A REVIEW OF PERMIAN AND MESOZOIC FORMATIONS EXPOSED NEAR THE TURKEY/IRAQ BORDER AT HARBOL

Yıl 1964, Cilt: 62 Sayı: 62, 99 - 115, 01.03.1964

Gernot C Schmıdt

Öz

None of the rock unit terms found in the literature on the Cudi Dağ-Harbol area in Southeast Turkey can be taken and used at face value in regional stratigraphic comparisons. Based on results of personal field work and careful review of published and unpublished data collected by previous investigators from 1930 to 1963, the author defines and describes the Harbol Formation, Goyan Group, and Cudi Group. It is demonstrated that the type section of the Harbol (Limestone) Formation is exclusively of Permian age, probably not older than Upper Permian. East of the type section the Harbol appears to rest, with disconformity, on the Lower Carboniferous Harur Limestone. This (Variscan) break is of regional extent in Southeast Turkey and North Iraq; there is no continuous «Permo-Caiboniferous». The Harbol Formation is geographically continuous with and closely comparable to the Chia Zairi Limestone in Iraq. The Goyan Group is of Lower to Middle Triassic age and overlies the Harbol Formation conformably. From bottom to top within the Goyan Group, three formations known in North Iraq are easily recognized : The Mirga Mir (predominantly limestone); Beduh (purple shales, thin-bedded sandstone,
minor limestone); and Geli Khana (sandy limestone, dolomite, and gray shale). However, the Geli Khana at Harbol is much thinner than in the type section in Iraq, probably due to intraformational condensation zones and a non-depositiorial hiatus at the base of the overlying Cudi Group. It is strongly suspected that the lowest portion of the Cudi Group correlates with the uppermost Geli Khana of the Iraq type section. Further field and paleontological investigations would be required for a more satisfactory breakdown. The Cudi Group comprising predominantly limestone and dolomite probably reflects a time span from Middle Triassic through Middle Cretaceous which includes gaps in the geologic record. Our knowledge of this group in Turkey is very limited. In North Iraq, I.P.C. geologists have differentiated 13 formations within the gross interval correlative with the Cudi Group of Southeast Turkey with four unconformities. At least two of these breaks are expected to be present on Turkish territory : The unconformity at the base of the Cretaceous, and the one near the Cenomanian/Turonian boundary. The Cudi Group is terminated at the top by a major disconformity which is widespread throughout Southeast Turkey and North Iraq. Upper Campanian sediments are found overlying the Turonian. The stratigraphic relationships of some Cretaceous oil reservoirs in Southeast Turkey to the Cudi Group and younger formations, exposed near the Turkey/Iraq border, are briefly mentioned. 

Anahtar Kelimeler

A REVIEW OF PERMIAN AND MESOZOIC FORMATIONS, EXPOSED NEAR THE TURKEY, IRAQ BORDER AT HARBOL

TÜRKİYE - IRAK SINIRINDA, HARBOL CİVARINDA MEVCUT PERMİEN VE MESOZOİK FORMASYONLAR

Öz

Türkiye'nin güneydoğusundaki Cudi dağ - Harbol bölgesine ait literatürde adı geçen sahre ünitelerinden hiçbiri, rejyonal stratigrafik karşılaştırmada, yüzey değerlendirmesinde kullanılamamaktadır. Bizzat sahada yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar ve 1930 ile 1963 yılları arasında muhtelif araştırıcıların derlemiş oldukları, gerek yayınlanmış, gerek yayınlanmamış bilgilere dayanarak, yazar bu makalede Harbol formasyonu, Goyan grupu ve Cudi grupunu anlatmaktadır. Harbol (kalker) formasyonunun tipik kesidi, muhtemelen Üst Permienden daha yaşlı olmıyan Permien devrine aittir. Tipik kesidin doğusunda bir diskordans mevcut olup, Harbol, Alt Karbonifer Harur kalkerinin üstünde bulunmaktadır. Bu Varistik kırılma Güneydoğu Türkiye ve Kuzey Irak'ta rejyonal olarak mevcuttur; devamlı bir «Permo-Karbonifer» görülmez. Harbol formasyonu coğrafi bakımdan devamlı olup, Irak'taki Chia Zairi kalkerine çok benzemektedir. Goyan grupu Alt ve Orta Trias devirlerine ait olup, konkordan olarak Harbol formasyonunun üstünde bulunmaktadır. Goyan grupu içinde, aşağıdan yukarı doğru mevcut üç formasyon kolaylıkla farkedilmektedir ki, bunlar Kuzey Irak'ta da vardır : Mirga Mir (kalker hâkim); Beduh (mor şeyl, ince yataklı gre, az kalker); ve Geli Khana (kumlu kalker, dolomit ve gri şeyl). Bununla beraber, Harbol'daki Geli Khana Irak'taki tipik kesitten çok daha incedir. Bu, muhtemelen üst taraftaki Cudi grupunun tabanında bulunan ara formasyona ait kondanse zonlarla, birikinti ile ilgisi olmıyan bir boşluktan ileri gelmektedir. Cudi grupunun en aşağı kısmının, Irak'ın tipik kesidi Geli Khana'nın en üst kısmı ile korelâsyon halinde olduğundan, şüphe edilmektedir. Daha yeterli bilgi edinmek için, saha çalışmaları ve paleontolojik incelemeler yapılmalıdır. Daha çok kalker ve dolomit ihtiva eden Cudi grupu, jeolojik bakımdan boşluklar bulunan Orta Trias ile Orta Kretase arasındaki bir zamanı gösterir. Bu grupun Türkiye'ye ait kısmı hakkındaki bilgimiz pek azdır. Kuzey Irak'ta ise, bu arada I.P.C. jeologları, Türkiye'nin güneydoğusundaki Cudi grupu ile korelâsyon halinde olan dört diskordans ile birlikte, onüç formasyon tesbit etmişlerdir. Bunlardan hiç olmazsa ikisinin, Kretase tabanındaki diskordans ile, Senomanien - Turonien sınırındakinin, Türk topraklarında da bulunması muhtemeldir. Cudi grupunun en üst kısmında, bütün Güneydoğu Türkiye ve Kuzey Irak'ta yaygın halde olan, büyük bir diskordans mevcuttur. Üst Kampanien sedimanlarmın Turonieni örttüğü görülmektedir. Türkiye'nin güneydoğusunda bulunan Kretaseye air bazı petrol rezervlerinin Cudi grupu ve daha genç formasyonlarla olan stratigrafik ilişkileri Türk - Irak sınırında müşahede edilmiş olup, burada kısaca bahsedilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

