 Cilt. Beyrût: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 4. Baskı, 1960.
• Mevkûfâtî, Mehmet Efendi. Şerhu’l-Mevkûfâtî. 2 Cilt. İstanbul: Dersa‘âdet, Şirket-i Sahâfiye-i Osmâniyye Matbaası, 1900.
• Mevsılî, ‘Abdullâh b. Muhammed b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li ta‘lîli’l-Muḫtâr. 5 Cilt. Ta‘lîḳ: Şeyḫ Mahmûd Ebû Daḳîḳa. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ğureri’l-aḥkâm. 2 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 1970.
• Müslim, Ebü’l-Ḥüseyn Müslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Narter, Sami. Kusursuz Sorumluluk, Haksız Fiil Sorumluluğu ve Tazminat Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Baskı, 2016.
• Nesâî, Ebû ‘Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb b. ‘Alî en-Nesâî. es-Sünen. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Oğuzman, M. Kemal & Öz, M. Turgut. Borçlar Hukuku (Genel Hükümler). İstanbul: Filiz Kitabevi, Fakülteler Matbaası, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 3. Bası, 2000.
• Oğuzman, M. Kemal & Seliçi, Özer. Eşya Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 5. Baskı, 1988.
• Öğüt, Salim. “Harim”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 16/188-190. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Pala, İskender. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 37/442-443. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Reisoğlu, Safa. Türk Borçlar Hukuku (Genel Hükümler). İstanbul: Beta Yayınları, 25. Baskı, 2014.
• Sâbık, Seyyid. Fıḳhu’s-sünne. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, Dâru’l-Ḥadîs̱, ts.
• Savaş, Abdurrahman. “Hitit, Roma, İslâm ve Yahudi Hukukları Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 243-274.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1982-1983.
• Şevkânî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed. Neylü’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr min eḥâdîs-i Seyyidi’l-aḫyâr. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1973.
• Tahtâvî, Aḫmed Râfi‘. Ḥâşiyetü’t-Taḥtâvî ‘alâ Merâḳi’l-felâḥ şerḥu Nûri’l-îzâḥ. Mısır: Matba‘a-i Muṣṭafâ Muḫammed, 1937.
• Tiftik, Mustafa. Türk Hukukunda Tehlike Sorumluluklarının Genel Kural İle Düzenlenmesi Sorunu. Ankara: Yetkin Yayınları, 2. Baskı, 2005.
• Türk Medeni Kanunu ve Borçlar Kanunu. İstanbul: Beta Yayınları, 11. Baskı, 2015.
• Yavuz, Yunus Vehbi. Çağdaş Fıkıh Problemleri. Bursa: Feyiz Yayınları, 2008.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Alfabetik İslâm Hukuku ve Fıkıh Istılâhları Kâmûsu. 5 Cilt. haz. Sıtkı Gülle. İstanbul: Eser Neşriyat, 1997.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıḳhu’l-İslâmî ve edilletühu. 10 Cilt. Dımaşḳ: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âṣır, 34. Baskı, 2014.