THE SYMBOL AND TOOL OF THE NATIONAL ECONOMIC STRUGGLE: TURKISH WOMEN

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 91 - 112, 26.09.2024

Büşra Yüksel

https://doi.org/10.18221/bujss.1434935

Öz

In the 1930s, an all-out struggle began in Turkey due to the economic crisis. Turkish women have also become the symbol of this stuggle. İmportant responsibilities have been assigned to women by the press, government and society. In the study, the economic struggle identified women’s responsibilities, activities, the reasons that bring women to the forefont, and women’s relationship with savings.

Savings, the measure of the economic crisis, has been integrated with women and has become the agenda of the society and the press. The fact that women were brought to the fore and men remained in the background in the economic war was reacted and discussed by some Turkish women. The relationship between luxury and immorality and the extravagance of women are also among the topics discussed. Additionally, in the 1930s, the concept of the ideal and civilized woman, which meant not wasting Money and making meterial and spiritual sacrifices, was introduced. Thus, they encouraged women to save.

Did Turkish women participate in the economic struggle voluntarily or were they forced to this task due to social and government pressure? Turkish women, who were worn out due to the country being at war for years, relaxed after the war and became active in society, encouraging them to have fun and luxury. Although this initially stained women with waste, the sacrifices of Turkish women in the War of Indepedence were also seen in the economic struggle. Press council minutes and copyrighted Works were used, testimonials were consulted, and inferences were made.

Anahtar Kelimeler

1929 Economic Crisis, Saving, Locally Made, Women's Union

ULUSAL İKTİSADİ MÜCADELENİN SİMGESİ VE ARACI: TÜRK KADINLARI (1930-1939)

Öz

1930’lu yıllarda Türkiye’de dış ve iç sebeplerden dolayı ortaya çıkan ekonomik kriz döneminde ülkede topyekûn mücadeleye gidilmiştir. Ülkedeki topyekûn mücadele incelendiğinde Türk kadınları, mücadelenin simgesi haline gelmiş; basın, hükümet ve toplum, kadınlara önemli sorumluluklar yüklemiştir. Çalışma, ekonomik kriz döneminde kadınların vazifelerini, kadınların tasarruf görevini ne kadar yerine getirdiklerini, ne gibi faaliyetlerde bulunduklarını, ekonomik krizde kadını ön plana çıkaran sebepleri, kadın ve tasarruf ilişkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Ekonomik krizden kurtulmanın temel taşı olan tasarruf, kadın ile bütünleştirilmiş, kadın ve tasarruf başlığı, toplumun ve basının gündemini meşgul eden bir konu olmuştur.

Ekonomik savaşta kadının öne çıkarılması, erkeğin ise geri planda kalması bazı Türk kadınları tarafından tartışılmıştır. Lüksün ahlaksızlığa yol açıp açmadığı, kadınların müsrif olup olmadığı da tartışılan konular arasında yer almıştır. 1930’lu yıllarda ideal ve medeni kadın gibi kavramlar ortaya atılmış; israf etmemek, maddi ve manevi fedakârlıklar yapmak, ideal ve medeni kadın olabilmenin şartı olmuş, böylece kadınları tasarruflu olmaya özendirmeye çalışmışlardır.

Türk kadınları, iktisadi mücadeleye gönüllü olarak mı katılmışlardır? Yoksa toplum ve hükümet baskısı, kadınları bu göreve mecbur mu bırakmıştır? Ülkenin yıllarca savaş halinde olması sebebiyle fazlasıyla yıpranan Türk kadınlarının, savaş sonrası rahatlaması ve toplumsal hayatta aktif olmaları onları eğlence ve lüks hayatına özendirmiştir. Bu durum ilk başta çoğu kadını müsriflikle lekelemiş olsa da Türk kadınlarının Milli Mücadele yıllarındaki fedakârlıklarını iktisadi mücadele sırasında da görmek mümkün olmuştur.

Çalışmada, basın, meclis tutanakları ve telif eserlerden yararlanılmış, ortaya atılan tezleri kuvvetlendirmek için dönemin önemli isimleri tanık gösterilmiş, genelden özele inilerek çıkarımlarda bulunulmuş ayrıca araştırmada, sınıflandırma ve tartışma yönteminden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1929 Ekonomik Krizi, Tasarruf, Yerli Malı, Kadınlar Birliği

