Abdünnâfi İffet Efendi Divan'ında Tasavvufî Makamlar

Yıl 2022, Sayı: 18, 5 - 31, 31.12.2022

Fani Kaya

Öz

19. yüzyıl klasik Türk edebiyatı nefeslerinden biri olan Abdünnâfi İffet Efendi (ö. 1823-1890), Ramazanoğulları hanedanına mensup önemli bir âlim, bürokrat ve divan şairidir. Hayatının erken dönemlerinden itibaren önemli ilim adamlarından istifade eden Abdünnâfi, aynı zamanda devletin farklı kademelerinde Adana mal müdürlüğü ve Musul valiliği gibi önemli görevler almıştır. Arapça ve Farsça dillerinden tercüme ettiği birden fazla eser, onun Arap ve Fars dili edebiyatına olan hakimiyetini gözler önüne sermektedir. Klasik şiirlerinin yanı sıra Kur'an-ı Kerim, hadis ve tasavvufî hakikatleri ihtiva eden şiirlere sahip olması, onun dinî ve tasavvufî donanımı hakkında bize önemli fikirler sunması açısından son derece önemlidir. 25 Temmuz 1891’de Taif’te Hac dönüşü kolera hastalığına yakalanıp vefat eden Abdünnâfi’nin dini-tasavvufi şiirlerini bize sunduğu Divan’ı önemli bir eserdir. Tasavvufi makamlar, seyr u sülük, nefs, şeyh, mürşid gibi daha birçok tasavvufi kavramı şiirlerinde işlenmiştir. Bu makalede, Abdünnâfi’nin Divan’ında yer verdiği “Tasavvufî makamlar” üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Divan Edebiyatı, Abdünnâfi İffet Efendi, Tasavvufî Makamlar, 19.yüzyıl