TÜRKİYE - IRAK SINIRI, HARBOL CİVARINDA MEVCUT PERMİEN, MESOZOİK FORMASYONLAR

Kaynakça

• ALTINLI, E. (1954) : Siirt güneydoğusunun jeolojisi (Türkçe özet). İstanbul Üniv. Fen Fak. Mecm., seri B, cilt XIX, sayı l, İstanbul.
• (1963) : l : 500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası (Cizre Paftası). M.T.A. Yayınl., Ankara.
• AMERİCAN COMMISSION ON STRATİGRAPHİC NOMENCLATUR'E (1961) : Code of Stratigraphic nomenclature. Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., vol. 45, no. 5, pp. 645-665.
• BLUMENTHAL, M. (1944) : Harbol bölgesinin stratigrafisi ve tektoniği ve petrol araştırmaları bakımından önemi hakkında düşünceler. M.T.A. Rap., no. 1683 (neşredilmemiş), Ankara.
• ELLİOT, G. F. (1955) : The Permian calcareous alga Gymnocodium. Micropaleontology, vol. l, no. l, pp. 83-90,3 pls.
• FOLEY, E. J. (1938) : Harbol'daki asfalt deposunun jeolojisi. M.T.A. no. 1351 (neşredilmemiş), Ankara.
• LEXIQUE STRATIGRAPHIQUE INTERNATIONAL, vol. III, Asie, fasc. 10a, Iraq; Paris, 1959; Centre Nat. Rech. Sc. (Yazarlar : R. C. van Bellen, H. V. Dunnington, R. Wetzel, D. M. Morton).
• LEXIQUE STRATIGRAPHIQUE INTERNATİONAL,, vol. III, Asie, fasc. 9c, Turquic; Paris, 1960; Centre Nat. Rech. Sc. (Yazarlar : H. N. Pamir, J. E. Chaput).
• MAXSON, J. H. (1937) : Cenubuşarki Türkiye'nin istikşaf jeolojisi, petrol ihtimalleri ve maden verimleri hakkında rapor. M.T.A. Rap., no. 680 (neşredilmemiş), Ankara.
• TAŞMAN, C. E. (1946) : Harbolite, a Carbonaceous hydrocarbon. Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., vol. 30, no. 6, p. 1051.
• — (1949) : Stratigraphy of Southeastern Turkey. Bull. Amer. Assoc. Petrol. Geol., vol. 33, no. \, pp. 22-31, 2 figs.
• TOLUN, N. (1951) : Etude geologique du bassin Nord-Est de Diyarbakır. M.T.A. Mecm., no. 41, s. 65-98, Ankara.
• (1960) : Güneydoğu Anadolu'nun stratigrafi ve tektoniği (Türkçe özet), İstanbul Üniv. Fen Fak. Mecm., seri B, cilt XXV, fasik. 3-4, İstanbul.
• (1962) : l : 500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası (Diyarbakır Paftası). M.T.A. Yayınl., Ankara.
• TROMP, S. W. (1941) : Cenubuşarki Türkiye'nin stratigrafisi, Struktur veçheleri ve petrol imkânları ile bunların mücavir mıntakalarla mukayesesi. M.T.A. Yayınl., seri A, no. 4, Ankara.
• TÜRKÜNAL, S. (1955) : Çukurca, Beytüşşebap ve Şırnak arasında kalan bölgelerin jeolojik etüdü. Türk. Jeol. Kur. Bült., cilt VI, no. l, Ankara.
• WAGNER, R. H. (1959) : Une flöre permienne d'affinites cathaysiennes et gondvvaniennes en Anatolie Sud-Orientale. Comptes Reııdus des Sc. de r Acad. de Sc. Paris, tome 248, pp. 1379-1381.