Kaynakça

• Afet Hef’nin Evvelki Günkü Konferansı. (1933, Aralık 14). Cumhuriyet gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1933/cumhuriyet_1933_kanunuevvel_/cumhuriyet_1933_kanunuevvel_14_.pdf
• Asım, M. (1930, Ocak 12). Kadınlarımız ve Tasarruf. Vakit Gazetesi, s.4. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_12_.pdf
• Atatürk Araştırma Merkezi. (2006). Atatürk’ün söylev ve demeçleri, Cilt, I-III. https://atam.gov.tr/kitaplar/ataturkun-soylev-ve-demecleri-i-iii/
• Bozkır, G. (2000). Türk kadın birliği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(3), 99-115.
• Bulut, M. (2003). 1929 Dünya Ekonomik Buhranı ve Türkiye’de devletçiliğe geçiş. Bilig, 26, 77-101.
• Bugünün Meselerinden. (1930, Aralık 23). Son Posta Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/son%20posta/son%20posta_1930/son%20posta_1930_kanunuevvel_/son%20posta_1930_kanunuevvel_23_.pdf
• Coşar, N. (1995). Cumhuriyet Türkiye’sinde iktisadi terbiye: Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 8, 71-91. 
• Darülfünun salonunda birçok Türk kadınları toplandı. (1930, Ocak 11). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_11_.pdf
• Duman, D. (1992). Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 127-141. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/235659 
• Duman, D. (2013). 1929 Dünya Ekonomi Krizi ve ulusal ekonomiyi güçlendirme mücadelesinde kadınlar. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(5), 211-224. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=4502 
• Galbraith, J. K. (2013). Büyük kriz. E. N. Akbaş (Çev.). Pegasus Yayınları.
• Gazi ve Yerli Mallar. (1929, Aralık 16). Cumhuriyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1929/cumhuriyet_1929_kanunuevvel_/cumhuriyet_1929_kanunuevvel_16_.pdf
• Halim, İ. (1930, Mart 2). İktisadi seferberlik. Hâkimiyeti Millîye, s.2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=129254
• Halim, İ. (1933). Kadın ve iktisat. Resimli Şark Dergisi, 25. 
• Hanımlar Birliği. (1929, Aralık 19). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1929/milliyet_1929_kanunuevvel_/milliyet_1929_kanunuevvel_19_.pdf
• Hanımlar yerli mal kullanmaya söz verdiler. (1931, Aralık 17). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1931/milliyet_1931_kanunuevvel_/milliyet_1931_kanunuevvel_17_.pdf
• Her şeyden evvel giyinme hissine malik olmalısınız. (1932, Ocak 3). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1932/vakit_1932_kanunusani_/vakit_1932_kanunusani_3_.pdf
• Hilâliahmer Balosu. (1930, Ocak 18). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_18_.pdf
• Kadınlar Birliği. (1930, Ocak 21). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_21_.pdf
• Kadınlar Birliği. (1930, Şubat 7). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_subat_/vakit_1930_subat_7_.pdf
• Kadınlar Birliği’nin Çayı. (1930, Ocak 27). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_27_.pdf
• Kadınlar Birliği ve Millî Tasarruf (1931, Aralık 15). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1931/milliyet_1931_kanunuevvel_/milliyet_1931_kanunuevvel_15_.pdf
• Kadınlara Hitap. (1930, Aralık 29). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunuevvel_/vakit_1930_kanunuevvel_29_.pdfhttp://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunuevvel_/vakit_1930_kanunuevvel_29_.pdf
• İslam Ansiklopedisi. (2024, Mayıs 4). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turk-kadinlar-birligi/ 
• İktisat ve Tasarruf Dergisi. (1931). Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara, Sayı, 1 (Aralık) 
• İktisat ve Tasarruf Dergisi. (1932). Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara, Sayı 10 (Eylül) 
• İktisat ve Tasarruf Dergisi (1932) Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Ankara, Sayı 11 (Ekim) 
• İsmet Paşa’nın Mühim Nutku (1932, Aralık 13). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1932/milliyet_1932_kanunuevvel_/milliyet_1932_kanunuevvel_13_.pdf
• İş Bankası. (1930, Ocak 6). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_kanunusani_/milliyet_1930_kanunusani_6_.pdf
• Mazhar, İ. (1931). Dünya buhranı-buğday buhranı ve iktisat buhranı. Hâkimiyeti Millîye, 10 Ocak, s.2. file:///C:/Users/halib/Downloads/1957%20S%C3%87%2025--3411.Say%C4%B1-75.pdf
• Millî İktisat ve Tasarruftan Ne Anlıyoruz? (1930, Ocak 9). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_kanunusani_/milliyet_1930_kanunusani_9_.pdf
• Millî İktisat ve Tasarruftan Ne Anlıyoruz? (1930, Ocak 11). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_kanunusani_/milliyet_1930_kanunusani_11_.pdf
• Millî Tasarruf. (1929, Aralık 20). Cumhuriyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1929/cumhuriyet_1929_kanunuevvel_/cumhuriyet_1929_kanunuevvel_20_.pdf
• Millî Tasarruf. (1929, Aralık 26). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1929/milliyet_1929_kanunuevvel_/milliyet_1929_kanunuevvel_26_.pdf