Kaynakça

• Alkan, Ercan Letaifu'l-İ'lam Fi İşareti Ehli'l-İlham Adlı Tasavvuf Terimleri Sözlüğü ve Mütercimi Mechul Tercümesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. (2008). Minhâcü’l-Fukarâ, (Haz.: Dr. Safi Arpaguş). Vefa Yayınları: İstanbul.
• Âsım Efendi, el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muh’it: Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları, 2013)
• Ateş, Süleyman. “İhlâs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/535. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ateş, Süleyman. “Kurb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/432. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bülbül, Tuncay. “Ramazan-zâde Abdünnâfi İffet Efendi ve Kitab-ı Nâfi’u’l-Asâr Nevbâve-i Simâru’l-Esmâr”. (Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic: Volume 7/1, (Winter 2012), 447-609.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/530. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Cürcâni, Seyyid Şerif. (2021). Ta‘rifat Tasavvuf Istılahları. (Çev. Abdülaziz Mecdi Tolun). Litera Yayıncılık: İstanbul.
• Çağırıcı, Mustafa. “Riyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/137. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Durmuş, İsmail. ‘‘Abdünnâfi İffet Efendi’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/288. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Ekin, Yunus “İhlâs Kavramının Semantik Analizi”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 3/9 (Aralık 2002): 147-160.
• Erkaya, Mahmud Esad. (2017) Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Otto Yayınları: Ankara.
• Feyizli, Hasan Tahsin. (2017). Feyzü'l Furkân Kur'ân-ı Kerim Meali Tefsirli Meali, Server Yayınları, İstanbul.
• Hasenî, İbn Acîbe. (2011). Bahrü’l-Medîd Fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd: Kur’ân’ın Tefsiri ve Tasavvufî İşaretleri. (Çev.: Dilaver Selvi) Semerkand Yayınları: İstanbul.
• Gazzâli, Ebû Hâmid Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. (2020). Muhtasar İhyâu Ulûmi’d-Dîn Tercümesi. (Çev.: Mustafa Çağrıcı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: İzmir.
• Gündüz, Emrah. Abdünnâfi İffet Efendi ve Divanı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî. (2019). Tasavvufta Yüz Basamak: Menâzilü’s-Sâirîn İlelü’l-Makâmât, (Çev.: Abdurrezzak Tek). Nizamiye Akademi Yayınları: İstanbul.
• Hücvîrî, Ebî Alî el-Cüllâbî. (2020). Hakikat Bilgisi Keşfu’l-mahcûb, (Çev.: Süleyman Uludağ). Dergâh Yayınları: İstanbul.
• İbn Arabî. (2008). Fütûḥât-ı Mekkiyye, (Çev.: Ekrem Demirli). Litera Yayınları: İstanbul.
• İbn Fûrek. (2014). El-İbâne An Turuki’l-Kâsıdîn Tasavvuf Istılahları, (Çev.: Ahmet Yıldırım, Abdülgaffar Aslan). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları: İstanbul.
• İffet Efendi, Abdünnâfi. (2019). Tercüme-i Burhân-ı Gelenbevî, (Çev.: İbrahim Çapak vd.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı: İstanbul.
• İmam-ı Rabbânî, Ahmed Fârukî Serhendi. (2016). Mektûbât-ı Rabbânî, (Çev.: Abdulkadir Akçiçek). Çelik Yayınları: İstanbul.
• İnal, İbnü’l Emin Mahmud Kemal. (2000). Son Asır Türk Şairleri (Kemâlü’ş-Şuarâ). (Haz.: Hidayet Özcan). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları: Ankara.
• İsfahânî, Râgıb. (2015). Müfredat: Kur’ân Kavramları Sözlüğü, (Çev.: Abdülbaki Güneş, Mehmet Yolcu). Yarın Yayınları: İstanbul.
• Kara, Mustafa. “Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/528 İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Karagöz, İsmail. “Kur’ân’da İhlas Kavramı ve Muhlis İnsanın Vasıfları”, Diyanet İlmi Dergi 33/4 (Ekim – Kasım – Aralık 1997): 69-84.
• Kâşânî, Abdürrezzak. (2015). Tasavvuf Sözlüğü (Letâifû’l-a ‘lâm fî İşârâtı Ehli’l-İlhâm). (Çev.: Ekrem Demirli). İz yayınları: İstanbul.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhîm. (2021). Ta’arruf Doğuş Devrinde Tasavvuf. (Çev.: Süleyman Uludağ). Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Kotku, Mehmed Zahid. (2017) Tasavvufî Ahlâk (İstanbul: Server Yayınları, 2017), 3/266.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. (2021). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi. (Çev.: Süleyman Uludağ). Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Kübrâ, Necmeddîn-i. (2015) Tasavvufî Hayat Usûlu Aşere/Risâle ile'l-Hâim/Fevâihu'l-Cemâl. (Çev.: Mustafa Kara). Dergâh Yayınları: İstanbul.
• Külünkoğlu, Gülnur. Kur’ân’da Tevekkül. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Mekkî, Ebû Tâlib. (1999). Kûtü’l Kulûb: Kalplerin Azığı. (Çev.: Muharrem Tan) (İstanbul: İz Yayıncılık: İstanbul.
• Muhâsibi, Hâris. (2020). Er-Riâye: Nefs Muhasebesinin Temelleri. (Çev.: Hülya Küçük, Şahin Filiz). İnsan Yayınları: İstanbul.
• Özege, M. Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu R-T. 4. Cilt. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbası, 1977.
• Özege, M. Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu L-P. 3. Cilt. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbası, 1975.
• Sarı, Mevlûd. El-Mevârid: Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: İpek Yayınları, 1980.
• Serrâc. Ebû Nasr. (2016). el-Lüma’ İslâm Tasavvuf. (Çev.: Hasan Kâmil Yılmaz). Erkam Yayınları: İstanbul. Solmaz, Rabiye. Din Eğitimi Açısından Kur’ân ve Sünnette Tevekkül Kavramı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Şihâbüddîn Ömer. (2010). Avârifü’l-maʿârif, Tasavvufun Hakikatleri (Çev.: Abdülvehhab Öztürk). Saadet Yayınları: İstanbul.
• Sühreverdî, Ebu’n-Necîb Ziyâüddin. (2014). Âdâbü’l-Mürîdîn: Yol Ahlâkı. (Çev.: Süleyman Gökbulut). Büyüyenay Yayınları: İstanbul.
• Şaşa, Mehmet. Kelam ve Tasavvuf Açısından Marifetullah. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Tahir, Bursalı Mehmed. (2016). Osmanlı Müellifleri. (Haz.; Mehmet Ali Yekta Saraç). Türkiye Bilimler Akademisi: Ankara.
• Topaloğlu, Bekir. “Tövbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/279. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Türkoğlu, İbrahim. Âlûsî’nin Rûhu’l-Meânî Tefsirinde Seyr u Sülûk. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Uludağ, Süleyman. “Mârifet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/54. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Uludağ, Süleyman. “Makam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/409. Ankara: TDV Yayınları, 2003
• Uludağ, Süleyman. “Reca”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/502. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Uludağ, Süleyman. “Tevekkül (Tasavvuf)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/3. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Tövbe (Tasavvuf)” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/284. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Uludağ, Süleyman. “Uzlet (Tasavvuf)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/256. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.