• Millî Tasarruf. (1929, Aralık 31). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1929/milliyet_1929_kanunuevvel_/milliyet_1929_kanunuevvel_31_.pdf
• Oruç, A. (1929, Aralık 15 ). Yerli malı cidalı. Yarın Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/yarin/yarin_1929/yarin_1929_kanunuevvel_/yarin_1929_kanunuevvel_15_.pdf
• Pamuk, Ş. (2014). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarii. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 
• Ragıp, M. (1930, Ocak 5). Tasarruf meselesi ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163755
• Ragıp, M. (1930, Ocak 6). Tasarruf meselesi ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163756
• Ragıp, M. (1930, Ocak 7). Tasarruf meselesi ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163757
• Ragıp, M. (1930, Ocak 8). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163758
• Ragıp, M. (1930, Ocak 9). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163759
• Ragıp, M. (1930, Ocak 10). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163760
• Ragıp, M. (1930, Ocak 11). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163761
• Ragıp, M. (1930, Ocak 12). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,4.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163762
• Ragıp, M. (1930, Ocak 14). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163763
• Ragıp, M. (1930, Ocak 15). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,4.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163765
• Ragıp, M. (1930, Ocak 16). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163766
• Ragıp, M. (1930, Ocak 17). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163767
• Ragıp, M. (1930, Ocak 18). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163768
• Ragıp, M. (1930, Ocak 19). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163769
• Ragıp, M. (1930, Ocak 20). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163770
• Ragıp, M. (1930, Ocak 21). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163771
• Ragıp, M. (1930, Ocak 23). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163773
• Ragıp, M. (1930, Ocak 24). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163774
• Ragıp, M. (1930, Ocak 25). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163775
• Ragıp, M. (1930, Ocak 26). Tasarruf ve hanımlarımız. Akşam Gazetesi, s.1,2.
• https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=163776
• Rüştü, N. T. (1930, Mart 2). Türk kadınının bu hareketteki mevkii. Hâkimiyeti Millîye. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=129254
• Semiz, Y. (1996). Atatürk döneminin iktisadi politikası. Saray Kitapevi.
• Şehir ve Memleket Haberleri. (1929, Ekim 21). Cumhuriyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/cumhuriyet//cumhuriyet_1929/cumhuriyet_1929_tesrinievvel_/cumhuriyet_1929_tesrinievvel_21_.pdf
• Tasarruf. (1930, Şubat 3). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_subat_/milliyet_1930_subat_3_.pdf
• Tasarruf Haftası. (1930, Aralık 13). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_kanunuevvel_/milliyet_1930_kanunuevvel_13_.pdf
• Tasarruf Haftasının İlk Günü. (1930, Aralık 13). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunuevvel_/vakit_1930_kanunuevvel_13_.pdf
• Tasarruf İçtimaları. (1930, Ocak 10). Vakit Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/vakit/vakit_1930/vakit_1930_kanunusani_/vakit_1930_kanunusani_10_.pdf
• TBMMTD, 12 Aralık 1929, Cilt 14, Birleşim 13, s.33 https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d03/c014/tbmm03014013.pdf
• Tekeli, İ. , İlkin, S. (1983). 1929 Dünya buhranı’nda türkiye’nin iktisadi politika arayışları. ODTÜ Yayınları. 
• Toprak, Z. (1988). Halk Fırkası’ndan önce kurulan parti: Kadınlar Halk Fırkası. Tarih ve Toplum.
• Türk anneleri Darülfünunda mühim bir toplantıya davetlidir. (1929, Aralık 25). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1929/milliyet_1929_kanunuevvel_/milliyet_1929_kanunuevvel_25_.pdf
• Türkiye İş Bankası’nın İlk Tasarruf Günü. (1929, Aralık 26). Hâkimiyeti Millîye. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/Periodicals/Catalog/Issue/?IssueId=128939
• Yardımcı, M. E. , İnce, M. R. ve Ekiz, R. (2017). 1929 Dünya ekonomik krizinin sebepleri ve sonuçları üzerine bir değerlendirme. Küv Yayınları.
• Yerli Malı. (1930, Şubat 7). Millîyet Gazetesi. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/milliyet//milliyet_1930/milliyet_1930_subat_/milliyet_1930_subat_7_.pdf
• Yıldız, F. (2017). 1930’ların tasarruf politikalarında idealize edilen kadın imgesinin basında temsili: Genç Cumhuriyetin modern ve tutumlu kadınları. The Journal of Academic Social Science Studies, 54, 389-406. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS6934
• Yurdsever, Ateş, N. (2009). Kadın yolu/Türk kadın yolu (yeni harflerle). Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı 20. Yıl Özel Yayını, 44-45. http://kadineserleri.org/wp-content/uploads/2018/08/kadin_yolu_turk_kadin_yolu.pdf